Zadania maturalne z WOSu

Temat: Prawa człowieka

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 1. (SP05)

Obywatel X zwrócił się do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą o pomoc. Wskaż, które z podanych poniżej działań może podjąć rzecznik.

a) Zmienić ustawę, gdy uznaje ją za niezgodną z prawem.

b) Wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją.

c) Nakazać ministrowi finansów opracowanie projektu nowej ustawy.

d) Zwrócić się do Trybunału Stanu o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją.

Zadanie 2. (SP05)
Prawo w życiu człowieka. Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe, wpisując w odpowiednie miejsce w tabeli literę  P (zdanie prawdziwe) lub F (zdanie fałszywe).

a) Wszczęcie postępowania cywilnego następuje po wniesieniu do sądu pisma procesowego. b) Apelacja to prawo odwołania się od wyroku sądu pierwszej instancji.
c) Powód to osoba, która wszczyna proces karny przez wniesienie powództwa do sądu.
d) Pozwany to przeciwnik procesowy powoda.
e) Kasacja to odwołanie się od orzeczenia sądu I lub II instancji do sądu

Zadanie 3. (SP05)
Uzupełnij tabelę, wpisując wiek osoby, która uzyskuje:

Zadanie 4. (SP08)
Nazwij rodzaj prawa wyborczego przedstawionego w poniższym tekście.

Adam K. ukończył 21 lat i kandyduje do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Bierze przykład ze swojego ojca Mariana K., który chce zostać senatorem. Adam zachęca również swojego kuzyna, który dopiero co ukończył 18 lat, aby  w kolejnych wyborach samorządowych kandydował na radnego i wykorzystał swój talent społecznikowski.

Zadanie 5. (SP08)
Prawa i wolności człowieka. Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz  w odpowiednie miejsce w tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe).

A. Prawa człowieka pierwszej generacji mają charakter indywidualny, czyli dotyczą jednostki.
B. Prawa człowieka po raz pierwszy znalazły odzwierciedlenie w konstytucji francuskiej z 1791 r.
C. Wszystkie prawa człowieka mają charakter niezbywalny, czyli nie można się ich zrzec na czyjąś korzyść.
D. Prawa człowieka są powszechne, czyli przysługują w równym stopniu wszystkim ludziom.

Zadanie 6. (SP09)
Czynne prawo wyborcze w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przysługuje obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył

A. 35 lat.
B. 30 lat.
C. 21 lat.
D. 18 lat.

Zadanie 7. (SP09)
Poniżej przedstawiono opisy czterech sytuacji, w których doszło do naruszenia przez władze praw i wolności człowieka i obywatela zapisanych w Konstytucji Rzeczypospolitej. Dopisz do każdego opisu to prawo (lub wolność) człowieka i obywatela, które zostało naruszone przez władze w przedstawionej sytuacji.

A. Władze samorządowe jednego z miast podjęły decyzję o rozpoczęciu budowy spalarni śmieci w pobliżu nowego osiedla. Według ekspertów powołanych przez mieszkańców osiedla funkcjonowanie spalarni może zagrozić zdrowiu mieszkańców.

B. Burmistrz miasta podjął decyzję o rozwiązaniu legalnej pikiety zorganizowanej przez kupców, którzy protestowali przeciwko likwidacji targowiska, chociaż jej przebieg nie zagrażał zdrowiu i życiu ludzi.

C. Rząd wprowadził obowiązkową opłatę za przystąpienie ucznia do sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej.

D. Agresywni kibice zatrzymani na meczu piłkarskim przez policję przebywali w areszcie siedem dni, pomimo braku decyzji sądu o ich tymczasowym aresztowaniu.

Zadanie 8. (SP11)
Do podanych praw i wolności człowieka dopisz nazwę kategorii. Odpowiedzi wybierz spośród: prawa osobiste, prawa polityczne, prawa socjalne i kulturalne, prawa solidarnościowe, prawa proceduralne.

A. wolność zrzeszania się; prawo do uczestnictwa w wyborach
B. prawo do pokoju; prawo do bezpieczeństwa ekologicznego
C. prawo do pracy; prawo do nauki

Zadanie 9. (SP11)
Wymień trzy prawa polityczne wynikające z obywatelstwa Unii Europejskiej.

Zadanie 10. (SP12)
Podkreśl nazwę aktu prawnego dotyczącego praw człowieka uchwalonego w 1948 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ.

A. Karta Praw Podstawowych
B. Karta Narodów Zjednoczonych
C. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
D. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

Zadanie 11. (SP12)
Do każdego podanego przepisu prawnego dopisz właściwą nazwę rodzaju praw i wolności człowieka. Odpowiedzi wybierz spośród: prawa osobiste, prawa polityczne, prawa socjalne, prawa ekonomiczne, prawa kulturalne.

Przepis dotyczący praw i wolności człowieka:
A. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.
B. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.
C. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

Nazwa rodzaju praw i wolności człowieka:
– prawa polityczne
– prawa osobiste
– prawa socjalne

Zadanie 12. (SP12)
Podkreśl nazwę dokumentu, którego dotyczy tekst.

[…] dokument ten może być przyznany osobie, która – deklarując przynależność do Narodu Polskiego – wykaże swój związek z polskością poprzez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za ojczysty, oraz udowodni znajomość polskich tradycji i zwyczajów, złoży zarazem odpowiednią deklarację przed konsulem i wykaże, że co najmniej jedno z rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało polskie obywatelstwo […] ustawa w obecnej wersji dotyczy tylko mieszkańców zza wschodniej granicy i ma m.in. wypełnić moralny obowiązek wobec Polaków na Wschodzie. Źródło: M. Mieczkowska, D. Scholze (red.), Polityczne wymiary etniczności, Kraków 2009.

A. dowód osobisty
B. Karta Polaka
C. paszport
D. tymczasowy dowód osobisty

Zadanie 13. (SP13)
Podkreśl dwie nazwy praw lub wolności człowieka, które w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej określone są jako prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne.

A. wolność zrzeszania się
B. wolność wyboru zawodu
C. prawo udziału w referendum
D. prawo do ochrony prywatności
E. prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

Zadanie 14. (SP13)
Na podstawie ilustracji i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

A. Podaj nazwę problemu, który został zilustrowany na plakacie.
B. Sformułuj dwa merytoryczne argumenty za udziałem w akcji mającej na celu zaprotestowanie przeciwko temu problemowi.

Zadanie 15. (SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Jest to forma uczestnictwa w procesie legislacji. Polega ona na uprawnieniu określonej prawnie liczby obywateli do wszczęcia postępowania ustawodawczego.
Na podstawie: B. Banaszak, A. Preisner, Wprowadzenie do prawa konstytucyjnego, Wrocław 1992, s. 137–138.

A. Podaj nazwę opisanej powyżej formy demokracji bezpośredniej.
B. Podaj minimalną liczbę obywateli uprawnionych do realizacji opisanej powyżej formy demokracji bezpośredniej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Zadanie 16. (SP14)
Na podstawie fragmentów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wykonaj polecenia.

Art. 56.1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. Art. 79.1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub inny organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w konstytucji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

A. Podaj warunek uzyskania statusu uchodźcy.
B. Wskaż wyjątek od określenia „każdy” w przypadku skargi konstytucyjnej.

Zadanie 17. (SP15)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Amerykańscy konserwatyści – takie było m.in. stanowisko administracji Busha – obawiają się również, że prawa socjalne przyniosą dalsze ograniczenia suwerenności państwowej, i tak w dzisiejszych czasach mocno okrojonej. Skoro można interweniować zbrojnie w kraju z tego powodu, że są w nim łamane prawa człowieka – jak w Jugosławii [Serbii] w 1999 r. – to w przyszłości można też wyobrazić sobie obalenie rządu suwerennego kraju z tego powodu, że nie dba wystarczająco o prawa socjalne – a więc naprawdę o poziom życia – swoich obywateli.
_{Źródło: A. Leszczyński, Przeciw prywatyzowaniu wody, „Gazeta Wyborcza”, 10.12.2012, wyborcza.pl} 

A. Podaj dwa przykłady wolności lub praw człowieka zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, które należą do podkreślonego w tekście rodzaju.
B. Wyjaśnij, czego dotyczą obawy wyrażone w tekście.

Zadanie 18. (SP16)
Do każdego przepisu prawnego dopisz nazwę właściwej zasady nabywania obywatelstwa.
Przepis prawny (stan prawny na 25 lutego 2016 r.)

A. Art. 14. Małoletni nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, w przypadku gdy: 1) co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim […].

B. Art. 15. Małoletni nabywa obywatelstwo polskie, gdy został znaleziony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a jego rodzice są nieznani.

Zadanie 19. (SP16)
Do każdego przepisu prawnego z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przyporządkuj nazwę właściwego rodzaju praw człowieka. Odpowiedzi wybierz spośród: osobiste, polityczne, socjalne.

Zadanie 20. (SP16)
Wykres. Czy zgodził(a)by się Pan(i) na zastąpienie polskiego złotego wspólnym dla wielu państw UE europejskim pieniądzem – euro?

A. Wskaż tendencję charakteryzującą stosunek ankietowanych do kwestii przystąpienia Polski do strefy euro. Uzasadnij odpowiedź, przywołując dane z wykresu.

B. Do każdego opisu prawa obywatela Polski w Unii Europejskiej przyporządkuj numer nazwy tego prawa. Odpowiedzi wybierz spośród podanych (1–4).
1. prawo do składania petycji
2. prawo do swobodnego przemieszczania się
3. prawo niereprezentowanych obywateli UE do pomocy konsularnej
4. prawo do zwrócenia się do Komisji (Europejskiej) o przyjęcie nowych przepisów

Opis prawa obywatela Unii Europejskiej:
A. Można, w interesie własnym lub w interesie publicznym, poprosić Parlament o zajęcie się sprawą lub skargą. Przedmiot sprawy musi wchodzić w zakres działalności UE i dotyczyć bezpośrednio osoby realizującej to prawo.

B. Inicjatywę obywatelską musi poprzeć na piśmie co najmniej 1 milion obywateli z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich UE.

C. Kiedy obywatel UE przebywający poza terytorium UE potrzebuje pomocy, ma prawo do skorzystania z tego prawa na takich samych warunkach, jak obywatel kraju, do którego placówki zwraca się o pomoc.

Zadanie 21. (SP17)
Fragment dokumentu międzynarodowego dotyczącego praw człowieka.

[…] zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata, […] Zgromadzenie Ogólne ogłasza uroczyście […] [niniejszy dokument] jako wspólny najwyższy cel wszystkich ludów i wszystkich narodów […]. Art. 3. Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby.  Art. 8. Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwoływania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznanych mu przez konstytucję lub przez prawo.  Art. 25.1. Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny […]. www.unic.un.org.pl

Uzupełnij zdania – wpisz nazwę dokumentu (A.) i organizacji międzynarodowej (B.).

Dokument, którego fragment przytoczono, to (A.) ……………………………… ………………………………………….… . Został on uchwalony 10 grudnia 1948 roku w ramach (B.) ……………………..……………………..…………………………. .

Zadanie 22. (SP17)
O mniejszości etnicznej w Polsce.
Podczas przeprowadzonego w 2011 roku Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań narodowość t ę zadeklarowało 313 obywateli polskich. Mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Łodzi i Wrocławiu. Na obecne tereny Polski przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów Rzeczypospolitej. Wyróżnia ich religia wywodząca się z judaizmu. mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl

Zaznacz nazwę mniejszości przedstawionej w tekście.
A. Karaimi
B. Romowie
C. Tatarzy
D. Żydzi

Zadanie 23. (SP17)
Fotografia znaku w gminie Uście Gorlickie

Podaj nazwę prawa przysługującego mniejszościom narodowym i etnicznym, którego ilustracją jest materiał źródłowy.

Zadanie 24. (SP19)
Z raportu Rzecznika Praw Obywatelskich

[…] Krajowy Mechanizm Prewencji jest jednym z zespołów Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Wsparcie Zespołu KMP stanowią również pracownicy Biur Pełnomocników Terenowych RPO z Gdańska, Wrocławia i Katowic. […] Funkcjonariusz policji został oskarżony i skazany za to, że:  I. pełniąc służbę, jako funkcjonariusz Policji w Komendzie Powiatowej Policji […], dwukrotnie uderzył ręką w twarz zatrzymanego Karola K., chcąc w ten sposób uzyskać jego przyznanie się do popełnienia kradzieży akumulatorów […], II. pełniąc służbę, jako funkcjonariusz Policji w Komendzie Powiatowej Policji […], dwukrotnie uderzył ręką w twarz zatrzymanego Krystiana O. i polecił mu stać „na baczność” na jednej płytce przez okres około 1 godziny, chcąc w ten sposób uzyskać jego przyznanie się do popełnienia kradzieży […]. Sąd I instancji uznał oskarżonego za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt I, stanowiącego występek z art. 246 k.k. i za to na mocy art. 246 k.k. skazał go na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności. Ponadto, sąd uznał oskarżonego za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt II, stanowiącego występek z art. 246 k.k. i za to na mocy art. 246 k.k. skazał go na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności. Sąd II instancji podtrzymał wyrok w tej części. […]

Raport Rzecznika Praw Obywatelskich z działalności w Polsce Krajowego Mechanizmu Prewencji w roku 2015, Warszawa 2016, s. 7, 130–131.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Funkcjonariusz policji, o którym mowa w przytoczonym tekście, złamał następującą konstytucyjną normę:
A. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
B. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania.
C. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu.
D. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

b) Na podstawie przytoczonego tekstu przedstaw dwie instytucje z polskiego porządku prawnego, które działają na rzecz piętnowania i karania zachowań wskazanych w drugim akapicie tego tekstu.

Zadanie 25. (SP18)
Przepis Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej normujący prawa i wolności człowieka
Art. 77.1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2018 r.).

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Prawo unormowane w przytoczonym przepisie prawnym według systematyki Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej należy do:
A. wolności i praw osobistych.
B. wolności i praw politycznych.
C. środków ochrony wolności i praw.
D. wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych.

Zadanie 26. (SP19)
Uzupełnij fragment Kodeksu wyborczego obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej – każdemu rodzajowi wyborów przyporządkuj odpowiednią liczbę. Odpowiedzi wybierz spośród: 18, 21, 25, 30, 35.

Art. 11. § 1. Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) ma:
1) w wyborach do Sejmu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy ……… lat;
2) w wyborach do Senatu – obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu wyborów kończy ………  lat;
3) w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej – obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy ………  lat […].

Zadanie 27. (SP19)
O działaniach Polski.
30 stycznia 1990 r. rząd Tadeusza Mazowieckiego złożył wniosek o przyjęcie do organizacji oraz zadeklarował chęć ratyfikacji europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, […] Polska została 26 członkiem organizacji 26 listopada 1991 r., po spełnieniu warunku przeprowadzenia całkowicie wolnych wyborów parlamentarnych.
Udział Polski w organizacjach międzynarodowych,  red. S. Parzymies, I. Popiuk-Rysińska, Warszawa 2012, s. 203.

Uzupełnij tekst – wpisz nazwy: organizacji międzynarodowej (A.), trybunału stojącego na straży przestrzegania praw człowieka (B.), miejscowości (C.), oraz imię i nazwisko (D.).

Organizacja międzynarodowa, której dotyczy tekst, to (A.) ………………………………… . Wymieniony w tekście dokument stanowi podstawę działalności (B.) ……………………… ……………………………………………………………………………………………………, mającego siedzibę w (C.) …………………………………………. . Polska wstąpiła do tej organizacji i ratyfikowała wskazany dokument w okresie urzędowania Prezydenta RP (D.)  …………………………………………. .

Zadanie 28. (SR06)
Na podstawie tekstu wykonaj polecenia.

Czyje cele, które wartości.
„Konkretna wizja kształtu relacji między obywatelami nakłada na władzę publiczną określone ograniczenia odnośnie motywów regulacji. Wyraża je tytułowy dylemat: czyje cele i które wartości mają być przez prawo realizowane i zabezpieczone, decydujący dla rozstrzygnięcia o kształcie i granicach dopuszczalnej instrumentalizacji prawa. Spór ten można sprowadzić do dyskusji dotyczącej trzech zasad, sformułowanych pierwotnie przez J.S. Milla. Stosownie do pierwszej z nich, wolność jednostki może być ograniczona wówczas, gdy ta swym zachowaniem wyrządza krzywdę innym (tzw. zasada krzywdy). Należy ją rozumieć jako zasadę oderwaną w maksymalnie możliwy sposób od wartościowania. Dwie następne to zasada prawnego moralizmu i paternalizmu. Ich całkowite zanegowanie będzie oznaczało zakaz udziału państwa odpowiednio: w kształtowaniu wśród obywateli przekonań światopoglądowych, etycznych lub religijnych (np. o niemoralności bigamii) oraz nakazaniu obywatelom czegokolwiek, co byłoby konieczne ze względu na ich własne dobro (przejawia się to np. w potencjalnym braku obowiązku zapinania pasów bezpieczeństwa lub zakazu zażywania narkotyków). Każda z tych zasad stanowi w istocie płaszczyznę, na której w określonej społeczności balansuje się rolę wartości indywidualnych ze wspólnotowymi. Nawet w skrajnie liberalnej społeczności zajdzie potrzeba ochrony porządku, bezpieczeństwa i własności – a zatem konieczność zgody na zasadę krzywdy i częściowej zgody na zasadę prawnego moralizmu (w postaci kształtowania przekonania o wartości własności prywatnej, wolności jednostki w sprawach moralnych itp.), jako podstawy ograniczenia całkowitej wolności jednostki.

Dopuszczalność motywów regulacji i zakresu instrumentalnego posługiwania się prawem zależy – jak widać – od konkretnej decyzji na obowiązujący nas wszystkich ideał etyczny. Gdyby ze względu na wspomniane wspólnotowe dążenia liberalnych społeczeństw współczesnych zgodzić się zatem na zaproponowaną kompromisową wizję kształtowania stosunków między ludźmi, będzie można posłużyć się prawem dla gwarantowania autonomii, wolności i prywatności, ujętych w schemat pluralizmu i wzajemnego szacunku. Procedura realizowania tego kształtu społeczeństwa nada prawu potrzebną legitymizację, przy czym konkretne rozwiązania prawne i sposób wykładni przepisów będą musiały przejść test krytycznej oceny moralnej, zwłaszcza pod kątem praw człowieka oraz wartości dla prawa wewnętrznych – celowości, uczciwości, sprawiedliwości, słuszności itp. W ten sposób, tworzenie prawa stało się tam również instrumentem wypełnienia obowiązku, na który wskazuje Ronald Dworkin, mówiąc, że «rządzący muszą traktować obywateli z respektem i szacunkiem».
Źródło: M. Królikowski, Czyje cele, które wartości, „Rzeczpospolita” nr 83, 08.04.03 r.

a) Wyjaśnij trzy zasady ograniczania wolności jednostki w społeczeństwie.

b) Podaj interpretację pojęcia dobra wspólnego według jednej z zasad ograniczania wolności jednostki w społeczeństwie.

Zadanie 29. (SR07)
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych obywatel Rzeczypospolitej Polskiej uzyskuje po ukończeniu:

A) 10 lat.
B) 13 lat.
C) 16 lat.
D) 18 lat.

Zadanie 30. (SR09)
W poniższej tabeli przedstawiono informacje dotyczące ochrony praw i wolności człowieka.  Rozstrzygnij, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe. Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli Prawda (zdanie prawdziwe) lub Fałsz (zdanie fałszywe).

Zadanie 31. (SR10)
Uporządkuj chronologicznie wymienione dokumenty dotyczące ochrony praw i wolności człowieka. Dokument uchwalony najwcześniej oznacz numerem 1, kolejne 2, 3.

A. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ………….
B. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej ………….
C. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ………….

Zadanie 32. (SR13)
Na podstawie fragmentów Ustawy z 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny podaj sytuacje, w których występuje możliwość ograniczenia wolności słowa w Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 196. Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 212.§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. § 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Zadanie 33. (SR14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Pomimo zbioru międzynarodowych przepisów odnoszących się do uzyskania, utraty lub odmowy nadania obywatelstwa szacuje się, że obecnie 12 milionów ludzi na całym świecie nie posiada żadnego obywatelstwa […]. [Jest to spowodowane] wieloma przyczynami: konfliktem przepisów, zmianą terytorium pobytu, prawem małżeńskim, praktyką administracyjną, dyskryminacją, niezarejestrowaniem narodzin, pozbawieniem lub odmową nadania obywatelstwa.
Źródło: http://www.unhcr-centraleurope.org/pl

A. Podaj nazwę, którą określa się osoby opisane w tekście. …………………………………………………………………………………………………..

B. Do każdej podanej informacji dopisz nazwę właściwej zasady nabywania obywatelstwa.
1. Obywatelstwo nadane w wyniku urodzenia się z rodziców będących obywatelami danego państwa.
2. Obywatelstwo nadane w wyniku urodzenia się na terytorium danego państwa.

Zadanie 34. (SR14)
Rozstrzygnij, czy Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ma charakter wiążący. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do obu materiałów źródłowych.

Fragment Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka  Zgromadzenie Ogólne ogłasza niniejszą Powszechną Deklarację Praw Człowieka jako wspólny standard do osiągnięcia przez wszystkie ludy i narody, tak aby każda jednostka i każdy organ społeczny, mając stale na względzie niniejszą Deklarację, dążyły poprzez nauczanie i wychowanie do zapewnienia poszanowania tych praw i wolności, jak również do zabezpieczenia, poprzez rozwój środków o charakterze krajowym i międzynarodowym, ich powszechnego i skutecznego uznania i przestrzegania […].

Fragment Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności   Rządy Państw-Sygnatariuszy […] zdecydowane, jako Rządy Państw europejskich działających w tym samym duchu i posiadających wspólne dziedzictwo tradycji politycznych, ideałów wolności i rządów prawa, podjąć pierwsze kroki dla zbiorowego urzeczywistniania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji, […] przyznają każdej osobie podlegającej ich jurysdykcji prawa i wolności określone w Rozdziale I niniejszej Konwencji.
Źródło: Prawa człowieka. Dokumenty międzynarodowe, Toruń 1993.

Zadanie 35. (SR14)
Na podstawie tekstu źródłowego podaj dwa zarzuty tytułowego bohatera artykułu wobec przeciwników poglądu o uniwersalności praw człowieka.

W listopadzie 2001 r. na Uniwersytecie Columbia podczas konferencji o uniwersalności praw człowieka wielu prelegentów kwestionowało ich powszechną przydatność […]. Przerzucano się zniewalającymi filozoficznymi i moralnymi argumentami za uniwersalnością praw człowieka i przeciw niej. Nigdy nie zapomnę wystąpienia siedzącego w końcu sali […] mężczyzny. – Na imię mi Koi – powiedział – Jestem z Kenii. Siedziałem w więzieniu 17 lat, byłem torturowany, nie mam chyba ani jednej kości, która nie była złamana […]. Chcę wam powiedzieć dwie rzeczy – mówił dalej – Po pierwsze, że kiedy siedziałem w więzieniu, moi kaci rozmawiali ze mną. Chcieli, żebym współpracował, wydał towarzyszy. Na przemian grozili mi i obiecywali. Rozumiałem wszystko, co mówią. Teraz, kiedy rozmawiacie tu tak naprawdę o moim życiu, rozumiem mało. Jednak zrozumiałem dość, żeby powiedzieć drugą rzecz. Niektórzy z was mówią, że prawa człowieka nie są uniwersalne. Podajecie skomplikowane argumenty. Chcę wam powiedzieć, że kiedy siedziałem w więzieniu, kiedy mnie torturowali, nigdy ani przez chwilę nie przyszło mi do głowy, że jest jakiś powód usprawiedliwiający zadawanie przez jednego człowieka takiego bólu drugiemu człowiekowi.
Źródło: W. Osiatyński, Dziękuję ci, Koi, czyli prawa człowieka i ich granice, „Gazeta Wyborcza” 2010, nr 289.

Zadanie 36. (SR14)
Rozpoznaj osoby znane z działalności na rzecz rozwoju praw człowieka i nagrodzone za tę działalność Pokojową Nagrodą Nobla – podpisz fotografie.

Zadanie 37. (SR14)
Temat 1: Scharakteryzuj system ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz – odwołując się do przykładów dwóch państw – kwestię łamania praw i wolności człowieka w XXI wieku.

Zadanie 38. (SR15)
Podaj nazwy dwóch praw lub wolności człowieka, których łamanie opisano w tekście źródłowym, oraz określ generację praw człowieka, do których są one zaliczane.

W czerwcu 1989 roku na placu Tiananmen, na polecenie władz ChRL przy użyciu czołgów i ognia z broni maszynowej armia rozpędziła uczestników protestów – studentów, żądających reform i demokratyzacji życia społeczno-politycznego.

Zadanie 39. (SR16)
O trybunale międzynarodowym:
Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw [lub wolności człowieka zawartych w niniejszym dokumencie]. www.bip.ms.gov.pl (z tekstu uwzględniającego zmiany wprowadzone Protokołem nr 14).

Zaznacz nazwę dokumentu, w którym zamieszczono podany przepis prawny.

A. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
B. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych
C. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
D. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Zadanie 40. (NR16)
Fragment aktu prawnego chroniącego prawa człowieka  Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w niniejszej konwencji lub jej protokołach. […] www.bip.ms.gov.pl (z tekstu uwzględniającego zmiany wprowadzone Protokołem nr 14).

Zaznacz nazwę instytucji, której dotyczy podany przepis prawny.

A. Międzynarodowy Trybunał Karny
B. Europejski Trybunał Praw Człowieka
C. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
D. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Zadanie 41. (SR17)
Fragment dokumentu międzynarodowego dotyczącego praw człowieka

[…] zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata, […] Zgromadzenie Ogólne ogłasza uroczyście […] [niniejszy dokument] jako wspólny najwyższy cel wszystkich ludów i wszystkich narodów […]. Art. 3. Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby.  Art. 8. Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwoływania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznanych mu przez konstytucję lub przez prawo.  Art. 25.1. Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny […]. www.[…].org.pl

Uzupełnij zdania – wpisz nazwę dokumentu (A.) i organizacji międzynarodowej (B.).

Dokument, którego fragment przytoczono, to (A.) ………………………………………..…… ………………………………………….… . Został on uchwalony 10 grudnia 1948 roku w ramach (B.) ……………………..………………….…………………………..………… .

Zadanie 42. (NR17)
O dwujęzycznych tablicach w gminie Uście Gorlickie W listopadzie 2011 roku mieszkańcy ośmiu wsi w gminie Uście Gorlickie zadecydowali o ustawieniu dwujęzycznych tablic. We wsi Regietów „za” głosowali wszyscy mieszkańcy […]. Tablice stanęły w końcu września 2012 r.  [Przedstawiciele mniejszości etnicznej zamieszkującej wskazaną gminę] do 1947 roku stanowili zdecydowaną większość mieszkańców wsi w Beskidzie Niskim. W trakcie akcji „Wisła” zostali wysiedleni na Ziemie Odzyskane. […] począwszy od 1956 roku, mogli starać się o […] [powrót] na swe rdzenne tereny – pod warunkiem jednak, że ich [dawne] ziemie i domy nie były zajęte przez innych obywateli Polski.  27 lutego 2007 […] [roku Prezydent RP] Lech Kaczyński i Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko we wspólnym oświadczeniu potępili akcję […], stwierdzili, że była ona sprzeczna z podstawowymi prawami człowieka.

a) Podaj nazwę mniejszości etnicznej, której dotyczą materiały źródłowe.

b) Odwołując się do tekstu, podaj nazwy dwóch unormowań z katalogu praw i wolności człowieka naruszonych przez ówczesne władze w wyniku akcji, której nazwę podkreślono w tekście.

Zadanie 43. (NR17)
Fragmenty dokumentu międzynarodowego dotyczącego praw człowieka.[…] zważywszy, że Narody Zjednoczone przywróciły swą wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki oraz w równouprawnienie mężczyzn i kobiet, oraz wyraziły swe zdecydowanie popierania postępu społecznego i poprawy warunków życia w większej wolności, […] Zgromadzenie Ogólne ogłasza uroczyście […] [niniejszy dokument] jako wspólny najwyższy cel wszystkich ludów i wszystkich narodów […].

Art. 3.  Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby.

Art. 8.  Każdy człowiek ma prawo do skutecznego odwoływania się do kompetentnych sądów krajowych przeciw czynom stanowiącym pogwałcenie podstawowych praw przyznanych mu przez konstytucję lub przez prawo.

Art. 25.1.  Każdy człowiek ma prawo do stopy życiowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt jego i jego rodziny […].
www.unic.un.org.pl

Podaj nazwę dokumentu międzynarodowego, w którym zamieszczono przedstawione fragmenty.

Zadanie 44. (SR18)
Przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej normujące prawa i wolności człowieka

Przepis 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego.

Przepis 2. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

Przepis 3. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.

Przepis 4. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2018 r.).

Do każdego typu praw i wolności człowieka przyporządkuj numer przepisu prawnego normującego jedno z takich praw.

A. Prawa osobiste – …………….
B. Prawa proceduralne – …………….
C. Prawa socjalne –……

Zadanie 45. (NR18) 
O nabywaniu obywatelstwa:

Z mocy prawa […] nabywa obywatelstwo z chwilą przekroczenia granicy RP na podstawie wizy wjazdowej […], ale procedura przyznawania owej wizy ma uznaniowy charakter i opiera się na pojęciu polskiego pochodzenia. W świetle ustawy […] stwierdzenie polskiego pochodzenia może nastąpić w odniesieniu do osoby deklarującej narodowość polską, która ponadto łącznie spełnia następujące warunki: (a) co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, (b) wykaże ona swój związek z polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, polskich tradycji i zwyczajów.
J. Raciborski, Obywatelstwo w perspektywie socjologicznej, Warszawa 2011, s. 64.

Podaj nazwę kategorii osób, których dotyczy procedura nabywania obywatelstwa opisana w tekście.

Zadanie 46. (NR18)
Z dokumentu dotyczącego praw człowieka:

Rządy Państw-Sygnatariuszy[,] […] zdecydowane jako Rządy państw europejskich, działających w tym samym duchu i posiadających wspólne dziedzictwo ideałów i tradycji politycznych, poszanowania wolności i rządów prawa, podjąć pierwsze kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji, uzgodniły, co następuje: […] Art. 7. […] 1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. […] Art. 34. […] Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w […] [niniejszym dokumencie].  bip.ms.gov.pl

a) Zaznacz dwa zdania dotyczące dokumentu, którego fragment przytoczono.
Polska ratyfikowała go w 1977 roku.
B. Został on przyjęty w ramach systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.
C. Wskazano w nim mechanizmy dochodzenia praw i wolności człowieka.
D. Nosi on nazwę Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
E. Trybunał, którego dotyczy art. 34 dokumentu, to Trybunał Sprawiedliwości UE.

b) Podaj nazwę zasady prawa unormowanej w przepisie prawnym przytoczonym w art. 7.1.

Zadanie 47. (NR18)
Fragment Ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. Prawo konsularne:
Art. 20.2. Pomoc konsularna jest udzielana w niezbędnym zakresie i z zastosowaniem środków koniecznych do ochrony istotnych praw i interesów obywatela polskiego.
Dz.U. 2015, poz. 1274, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2018 r.).

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Przytoczony fragment ustawy ma związek z następującym przepisem Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

A. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym […] i osobom w podeszłym wieku.
B. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.
C. Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej.
D. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

Zadanie 48. (NR18)
Temat 3. Scharakteryzuj system ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych – dokumenty dotyczące tych praw oraz instytucje stojące na straży ich przestrzegania.

Zadanie 49. (NR19)
Logo:

Fragment aktu prawnego obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 4.1. Obowiązane do udostępniania informacji […] są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:  1) organy władzy publicznej,  2) organy samorządów gospodarczych i zawodowych […].
Dz.U. 2001, nr 112, poz. 1198, z późn. zm. (stan prawny na 5 marca 2019 r.).

1. a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
   Ustawa, której fragment przytoczono, precyzuje przepis Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:
2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
   B. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
   C. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.
   D. Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.

b) Podaj pełną nazwę odpowiadającą skrótowcowi zapisanemu w logo.

Zadanie 50. (NR19)
Fragmenty dokumentu międzynarodowego dotyczącego praw i wolności człowieka.

Uznając, że zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka ideał wolnej istoty ludzkiej […] może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy zostaną stworzone warunki pozwalające każdemu na korzystanie z praw […], [Państwa Strony] zgodziły się na następujące artykuły: […] Art.  6.1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. […] Art. 19.2. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii […]. Art. 21. Uznaje się prawo do […] [pokojowego] zgromadzania się. […] Art. 28.1. Powołuje się Komitet Praw Człowieka […].  Dz.U. […], nr 38, poz. 167.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Dokument, w którym zamieszczono przytoczone przepisy prawne, to:

A. Karta Narodów Zjednoczonych.
B. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
C. Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych.
D. Międzynarodowy pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych.

Zadanie 51. (NR19)
Temat 3.  Scharakteryzuj system ochrony praw człowieka i obywatela Rady Europy oraz Unii Europejskiej – dokumenty dotyczące tych praw, instytucje stojące na straży ich przestrzegania oraz możliwości ich dochodzenia przez obywateli państw członkowskich tych organizacji.

Fragmenty formularza skargi do jednego z trybunałów międzynarodowych.