Zadania maturalne z WOSu

Temat: Życie społeczne (część 2.)

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 1. (SP06)
Podkreśl dwie cechy współczesnego państwa.

A) Organizacja polityczna
B) Organizacja internacjonalistyczna
C) Organizacja terytorialna
D) Organizacja eksterytorialna
E) Organizacja dobrowolna

Zadanie 2. (SP06)
Podkreśl skróty czterech nazw organizacji międzynarodowych, których członkiem jest lub była Polska.

A) APEC
B) CEFTA
C) NATO
D) OPA
E) ASEAN
F) NAFTA
G) OBWE
H) UE

Zadanie 3. (SP06)
Podkreśl nazwę dokumentu stanowiącego podstawę prawną powołania i funkcjonowania Organizacji Narodów Zjednoczonych.
A) Karta Atlantycka
B) Deklaracja Narodów Zjednoczonych
C) Karta Narodów Zjednoczonych
D) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

Zadanie 4. (SP09)
Z poniższego tekstu wypisz cztery numery zdań, które podają wyłącznie fakty, oraz cztery numery tych zdań, które zawierają opinie.

[1] Idea poradnictwa obywatelskiego zrodziła się w Wielkiej Brytanii w czasach wojny.[2] Pierwsze polskie Biuro Porad Obywatelskich powstało w Warszawie w 1996 roku.[3] Każde biuro działa przy stowarzyszeniu albo fundacji na podstawie odpowiedniej ustawy.[4] Doradcy udzielają tam informacji o sposobach rozwiązywania życiowych problemów.[5] Nie są to klasyczne porady prawne, ale i tak pomagają w przezwyciężeniu życiowej bezradności.[6] Sytuacja biur jest nietypowa.[7] Biura nie mając osobowości prawnej i działając przy organizacji pozarządowej, za jej pośrednictwem uzyskują wsparcie z budżetu państwa.[8] Wydawać by się mogło, że sytuację poprawi wejście Polski do Unii.[9] Bruksela przeznacza środki na projekty związane z konkretnymi problemami społecznymi: bezrobociem, ubóstwem lub dyskryminacją kobiet.[10] Biura Porad Obywatelskich powinny bardziej aktywnie poszukiwać pieniędzy wśród przedsiębiorców i zwykłych ludzi.
Na podstawie: I. Aleksandrowska, Biuro Dobra Rada, „Polityka”, nr 16, 23 IV 2005.

Zadanie 5. (SP11)
Podkreśl nazwę zjawiska społecznego, którego przykładem jest postawa zaprezentowana w poniższym tekście.

Z pochodzenia jestem Ormianinem. Urodziłem się w Bagdadzie. Dorastałem i wychowywałem się w USA. Jestem honorowym obywatelem Nowej Zelandii. A dzięki grze w zespole zjechałem cały świat. Trudno jest więc dookreślić, kim jestem naprawdę. Utożsamiam się z amerykańskim systemem wartości i dziedzictwem kulturowym. Ale też kocham różnorodność.
Źródło: S. Tankian za: „Gazeta Wyborcza”, 21.12.2007.

A. ksenofobia
B. megalomania narodowa
C. monokulturowość
D. wielokulturowość

Zadanie 112. (SR05)
Przeczytaj  zamieszczone poniżej teksty i wykonaj podane polecenia, wykorzystując również wiedzę pozaźrdłową.

A. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku, rozdział II, artykuł 35.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

112.1. Wskaż, które z podanych poniżej działań władz publicznych stanowią sposób realizacji  art. 35, ust. 1., a które art. 35, ust. 2. Konstytucji RP.

a) Współorganizacja Dni Kultury Litewskiej przez urząd miasta.
b) Szkolenia dla nauczycieli szkół romskich.
c) Dofinansowanie przez Ministra Kultury publikacji poświęconej kulturze żydowskiej w Polsce.
d) Przekazanie przez gminę działki na budowę ośrodka kultury ukraińskiej.

Art. 35, ust. 1…………………………………………………………………………………………………………………
Art. 35, ust. 2…………………………………………………………………………………………………………………

B. Piotr Winczorek, Nasze małe mniejszości, Polityka 9/2002.

Wspomniany projekt ustawy przynosi wreszcie prawną definicję mniejszości narodowej lub etnicznej. Jest nią grupa obywateli RP o odrębnym pochodzeniu, tradycyjnie zamieszkała na terytorium naszego państwa, pozostająca w mniejszości w stosunku do reszty obywateli i charakteryzująca się dążeniem do zachowania swojego języka, obyczajów, tradycji, kultury, religii lub świadomości narodowej lub etnicznej. Uzasadnienie do projektu precyzuje dalej, że grupą narodową jest ta, która utożsamia się z narodami zorganizowanymi we własnym państwie, etniczną zaś ta, która nie posiada własnego państwa narodowego. Zdawać by się mogło, że ustawa o mniejszościach deklaruje głównie prawa małych grup społecznych, tymczasem dotyczy ona przede wszystkim praw poszczególnych obywateli (dopiero suma tych praw ukazuje się jako prawo całej tej zbiorowości). Zakazuje wszelkich aktów dyskryminacji obywateli polskich ze względu na ich przynależność narodową lub etniczną. Przejawami takiej dyskryminacji byłyby nie tylko akty przemocy skierowane przeciw osobom należącym do mniejszości narodowej lub etnicznej albo jej instytucjom, a także próby wynaradawiania i asymilacji w duchu polskości tych osób. Dyskryminacją byłoby również wywieranie presji na obywateli, aby ujawniali swoją przynależność do mniejszości i swe pochodzenie albo deklarowali, jakim językiem posługują się na co dzień i jaką religię wyznają. W Polsce zatem przynależność do mniejszości ma pozostać kwestią indywidualnego wyboru. Nikt nie może być pozbawiony możliwości jego dokonania, ale też nikt nie może być przypisywany do danej mniejszości i zamykany w narodowym getcie wbrew swej woli. Z drugiej strony ustawa zakłada pozytywne działania władz publicznych na rzecz mniejszości narodowych, np. prowadzenia szkół, klas oraz organizowanie w innych formach nauczania dzieci w ich

Egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie 3  Arkusz II językach ojczystych, a także popieranie, w tym dotowanie ze środków publicznych, niekomercyjnych działań w sferze kultury. Nie należy tego rozumieć w ten sposób, iż narusza się zasadę obywatelskiej równości i po prostu uprzywilejowuje mniejszości narodowe. Preferencje te traktować więc należy w kategoriach tzw. akcji pozytywnej, której celem jest doprowadzenie do rzeczywistego zrównania szans wszystkich grup narodowych, z jakich składa się nasze społeczeństwo.

112.2. Z tekstu Piotra Winczorka wypisz pięć działań państwa na rzecz ochrony mniejszości narodowych, zawartych w projekcie nowej ustawy.

112.3. Wymień nazwy pięciu mniejszości narodowych, które mieszkają obecnie w Polsce i wpisz je do tabeli (A do E). Pod literą A) wpisz najliczniejszą z nich. Pod liczbą 1) napisz nazwę mniejszości etnicznej (wykorzystaj definicję przedstawioną przez autora).  Uwaga: w świetle nowej ustawy Ślązacy nie są mniejszością ani narodową, ani etniczną.

C. W urzędzie po niemiecku, Gazeta Wyborcza, 07/01/2005.

Wczoraj Sejm przyjął poprawki Senatu do ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych. W ten sposób ostatecznie zakończyła się 11-letnia batalia o uchwalenie ustawy. Przez ten czas większość zawartych w niej praw  m.in. do pomocy państwa w zachowaniu kultury i języka, nauczania w języku mniejszości, oryginalnej pisowni imion, używania podwójnych nazw miejscowości czy własnych programów w publicznym radiu i telewizji  zagwarantowano już w innych aktach prawnych.  Mimo to prawica  szczególnie LPR i Ruch Katolicko-Narodowy  gwałtownie przeciwstawiała się uchwaleniu ustawy, widząc w niej zagrożenie dla interesów Polski i groźbę wynarodowienia. Zupełnie nowym prawem miało być prawo do używania języka mniejszości jako tzw. pomocniczego. Przeciwko temu zdecydowanie wypowiedziała się także PO.  Dla PO fundamentalną zasadą jest to, że w polskich urzędach używany jest język polski  mówił w debacie poseł tej partii. I posłowie wyrzucili język pomocniczy z ustawy. Przywrócił go Senat. Wczoraj tę poprawkę zaakceptował Sejm. (…) Języka mniejszości będzie można używać w urzędach gmin, w których mniejszość stanowi co najmniej 20 proc. Jest to 41 gmin, ale będą się na to musiały zgodzić ich władze. (…) Ustawa czeka tylko na podpis prezydenta.

112.4. Określ fazę procesu legislacyjnego, w której znajdowała się ustawa w dniu opublikowania tekstu.

112.5. Wymień dwa ustawowe warunki, które muszą być spełnione, aby języka mniejszości narodowej można było używać jako języka pomocniczego.

112.6. Wypisz trzy argumenty, których w sejmowej debacie użyli przeciwnicy wprowadzenia języka pomocniczego, i sformułuj dwa argumenty przemawiające za jego wprowadzeniem.

D. Janusz Tazbir, wstęp do książki Siedem granic, osiem kultur i Europa, pod red. B. Gołębiowskiego, Łomża 2001.

Od połowy XVII wieku Sarmaci patrzyli z rosnącą troską na kurczącą się terytorialnie Rzeczpospolitą, aby po III rozbiorze przejść na pozycje całkowitego rewizjonizmu terytorialnego. Jest rzeczą zrozumiałą, iż nie mogła im się podobać taka mapa Europy, na której nie byli w stanie doszukać się własnego państwa. Musiało to rzutować na stosunek do sąsiadów, zwłaszcza tych, którzy podzielili pomiędzy siebie żywe ciało Rzeczypospolitej.      Zaborcze granice były wielkim narodowym nieszczęściem […]. Równocześnie jednak na pograniczach w wyniku osmozy cywilizacyjnej i konfrontacji różnych kultur, stykania się odmiennych obyczajów oraz konfesji (a często i religii), rodziły się nowe cenne wartości stanowiące o naszym wkładzie do cywilizacji ogólnoeuropejskiej.  […]    Szeroko pojmowana tolerancja, owo poszanowanie dla czyjejś odrębności tak etnicznej oraz wyznaniowej, jak i w zakresie obyczaju i kultury, służyła nie tylko mniejszościom, które ową odrębność reprezentowały. Wzbogacała także kulturę ludzi, którzy tę tolerancję okazywali, a więc naszych przodków, obywateli I Rzeczypospolitej.

112.7. Napisz w 3 punktach pozytywne, według Janusza Tazbira, aspekty współistnienia różnych narodów w dawnej Polsce.

Zadanie 113. (SR05)
Przedstaw i oceń politykę władz polskich wobec mniejszości narodowych i etnicznych  w latach 1945  1989. Omów sytuację tych mniejszości w III Rzeczypospolitej. Odwołaj się do znanych ci aktów prawnych obowiązujących w Polsce i na świecie oraz do zaprezentowanych materiałów. Sformułuj i uzasadnij swoje stanowisko w sporze o to, czy szczególne uprawnienia mniejszości narodowych i etnicznych są zgodne z zasadami demokratycznego państwa prawnego.

Zadanie 114. (SR09)
Na podstawie zamieszczonych poniżej tekstów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 70.

1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa. […]
2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
3. Rodzice mają wolność wyboru szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (z późniejszymi zmianami)

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka.[…]

Art.15.1. Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia.

2. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia.

a) Wyjaśnij, na czym polega różnica między obowiązkiem szkolnym a obowiązkiem nauki.

b) Na podstawie własnej wiedzy wymień trzy podmioty, które mają prawo zakładania szkół podstawowych, gimnazjów i szkół pogimnazjalnych.

Zadanie 115. (SR09)
Na podstawie poniższych fragmentów tekstów A i B wykonaj polecenia.

Tekst A
Są powody do obaw, że w niedalekiej przyszłości nasze szkolnictwo przyczyni się do wzrostu nierówności społecznych. Szkoły wrastają w lokalne społeczności. Dane Centralnej Komisji Egzaminacyjnej sugerują, że jednym z najważniejszych czynników, które wyjaśniają zróżnicowanie wyników egzaminów zewnętrznych w powiatach, jest poziom więzi społecznej. Społeczności silniej zintegrowane wydają się lepiej radzić sobie z wyzwaniami, jakie niesie transformacja ustrojowa – m.in. więcej inwestują w edukację dzieci i młodzieży. To jednak oznacza, że oświata bierze udział w reprodukcji lokalnych warunków życia i może się przyczyniać do konserwowania nierówności terytorialnych. Zwiększa się również zróżnicowanie szkół. Wiele z nich szuka sposobów wybicia się ponad przeciętność, o czym świadczy zainteresowanie rankingami i znakami jakości. Gimnazja widzą szansę w rekrutowaniu wyselekcjonowanych uczniów spoza rejonu szkolnego. Niektóre umieszczają ich potem w odrębnych oddziałach klasowych oferujących lepsze warunki kształcenia. Liczne gimnazja dzielą uczniów na oddziały według ich dotychczasowych osiągnięć, co odtwarza w szkole pozaszkolne różnice społeczne. W jednym oddziale znajduje się młodzież ze wsi peryferyjnych, w innym – z centralnej wsi w gminie; w jednym potomstwo rodzin o wysokim statusie społecznym, w innym – dzieci biedoty. Pogoń szkół za prestiżem podwyższa ich udział w reprodukcji rodzinnych warunków życia i przyczynia się do powiększania nierówności społecznych.  Ministerstwo Edukacji Narodowej powinno opracować politykę przekonywania szkół do ograniczenia segregacji uczniów. Szkoły, zwłaszcza gimnazjalne, powinny:
– Wprowadzić przejrzyste zasady rekrutacji uczniów spoza rejonu szkolnego. Nie powinny przyjmować żadnych świadczeń i darowizn od rodziców tych uczniów.
– Dążyć do wyrównywania potencjału edukacyjnego uczniów w poszczególnych oddziałach klasowych. Godny naśladowania przykład daje jeden z dyrektorów gimnazjów: dzieli on zgłaszających się uczniów na trzy grupy według jakości świadectwa ze szkoły podstawowej, po czym do każdego oddziału dobiera proporcjonalnie uczniów ze wszystkich tych grup.
– Unikać grupowania uczniów spoza rejonu w odrębnych oddziałach.
– Unikać grupowania uczniów według tego, czy uczestniczą w dodatkowych, płatnych zajęciach (np. tworzenia oddziału z uczniów pobierających dodatkowe lekcje języka obcego).
– Unikać dzielenia uczniów na oddziały z myślą o indywidualizowaniu kształcenia (np. tworzenia oddziału z uczniów zaawansowanych w języku obcym lub uzdolnionych matematycznie). W tym celu właściwsze jest dzielenie uczniów na grupy o różnym poziomie zaawansowania w obrębie tego samego oddziału lub tworzenie doraźnych grup z kilku oddziałów.
– Unikać segregacji pod szyldem oddziałów wyrównawczych czy terapeutycznych. Takie oddziały są dopuszczalne tylko wtedy, gdy oferują uczniom lepsze warunki kształcenia (np. mniejszą liczbę uczniów w oddziale, lepiej przygotowanych nauczycieli, rozszerzony zakres pomocy pedagogicznej i psychologicznej) niż w pozostałych oddziałach.
Na podstawie: R. Dolata, Rekomendacje dla polityki oświatowej po trzech latach reformy szkolnictwa. „Analizy i Opinie” 2003, 5.

Tekst B
Wołanie o likwidację segregacji uczniów ma charakter populistyczny i prowadzi do segregowania najzdolniejszych i równania w dół. Kampania na rzecz walki z segregacją szkolną jest powrotem do pedagogiki socjalistycznej, ideologicznej, schlebiającej populistycznym gustom niektórych polityków, działaczy oświatowych i pozbawionych wiedzy psychologiczno-pedagogicznej naukowców. Kampania pomija najistotniejszy czynnik, jakim jest zróżnicowanie psychologiczne uczniów i ich doświadczeń socjalizacyjnych wyniesionych z okresu wczesnego dzieciństwa. To trochę tak, jakby do szkół wkraczały osoby „tabula rasa”, naznaczone jedynie cechami swojego środowiska życiowego i ukrytymi praktykami intencjonalnego przydzielania ich do określonych oddziałów klasowych. Wiedza i doświadczenia pedagogów nowej szkoły wskazują, że efekty kształcenia są pochodną wielu czynników, w tym przede wszystkim psychobiologicznych, ale dla rozwinięcia wybitnych zdolności konieczne jest też odpowiednie środowisko. Zalicza się do niego grupę rówieśniczą, pod warunkiem że jej członkowie mają podobne zdolności poznawcze lub kierunkowe. Tymczasem jedno z kuratoriów wpadło w panikę po ogłoszeniu przez ministra kampanii przeciwko segregacji szkolnej i zakazało tworzenia klas dla uczniów uzdolnionych. Szkoła publiczna nie może być placówką uniemożliwiającą kształcenie elit, zaangażowaną przede wszystkim w działania, które dają szansę dzieciom o niskim zapleczu kulturowym. Dlaczego dzieci o wysokim kapitale rozwojowym mają rezygnować z szansy na edukację adekwatną do ich poziomu rozwojowego i aspiracji edukacyjnych? W imię czego mają stać się koniem pociągowym dla tych, którzy nie mogą, nie potrafią, a często i nie chcą się uczyć? Oczywiście można powiedzieć, że jeśli elity chcą kształcić swoje dzieci w szkołach czy oddziałach złożonych w większości z uczniów o wysokich kompetencjach i równie wysokich aspiracjach, to niech to robią w szkołach niepublicznych, niech za to dodatkowo płacą. Zapomina się jednak, że równe prawo do edukacji to także równe prawo dostępu do szkół publicznych dla dzieci ze środowisk elitarnych, które przecież także finansują te szkoły przez płacone podatki. Czyż krytykowany typ myślenia nie prowadzi do segregacyjnych praktyk wykluczania dzieci elit ze szkół publicznych? Albo dopuszczania ich do tych szkół pod warunkiem, że zrezygnują ze swoich aspiracji i zaczną dzielić się swoimi kompetencjami z innymi – także z tymi, którzy uczyć się nie chcą, nie mogą lub nie potrafią? Zdaniem wiceminister edukacji Anny Radziwiłł dobra szkoła to szkoła wyrównująca szanse, a więc […] taka, która nie tylko skupia się na prowadzeniu lekcji albo na dożywianiu uczniów, ale także doucza i wychowuje. Należy jednak pamiętać, że douczanie i wychowywanie nie powinno pomijać także tych uczniów, którzy mają wysoki iloraz inteligencji, wysoki status ekonomiczno-społeczny rodziny pochodzenia czy szczególne uzdolnienia i aspiracje edukacyjne. W przeciwnym razie segregacja w szkolnictwie publicznym będzie trwać nadal, tyle że dotyczyć b ędzie tej właśnie grupy uczniów. Równouprawnienie w szkole będzie sprzyjać równości szans edukacyjnych tylko wówczas, kiedy nie pominie żadnej z kategorii uczniów i kiedy nie będzie realizowane na zamówienie ugrupowań czy władz politycznych.
Na podstawie: B. Śliwerski, Populizm oświatowy, czyli rzecz o pedagogicznym kiczu. „Nowe w Szkole” 2005, s. 7-8.

a) Sformułuj stanowisko wyrażone w każdym tekście.

b) Sformułuj po dwa argumenty uzasadniające stanowisko wyrażone w każdym tekście.

c) Do jakich partii politycznych mogliby należeć autorzy tekstów? Określenie partii wybierz z następujących: socjaldemokratyczna, chrześcijańsko-demokratyczna, liberalna, konserwatywna.

Zadanie 116. (SR09)
Na podstawie poniższego tekstu wymień cztery prawdopodobne konsekwencje decentralizacji szkolnictwa brytyjskiego.

Jakie jest to przeciętne brytyjskie szkolnictwo w porównaniu z Eton czy Oksfordem? Po pierwsze, zaskakująco różnorodne: choć zasadnicze etapy kształcenia są w Anglii, Walii i Irlandii Północnej (Szkocja ma swój odrębny system szkolny) takie same, […] to jednak w obrębie tego systemu panuje niezwykła różnorodność doboru przedmiotów, programów i treści nauczania. Szkoły są wprawdzie zobowiązane, by kształcić młodzież w zakresie najważniejszych przedmiotów, takich jak język angielski, matematyka czy przyrodoznawstwo, ale sposób, w jaki to czynią, jest niemal całkowicie zdecentralizowany. Konsekwencje sięgają nadzwyczaj daleko – dalej, niż mogłoby się wydawać zwolennikom liberalnej wizji szkolnictwa, nieskrępowanego sztywnym gorsetem struktur, programów i egzaminów. Otóż zakres wiedzy i umiejętności absolwentów szkół brytyjskich jest niemal całkowicie uzależniony od tego, jaką szkołę ukończyli i przed jaką komisją składali egzaminy. […] Dodatkową komplikacją s ą efekty dużej mobilności społeczeństwa brytyjskiego – przeniesienie się ucznia czy studenta ze szkoły do szkoły czy też z uczelni na uczelnię powoduje zerwanie ciągłości i wewnętrznej spójności procesu dydaktycznego, a co za tym idzie – konieczność zaadaptowania się do zupełnie innych struktur programowych czy metodycznych. W rezultacie nie istnieje nic takiego jak podstawowy zakres wiedzy i umiejętności, którego można by na przykład oczekiwać od studenta pierwszego roku studiów […]  Problem leży nie tylko w organizacji programów nauczania (czy jej braku), ale również w dużym zakresie dowolności wyboru przez ucznia czy studenta  materiału, jaki stanowić ma przedmiot jego nauki. Rzecz zaczyna się już na poziomie szkoły średniej, kiedy to jeszcze przed „małą maturą”, którą zdaje się w wieku lat szesnastu, można na przykład zrezygnować z uczenia się języków obcych […]. Sytuacja ta powtarza się na poziomie studiów wyższych – coraz powszechniejsza w brytyjskim systemie uniwersyteckim modularyzacja […] prowadzi do tego, że studenci mogą sami kształtować swój własny interdyscyplinarny program studiów […] Trudno też nie zgodzić się z tym, że cały proces kształcenia powinien przebiegać w atmosferze otwartości i klarowności zasad kierujących działaniem tak uczących się, jak i nauczających – stąd szereg „kodeksów praktyki dydaktycznej” i setki przepisów wykonawczych, regulujących każdy niemal aspekt życia przeciętnej szkoły czy uniwersytetu. Źródło: J. P. Jędrzejewski, Daleko od Oksfordu, „Tygodnik Powszechny”, 1 VI 2003.

Zadanie 117. (SR09)
Na podstawie danych statystycznych zawartych w tabeli i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Opinie na temat polskiego systemu szkolnictwa:

a) Czy polaryzacja opinii respondentów o polskim systemie szkolnictwa w okresie 2001– 2007 zmniejszyła się, czy zwiększyła? .

b) Podaj jeden powód zmiany oceny polskiego systemu szkolnictwa.

Zadanie 118. (SR09)
Wybierz jeden z podanych tematów i napisz wypracowanie.

Temat nr 1.
Dobra edukacja, czyli jaka?  Udzielając odpowiedzi na postawione powyżej pytanie, omów cele, jakie powinna osiągać dobra edukacja. Oceń stopień osiągnięcia każdego z tych celów w odniesieniu do polskiego systemu oświaty. Zaproponuj zmiany, które zwiększyłyby stopień osiągnięcia tych celów, i uzasadnij je. W swojej wypowiedzi wykorzystaj dwa materiały źródłowe zamieszczone w II części arkusza.

Temat nr 2.
Co jest zadaniem oświaty: zwiększyć czy zmniejszyć różnice między uczniami? Rozważ powyższy problem. W swojej wypowiedzi wykorzystaj dwa materiały źródłowe zamieszczone powyżej w zadaniach 1 – 4.

Zadanie 119. (NR16)
Tabela. Źródła wiedzy o powstaniu warszawskim

Na podstawie danych z tabeli oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 120. (SR05)
Określ, na jaki problem zwraca uwagę autor zamieszczonego poniżej rysunku satyrycznego.

Rysunek nr 1.

Wyjaśnij krótko termin opinia publiczna.

Zadanie 121. (SR05)
Zapoznaj się z zamieszczonymi niżej materiałami i wykonaj polecenia. (Wykresy ilustrują wyniki badań przeprowadzonych przez Instytut Pentor w 2002 roku)

Wykres nr 1.

A. Na podstawie wykresu nr 1.
a) podaj nazwy dwóch innych narodów, które Polacy najbardziej darzyli sympatią.
b) podaj nazwę sąsiedniego narodu (a nie mniejszości narodowej mieszkającej w Polsce), który cieszył się najmniejszą sympatią wśród Polaków.
c) podaj nazwę mniejszości narodowej lub etnicznej w Polsce, którą Polacy darzyli najmniejszą sympatią. …………………………………………….

Wykres nr 2.

Wykres nr 3.

B. Na podstawie analizy wykresu nr 2 i 3.
a) podaj dwa powody, dla których Niemcy cieszą się najmniejszą sympatią wśród najstarszych Polaków.
b) podaj dwa powody, dla których Niemcy cieszą się największą sympatią  wśród Polaków o najwyższym dochodzie przypadającym na 1 członka  gospodarstwa domowego.

Wykres 4.

C. Na podstawie wykresu nr 4 określ zmiany w sympatii Polaków w latach  1991  2002.
a) wobec każdego z naszych sąsiadów (uwzględnionych na wykresie)
b) wobec każdej z mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (uwzględnionych na wykresie).

Zadanie 123. (SR05)
Scharakteryzuj stosunek Polaków do mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce oraz czynniki, które na niego wpłynęły. Uwzględnij czynniki polityczne i prawne, społeczno-ekonomiczne, historyczne oraz religijno- kulturowe.  Wypowiedź uzasadnij, odwołując się także do konkretnych przykładów i wykorzystując zamieszczone powyżej materiały.

Zadanie 124. (SR06)

Źródło: http://ludzie.wprost.pl/G/pics/0/3636208/m.jpg

Napisz, jaki problem ilustruje przedstawiony rysunek satyryczny Henryka Sawki.

Zadanie 125. (SR06)
Powołując się na zaprezentowane teksty źródłowe, przedstaw, jakie są cechy jawnego życia publicznego we współczesnej demokracji (omów trzy cechy). W jaki sposób mogą one pozwolić na rozwój „prywaty i tradycyjnego polskiego indywidualizmu”, a w jaki pomóc w realizacji dobra wspólnego? Wymień dwa przykłady rozwiązań mogących zagwarantować to ostatnie.

Rozpoznanie tożsamości narodowej i podmiotowości struktur politycznych i konstytucyjnych Państw Członkowskich. Pierwszeństwo struktur lokalnych i narodowych przed unijnymi w dziedzinach, które nie zostały przekazane do wyłącznej kompetencji UE. Ograniczenie działań UE tylko do tych, które są konieczne do osiągnięcia  celów Konstytucji.

„Analiza pojęcia ojczyzny i jej związku z ojcostwem i rodzeniem tłumaczy zasadniczo wartość moralną patriotyzmu. Jeśli pytamy o miejsce patriotyzmu w Dekalogu, to odpowiedź jest jednoznaczna: wchodzi on w zakres czwartego przykazania, które zobowiązuje nas, aby czcić ojca i matkę. […] Patriotyzm oznacza umiłowanie tego, co ojczyste: umiłowanie historii, tradycji, języka czy samego krajobrazu ojczystego. Jest to miłość, która obejmuje również dzieła rodaków i owoce ich geniuszu. Próbą dla tego umiłowania staje się każde zagrożenie tego dobra, jakim jest ojczyzna. […] Ojczyzna jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli jako taka, jest też wielkim obowiązkiem. Analiza dziejów dawniejszych i współczesnych dowodzi, że Polacy mieli odwagę, nawet w stopniu heroicznym, dzięki której potrafili wywiązywać się z tego obowiązku, gdy chodziło o obronę ojczyzny jako naczelnego dobra. Nie oznacza to, że w niektórych okresach nie można było dostrzec osłabienia tej gotowości do ofiary, jakiej wymagało wprowadzanie w życie wartości i ideałów związanych z pojęciem ojczyzny. Były to te momenty, w których prywata i tradycyjny polski indywidualizm dawały o sobie znać jako przeszkody. […]  Tożsamość kulturalna i historyczna społeczeństw jest zabezpieczana i ożywiana przez to, co mieści się w pojęciu narodu. Oczywiście, trzeba bezwzględnie unikać pewnego ryzyka: tego, ażeby ta niezbywalna funkcja narodu nie wyrodziła się w nacjonalizm. XX stulecie dostarczyło nam pod tym względem doświadczeń skrajnie wymownych, również w świetle ich dramatycznych konsekwencji. W jaki sposób wyzwolić się od tego zagrożenia. Charakterystyczne dla nacjonalizmu jest bowiem to, że uznaje dobro własnego narodu i tylko do niego dąży, nie licząc się z prawami innych. Patriotyzm natomiast, jako miłość ojczyzny, przyznaje wszystkim innym narodom takie same prawo jak własnemu, a zatem jest drogą do uporządkowanej miłości społecznej”.
Źródło: Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005, s. 71–73.

Zadanie 126. (SR07)
6.A. Napisz, na czym polega inkluzywność grupy społecznej.
6.B. Wśród podanych niżej przykładów podkreśl dwie grupy inkluzywne. organizacja charytatywna, wojsko, policja, fan club, związek zawodowy, grupa absolwentów

Zadanie 127. (SR07)
Na podstawie tekstu wykonaj polecenia.
Rozmowa Joanny Blewąskiej i Marcina Markowskiego z prof. Wielisławą Warzywodą- -Kruszyńską „Politycy nic nie wiedzą o biedzie”, „Gazeta Wyborcza” 20.09.2005.

Żeby z biedą walczyć, trzeba ten problem znać. Wiedzieć, gdzie jest bieda, jak powstaje, komu najbardziej zagraża. Czy politycy to wiedzą?
– Teoretycznie powinni, bo informują o tym m.in. opracowania GUS, raporty Banku Światowego. Ale żeby się dowiedzieć, trzeba problem uznać za ważny i chcieć go poznać. A z tym jest gorzej. Politycy i ludzie biedni należą do odmiennych społecznych światów. Pierwsi lokują się wysoko pod względem dochodów, pozycji, konsumpcji, a drudzy – nisko. Już dawno dowiedziono, że wzajemna znajomość warunków życia ludzi z dwóch krańców drabiny społecznej jest bardzo ograniczona. Liczby w raportach nie przekładają się zapewne na wiedzę o ludziach borykających się z trudnościami. Kilka lat temu przekazałam ówczesnemu wojewodzie łódzkiemu raport z badań nad enklawami biedy na terenie miasta i zapanowała cisza. Jeśli nawet wojewoda go przeczytał, nie podjął żadnych działań, które mogłyby świadczyć o tym, że przejął się wynikami. Ale po kilku latach zadzwonił do mnie z pytaniem, czy nadal zajmuję się biedą i zaprosił na spotkanie. Po to – jak się okazało – by przedstawić mi biedne dziecko. Problem biedy przedarł się do jego świadomości dopiero wtedy, gdy napotkał żywy na nią dowód, żywy egzemplarz. Sytuacji nie ułatwia to, że informacje o ludziach biednych przekazywane są często w atmosferze skandalu. Dewastują mieszkania, kradną prąd, biją dzieci, piją. Powstaje wrażenie, że bieda równa się patologii. To prowadzi do przekonania, że nie ma się co tak biednymi przejmować, bo sami są sobie winni. Na dodatek, instytucje publiczne, powołane do pomocy biednym, nie dają pełnego obrazu życia w biedzie. Nie informują się wzajemnie, patrzą na problem wąsko, zgodnie z im przypisanymi zadaniami: urzędy pracy nie interesują się dziećmi bezrobotnych, szkoła nie zastanawia się nad statusem rodziców, pielęgniarki środowiskowe nie mają obowiązku kontaktowania się z pomocą społeczną itd. Życie ludzi biednych przedostaje się do świadomości polityków jako „pokawałkowane”. Poza tym bieda jest tematem nieprzyjemnym.

Jak walczyć z biedą?

– Skoncentrować się na dzieciach. Z dwóch powodów – bieda dziecka nie jest jego winą. Dziecko niczego przecież nie zaniedbało, nie dokonało złego wyboru, nie zaprzepaściło żadnej szansy. Po drugie – szanse na wyrwanie z biedy dziecka są większe niż dorosłego, choćby dlatego, że dziecko stoi na początku drogi życiowej. Trzeba stwarzać mu warunki do nauki, organizować zajęcia pozaszkolne i wyrównawcze, zapewnić dostęp do Internetu, kupować książki, pokazywać dobre wzorce, ludzi, którzy skorzystali na tym, że przykładali się w dzieciństwie do nauki. Słowem – wyrwać z getta biedy rodziny, kamienicy, ulicy, przy której to dziecko mieszka. Dorosłym pomóc trudniej. Nawet jeśli po ukończeniu iluś tam kursów znajdą wreszcie pracę, to raczej nie tak dobrze płatną i nie na tak długo, by zapomnieli o biedzie. Oni stracili swoją szansę wtedy, gdy byli dziećmi.

Czy z  biedą można walczyć skutecznie? Rządy tworzą przecież politycy, którzy o życiu w biedzie nic nie wiedzą.

– Powiem tak: z biedą należy walczyć. Ta walka powinna stać się priorytetem na najbliższe lata. W Polsce już powstaje bowiem kultura biedy. Stan pogodzenia się z nią, kiedy człowiek przestaje szukać pracy, nie wstydzi się zasiłku, bez sprzeciwu dziedziczy biedę po rodzicach i sam przekazuje ją własnym dzieciom. I nie ma nawet pretensji do losu. Państwo, w którym kwitnie kultura  biedy, nie ma szacunku  obywateli i odsuwa się od standardów nowoczesnej europejskiej cywilizacji.

7.A. Wyjaśnij, dlaczego, zdaniem prof. Wielisławy Warzywody-Kruszyńskiej, politycy nie dostrzegają problemu biedy (podaj 3 argumenty).

7.B. Wyjaśnij, dlaczego, zdaniem prof. Warzywody-Kruszyńskiej, instytucje powołane do pomocy ubogim nie są efektywne w działaniu (podaj 3 argumenty).

7.C. Podaj, na czym, zdaniem prof. Warzywody-Kruszyńskiej, należy skupić działania, by zmniejszyć problem biedy. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Zadanie 128. (SR07)
Na podstawie tekstu wykonaj polecenia.

Michał A. Zieliński, „Czy wystarczy do pierwszego”, „Rzeczpospolita” 17.09.2005. Badania to „Diagnoza społeczna 2005”– wielki sondaż niezależnej Rady Monitoringu Społecznego, w którym przebadano ponad 4 tys. gospodarstw domowych. Poprzednie diagnozy powstały w 2000 i 2003 r. 

– W ostatnich dwóch latach spadła liczba tych gospodarstw, w których ludzie żyją w niedostatku. Tak jest we wszystkich miejscowościach niezależnie od wielkości i we wszystkich grupach społecznych. Co to znaczy „niedostatek”? Chodzi o prawdziwie biednych, takich którym nie starcza do pierwszego, ale i o tych, którzy żyją oszczędnie i mają tylko na podstawowe potrzeby – wyjaśnia prof. Tomasz Panek ze Szkoły Głównej Handlowej, współautor badań.  Eksperci ustalili granicę niedostatku dla jednej pracującej osoby na 595 zł. A na przykład dla typowej, czteroosobowej rodziny, w której koszty się rozkładają – na 1500 zł. Z badań wynika, że jeśli w gospodarstwie domowym nie ma takich dochodów, to wprawdzie wystarcza na najważniejsze potrzeby, jak mieszkanie, jedzenie czy ubranie, ale brakuje np. na dojazdy do pracy, rachunek za telefon czy podręczniki dla dzieci.  Według „Diagnozy społecznej 2005” poniżej granicy niedostatku żyje w Polsce 23 proc. gospodarstw. Od 2003 r. odsetek ten spadł o ponad 7 proc.

Bieda wiejska  Im mniejsza miejscowość, tym więcej ludzi żyjących w niedostatku. Na wsi ponad 36 proc. gospodarstw nie osiąga wystarczających dochodów. W miastach liczących 20 – 100 tys. mieszkańców ten odsetek wynosi 20 proc., a w tych powyżej 500 tys. mieszkańców, niecałe 11 proc. – Polska bieda jest biedą wiejską. Na zachodzie Europy ubóstwo koncentruje się w miastach – komentuje prof. Henryk Domański z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN.  – Ale jestem przekonany, że sytuację na polskiej wsi już dziś poprawiają dopłaty z UE.  W niedostatku żyje ponad połowa gospodarstw domowych, w których są bezrobotni. Spośród rodzin, gdzie wszyscy mają pracę, tylko 18 proc. cierpi niedostatek. – Bieda w rodzinach, gdzie ktoś nie ma pracy, nie tylko jest częstsza, ale też dużo większa – mówi prof. Panek.  Naukowcy zbadali także trwałość niedostatku. W latach 2000 – 2005 przeanalizowali sytuację 1,5 tys. tych samych gospodarstw domowych. Spośród 31 proc., które żyły w niedostatku w 2000 roku, ponad połowa w ciągu pięciu lat wyszła z biedy. – Tylko 14 proc. pozostawało w tej grupie we wszystkich trzech badaniach – mówi prof. Panek.  – To dobry sygnał. Niedostatek będzie zawsze, ale ważniejsze, żeby można było z niego wyjść. Kiedy jedni wpadają w biedę, a drudzy wychodzą, nie jest już tak źle. Najgorzej, kiedy przechodzi z ojca na syna, kiedy ludzie się do niej przyzwyczajają – tłumaczy prof. Domański.  Z badań wynika, że najtrudniej wyjść z niedostatku ludziom, którzy żyją z zasiłków (rodzinnych i macierzyńskich). Aż 80 proc. z nich brakuje pieniędzy.

Nędza wciąż istnieje  Jednak „Diagnoza społeczna 2005” to tylko statystyka. – Bezrobocie wciąż jest wysokie, a to główna przyczyna biedy. Wciąż jest duża grupa osób, które sobie nie radzą. Przychodzą do nas starsi ludzie, którzy wprawdzie mają co jeść, ale nie starcza im na leki. Setki tysięcy dzieci jest niedożywionych – uważa ks. Adam Dereń z Caritas Polska.

Z badań wynika, że 10 proc. gospodarstw ma dochód mniejszy niż 419 zł na osobę, a 5 proc. najuboższych mniejszy niż 330 zł. – Ubóstwo dotyka też tzw. normalne rodziny, szczególnie wielodzietne i to nawet jeśli obydwoje rodzice pracują. W rodzinach z sześciorgiem bądź siedmiorgiem dzieci dochód rzadko przekracza 300 zł na osobę – mówi Mirosława Greguła, kierownik filii Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie na Czechowie – pięćdziesięciotysięcznej dzielnicy Lublina.

8.A. Wymień dwie przesłanki, które wskazują, że dana osoba żyje w niedostatku.

8.B. Uzupełnij tabelę przedstawiającą odsetek polskich gospodarstw domowych żyjących w niedostatku, w zależności od miejsca zamieszkania.

8.C. Wyjaśnij, dlaczego w Europie Zachodniej istnieje odwrotna niż w Polsce  zależność między miejscem zamieszkania a odsetkiem ludzi żyjących w biedzie. Wykorzystaj wiedzę pozaźródłową.

Zadanie 129. (SR07)
Na podstawie danych statystycznych wykonaj polecenia.

Wskaż województwo, w którym występuje zależność między stopą bezrobocia a odsetkiem gospodarstw żyjących poniżej granicy niedostatku oraz województwo, w którym nie występuje ta zależność. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do przytoczonych danych.

Zadanie 130. (SR07)
Na podstawie danych statystycznych wykonaj polecenie.

Zadanie 131. (SR07)
Napisz pracę na jeden z podanych tematów.

Temat nr 1.
Przedstaw problem biedy we współczesnej Polsce. Wyjaśnij jej historyczne i gospodarcze przyczyny (podaj po trzy przykłady) oraz omów konsekwencje społeczne i moralne (podaj po trzy przykłady). Wykorzystaj materiały źródłowe zamieszczone w drugiej części arkusza.

Temat nr 2.
Przedstaw sposoby rozwiązywania problemu biedy we współczesnej Polsce. Jakie działania mające na celu zwalczanie biedy powinny być podejmowane przez państwo, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe w dziedzinie polityki społecznej, gospodarki i edukacji (podaj po 5 rodzajów działań w każdej dziedzinie, przypisując je poszczególnym podmiotom). Wykorzystaj materiały źródłowe znajdujące się w drugiej części arkusza.

Zadanie 132. (SR08)
Do podanych poniżej przykładów dopisz, jaki to rodzaj normy społecznej.
A. Nie zdradzamy swoich przyjaciół.
B. Mówimy prawdę.
C. Okazujemy szacunek starszym.
D. Parkujemy w miejscach dozwolonych.

Zadanie 133. (SR08)
Demokracja. Zaznacz, czy podane zdanie jest fałszywe, czy prawdziwe.
A. Jedną z zasad państwa demokratycznego jest zasada państwa prerogatywnego.
B. Jednym z warunków istnienia społeczeństwa obywatelskiego w państwie demokratycznym jest wolność zrzeszania się i swoboda wypowiedzi.
C. Jedną z zasad państwa demokratycznego jest zasada wolnych wyborów.

Zadanie 134. (SR08)
W państwie, które więzi niesprawiedliwie, odpowiednim przybytkiem dla prawego obywatela jest również więzienie. […] Tam to właśnie powinni się spotkać zbiegły niewolnik, meksykański jeniec wojenny i Indianin upominający się o krzywdę swojego plemienia, w tym izolowanym, lecz za to najbardziej wolnym i honorowym miejscu, gdzie stan umieszcza tych, którzy nie są z nim, lecz przeciw niemu. Są to słowa amerykańskiego pisarza, Henry’ego Davida Thoreau, który w 1846 roku demonstracyjnie odmówił zapłacenia jednego dolara podatku na rzecz rządu Stanów Zjednoczonych i pozwolił zamknąć się w więzieniu. Thoreau pragnął zaprotestować przeciwko niewolnictwu oraz prowadzonej wówczas przez jego kraj wojnie z Meksykiem. Wiedział, że protest ten nie doprowadzi do zmiany polityki rządu i nie to było jego celem. Chciał jedynie pokazać swoim współobywatelom, że głęboko nie zgadza się z polityką swego kraju i że nie pozwoli, by rząd do jej prowadzenia wykorzystywał pieniądze z płaconych przez niego podatków. Działanie Thoreau wynikało z pobudek obywatelskich – jako obywatel Stanów Zjednoczonych czuł się odpowiedzialny za prowadzoną politykę.
Źródło: Aleksander Pawlicki, Tomasz Merta, Alicja Pacewicz, Z demokracją na ty, Warszawa 2006 r., s. 50.

Nazwij postawę przedstawioną w źródle i wskaż trzy zawarte w tekście cechy charakterystyczne dla tej postawy.

Zadanie 135. (SR08)
Klimat jesieni 1981 r. nie bardzo różnił się od klimatu jesieni 2005 r. Też były głównie bratobójcze walki, oszczerstwa, agentomania, waśnie i nagonki. Breżniew i Jaruzelski czaili się do skoku, kiedy w Solidarności wrogiem publicznym numer 1 stawał się Adam Michnik, a Wałęsę coraz głośniej oskarżano o uleganie i wysługiwanie się władzy. […]  Cała ta polska zawierucha, którą dziś przechodzimy, to w dużym stopniu jest ich – dzisiejszych dwudziesto- i trzydziestolatków – pokoleniowy karnawał. […] W czasie Parady Równości, kiedy skini rzucali jajami i obelgami, a policja próbowała przegonić dresiarzy i przez chwilę mogło się wydawać, że będzie nieprzyjemnie, ktoś z tego pokolenia powiedział, że całe życie marzył o takiej właśnie chwili. Ale konkretnie o czym? Żeby dostać jajkiem? Może także o tym. Ale zwłaszcza o tym, żeby dać świadectwo, coś zaryzykować bezinteresownie i jakoś ten świat poprawić – żeby być w historycznej maszynie trybikiem, od którego cokolwiek zależy. Tak jak ich rodzice w latach 80. ganiający po ulicach z Milicją Obywatelską.  Spora część tych, co rzucali jajkami, pewnie czuła podobnie. Młodzi, którzy się błyskawicznie zorganizowali po śmierci Papieża, czuli się pewnie tak, jak my po śmierci ks. Popiełuszki. Młodzi, z błyskiem w oku, którzy wyciągają z IPN brudy, też pewnie czują się tak, jak my czuliśmy się w BIPS, przy powielaczach, w podziemnym kolportażu. Ten świat im się nie podoba, więc próbują go zmienić. […]

Różnice są poważne. Inna jest skala osobistego ryzyka, inna jest polityka, prawo pozwala na więcej. Żyjemy w wolnym kraju. Zanim to pokolenie trochę dorosło i trochę się nie usadowiło na scenie, wydawało się, że zmęczeni dwustuletnimi bojami Polacy całkiem się wycofali w prywatność. Ale duch obywatelskiego sprzeciwu jednak się w Polsce odrodził. Dzięki Bogu. I w dużym stopniu także dzięki pięknemu mitowi pierwszej Solidarności.
Źródło: J. Żakowski, Co zostało z karnawału, „Polityka. Wydanie specjalne” nr 4 z 8 VIII 2005, s. 104-105

Podaj wskazane w tekście dwa podobieństwa i dwie różnice między postawą i sposobem działania Polaków w roku 1981 i 2005.

Zadanie 136. (SR08)

Tekst 1.

Nie jesteśmy społeczeństwem obywatelskim, co wykazał raport Diagnoza społeczna 2003. […] Myślę, że jesteśmy społeczeństwem sobkowatym, to była i jest nasza cecha. W chwilach podniosłych odwołujemy się do rozmaitych wartości wspólnotowych, pomagamy sobie, ale na  co dzień interesujemy się swoimi prywatnymi sprawami. […] W krajach wysoko rozwiniętych, do których chcemy doścignąć, jak Niemcy, Anglia czy Stany Zjednoczone, panują inne wzory współżycia społecznego.  Może i w Polsce nowoczesność przestanie być kojarzona z gadżetami, a zacznie być wiązana z  pewnymi wyższymi, postmaterialistycznymi formami życia, bo nasze społeczeństwo jest jeszcze w fazie materialistycznej. Może więc zacznie się moda na dobre sąsiedztwo, tak jak widzimy to na amerykańskich filmach, gdzie ludzie znają się, organizują, tworzy się społeczność lokalna – community.  Trzecią nadzieję pokładam w legislacji, w zmianach ustawodawczych. Organizacje dobrowolne, pożytku publicznego nie cieszą się sympatią władzy w Polsce i są traktowane podejrzliwie, często zresztą słusznie – bo bywają wykorzystywane do realizacji prywatnych celów, ale na to nie ma rady i trzeba przejść przez ten okres chorób dziecięcych. Zmiany w legislacji powinny otworzyć większą przestrzeń dla aktywności obywatelskiej, co wiąże się z finansowaniem tych organizacji – to też jest warunek tego, żeby ludzie się zrzeszali i organizowali.  Poza tym w Polsce jest jeszcze takie przekonanie, że państwo powinno i może załatwić rozmaite rzeczy, jest wiara w omnipotencję państwa, a z tego wyrasta się powoli. Zasada pomocniczości, że państwo włącza się tam, gdzie nie mogą sobie radzić obywatele, powoli dociera do mentalności społecznej. Jest to dziedzictwo poprzedniego ustroju – oczekiwanie, że państwo nam coś załatwi. Sami sobie załatwmy, a państwo niech nam nie przeszkadza i pozwoli skorzystać z publicznych zasobów.
Źródło: Społeczeństwo sobków.  Rozmowa z prof. Antonim Sułkiem, www.polskieradio.pl

Tekst 2.

A przecież istotą społeczeństwa obywatelskiego na Zachodzie nie była opozycja, lecz niezależność wobec państwa. Nie powstawało ono tam, by przeciwstawiać się państwu, ale by  tworzyć miasta, banki, handel i przemysł. Współistniało z państwem, wpływało na nie, a tylko wtedy, gdy państwo mu zagrażało, upominało się o swoje prawa. To społeczeństwo obywatelskie, jak pamiętamy […] łączyło w sobie dwa elementy: po pierwsze, były to instytucje, więzi i organizacje mające na celu realizację własnych interesów rynkowych lub społecznych w ramach wspólnego dobra, a po drugie, mechanizmy służące do jego ochrony przed potencjalnym zagrożeniem ze strony państwa. Ten pierwszy element był fundamentem ograniczonej demokracji i społeczeństwa otwartego, bo tylko wewnętrzna siła i dynamika niezależnych instytucji mogą stanowić skuteczne ograniczenie państwa. Nasze społeczeństwo obywatelskie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych było pozbawione tej pierwszej, motorycznej części, niezbędnej dla zakorzenienia demokracji i społeczeństwa otwartego. Stało się tak nie z zaniedbania, lecz z konieczności. Niemniej ten brak dał o sobie dotkliwie znać po 1989 roku, gdy okazało się, że społeczeństwo obywatelskie stworzone do walki przeciw reżimowi samo z siebie nie bardzo potrafi tworzyć i budować.
Źródło: Wiktor Osiatyński, Wzlot i upadek społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, „Wiedza i Życie” nr10/1996

1. a) Wymień trzy różnice między funkcjonowaniem społeczeństwa w Polsce i innych krajach przedstawione w tekście 1. i 2.

Tekst 3.

Czego brakuje naszemu społeczeństwu? Jednak, aby mogło powstać społeczeństwo obywatelskie, potrzebny jest kapitał społeczny, a więc wzajemne zaufanie między ludźmi, co prowadzi do podjęcia współpracy i kształtowania się grup społecznych. A niestety […] nadal bardzo popularnym zjawiskiem jest amoralny familizm – obowiązek moralny odczuwany jedynie wobec własnej rodziny.  Zresztą z badań nie wyłania się lepszy widok: w Polsce 21 proc. nie ufa innym ludziom, zaś 53 proc. ufa tylko tym, których dobrze poznali (CBOS, 2007). W całej Europie nasz kraj przoduje w procencie osób, które są ostrożne w kontaktach z innymi – aż 81 proc.! I jak tu budować społeczeństwo obywatelskie?
Źródło: Dominik Wasilewski. Społeczeństwo obywatelskie, powracające pytania, www.wiadomosci24.pl

Diagram  Czy, ogólnie rzecz biorąc, ma Pan(i) zaufanie, czy też nie ma Pan(i) zaufania do nieznajomych, z którymi styka się Pan(i) w różnych sytuacjach?

b) Na podstawie tekstu 3. i diagramu wymień dwa główne zjawiska społeczne hamujące powstanie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Wyjaśnij i oceń konsekwencje tych zjawisk.

Zadanie 137. (SR08)
Na podstawie analizy tabeli i wykresu oraz wiedzy własnej, wskaż trzy czynniki społeczne utrudniające uczestnictwo w tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego w Polsce.

Zadanie 138. (SR08)
Napisz pracę na jeden z podanych tematów.

Temat nr 1.
Scharakteryzuj współczesne społeczeństwo obywatelskie, uwzględniając po dwa  pozytywne i negatywne aspekty jego funkcjonowania. Wymień i omów po dwa czynniki społeczno-ekonomiczne, polityczne i historyczne utrudniające tworzenie społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Zaproponuj sposoby przezwyciężania negatywnych aspektów jego funkcjonowania (po dwa w odniesieniu do każdego z czynników). W swojej wypowiedzi wykorzystaj dwa materiały źródłowe zamieszczone w arkuszu.

Temat nr 2.
Omów dwie różne formy obywatelskiego nieposłuszeństwa i oceń ich skuteczność, odwołując się do dwóch przykładów z historii. Oceń zasadność stosowania obywatelskiego nieposłuszeństwa w systemie demokratycznym, wskazując na szanse i zagrożenia, jakie niesie ze sobą taka forma działania. Przedstaw pięć argumentów  za i pięć argumentów przeciw stosowaniu obywatelskiego nieposłuszeństwa. W swojej wypowiedzi odwołaj się do dwóch materiałów źródłowych zawartych w arkuszu.

Zadanie 139. (SR09)
Typ zbiorowości, której członków łączą trwałe więzi emocjonalne to:
A. klasa.
B. warstwa.
C. wspólnota.
D. zrzeszenie.

Zadanie 140. (SR09)
Do podanych w tabeli wyjaśnień dopisz właściwe pojęcia.

Zadanie 141. (SR10)
Na podstawie danych z tabeli wykonaj polecenie.

Czesi, Węgrzy i Polacy o zmianach po roku 1989.

Wybrane wskaźniki makroekonomiczne Czech, Polski, Węgier.

Podaj dwa argumenty uzasadniające stwierdzenie, że sytuacja ekonomiczna wpływała w różnym stopniu na ogólną ocenę zmian zachodzących po roku 1989 w wymienionych krajach.

Zadanie 142. (SR11)
Podkreśl zdanie, które opisuje konflikt ról społecznych.
A. Dwie osoby pełniące takie same role społeczne rywalizują ze sobą.
B. Dochodzi do sporu pomiędzy osobami pełniącymi różne role społeczne.
C. Pełnienie jednej roli społecznej zmusza jednostkę do realizacji innej.
D. Realizacja jednej z ról społecznych utrudnia jednostce pełnienie innej.

Zadanie 143. (SR11)
Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli nazwy opisanych zjawisk społecznych.

Zadanie 144. (SR11)
Wymień nazwy dwóch najliczniejszych wyznań religijnych w Rzeczypospolitej Polskiej.

Zadanie 145. (SR12)
Do każdego podanego w tabeli opisu dopisz nazwę odpowiadającej mu formy organizacji społeczeństwa.

Zadanie 146. (SR12)
Podkreśl alternatywną nazwę uwarstwienia społecznego.
A. struktura społeczna
B. stratyfikacja społeczna
C. strukturalizacja społeczna
D. dychotomiczna struktura społeczna

Zadanie 147. (SR12)
Podaj nazwy dwóch rodzajów ruchliwości pionowej.

Zadanie 148. (SR12)
Na podstawie wykresu i tabeli oceń, czy społeczeństwo polskie postrzega demokrację jako wartość uniwersalną i nadrzędną. Odpowiedź uzasadnij.

Wykres. Który z wymienionych poglądów na temat demokracji jest bliższy Pana/ Pani opinii?

Tabela. Postawy społeczeństwa polskiego wobec demokracji

Zadanie 149. (SR12)
Na podstawie tekstów źródłowych wskaż podobieństwo i różnicę w czynnikach, na których oparta jest tożsamość Białorusinów w Polsce i Polaków na Białorusi.

Białorusinem na Białostocczyźnie jest [na ogół] ten, kto Białorusinem się czuje, jest wyznania prawosławnego, pozostaje w bliskim związku z białoruską kulturą, urodził się w białoruskiej rodzinie, cechuje się postawami solidarności etnicznej. Obok wyznania prawosławnego, podstawową częścią składową białoruskiej tożsamości narodowej jest posiadanie własnego odrębnego języka […]. Przynależność do kategorii Białorusinów ukształtowana została głównie na zasadzie rozbudowanych więzi wewnątrzgrupowych [a nie] w wyniku poczucia solidarności z białoruskim państwem.  Źródło: A. Sadowski, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok 1995.

Według spisu z 1989 roku [w Białoruskiej SRR] tylko 56 tys. Polaków (13,3%) wymieniło polski jako język ojczysty […]. Dodatkowo 2/3 mówiących po polsku posługuje się miejscowym dialektem regionalnym, często bez umiejętności czytania i pisania w tym języku. Dużo większą rolę odgrywa religia. Szczególnie wśród starszych osób ze środowiska wiejskiego katolicyzm stanowi jedyny, zastępujący wszystkie inne, wyznacznik polskiej identyfikacji […]. Dla zdecydowanej większości miejscowych Polaków polskość jest wyborem dokonywanym wbrew cechom ich kultury, która jest etnicznie tradycyjnie białoruska lub nabyta rosyjska.
Źródło: C. Żołędowski, Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Białorusi i Litwie. Uwarunkowania współczesnych stosunków między większością i mniejszościami narodowymi, Warszawa 2003.

Zadanie 150. (SR12)
Na podstawie tabeli sformułuj wniosek dotyczący zależności między rodzajem praw mniejszości a stopniem ich akceptacji społecznej.

Zadanie 151. (SR12)
Na podstawie tekstów źródłowych wykonaj polecenia.

Wśród typowych sformułowań definiujących, co to znaczy być Polakiem, najczęściej pojawiały się następujące: być Polakiem to „nie skrywać polskości”, „nie wypierać się polskości”, „nie wstydzić się polskości”, „nie obawiać się polskości” […]. Przerwanie międzypokoleniowego przekazu polskości jest postrzegane jako „zdrada” polskości […].  Nie można „stać się” Łotyszem, czy Rosjaninem, kiedy pochodzi się z polskiej rodziny […]. Bóg, powołując człowieka do życia, powołuje go jako przedstawiciela określonego narodu – Polaka, Łotysza, Rosjanina […]. Świadoma zmiana narodowości, odrzucenie swej narodowości, nie zrywa więzi z narodem. Ktoś, kto to czyni, jest nadal postrzegany jako członek narodu, lecz uważa się go za odszczepieńca, zdrajcę […]. Wynarodowienie, pomimo tzw. przyczyn obiektywnych, takich jak [w okresie ZSRR]: rusyfikacja, brak polskich szkół, […] brak polonijnych organizacji, posiada również przyczyny o charakterze subiektywnym […]. Wyparcie się polskości, odrzucenie jej miało często na celu – jak to wynika z potocznych obserwacji – poprawę bytu, zwiększenie szans życiowych, zrobienie kariery.  Źródło: T. Biernat, Być Polakiem na Łotwie. Świat życia codziennego, Toruń 2003.

Traktowanie identyfikacji narodowej jako cechy predestynowanej w sposób automatyczny i fatalistyczny coraz mniej odpowiada perspektywom współczesnego świata, nacechowanego przestrzenną i społeczną ruchliwością. Większość ludzi, także w rozwiniętych krajach Europy, zachowuje wprawdzie w ciągu swego życia narodowość przekazaną przez rodzinę swego pochodzenia, nie jest to jednak naturalna konieczność, ale rezultat kulturowego oddziaływania, które może ulec modyfikacji. […] identyfikacja narodowa może ulec całkowitej przemianie w toku życia jednostki. Taka przemiana jest tutaj określana jako konwersja narodowa.  Źródło: A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005.

A. Wymień dwa typy przyczyn asymilacji łotewskich Polaków i do każdego z nich podaj przykład.

B. Wskaż niezgodność pomiędzy wiedzą naukową zaprezentowaną w drugim z tekstów a przekonaniami łotewskich Polaków na temat zmiany narodowości.

Zadanie 152. (SR12)
Na podstawie wykresu oraz tekstu źródłowego oceń, czy deklaracje większości społeczeństwa polskiego na temat identyfikacji z dwoma narodami są zgodne z przedstawionymi w tekście wynikami badań i poglądami. Odpowiedź uzasadnij.

Wykres. Czy jest możliwe, że ktoś czuje się związany jednocześnie z dwoma narodami?

[Wśród badanych przedstawicieli mniejszości ukraińskiej w Polsce obecne] są typy: Ukrainiec integralny o silnym poczuciu narodowej odrębności; „Ukrainiec z Polski”, podkreślający swój związek z polskim państwem i obywatelstwem; Ukrainiec-Polak odrzucający jednoznaczną deklarację jedynej narodowości […]. Zwłaszcza w sytuacjach pogranicza jednostki oscylują często między dwiema zbiorowościami narodowymi i ich kulturami […]. Zachowanie dwukulturowości, a nawet dwunarodowości, jest możliwe i może okazać się p łodne w świecie wartości nowej ojczyzny pod warunkiem, że zostanie zaakceptowane przez jednostkę oraz jej nowe otoczenie, a nie będzie źródłem niepokojącej ambiwalencji. Kultura polska zasymilowała w swoich dziejach wiele elementów etnicznych wschodnich i zachodnich, zyskując dzięki temu bogactwo i atrakcyjność.
Źródło: A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 2005.

Zadanie 153. (SR12)
Scharakteryzuj sytuację prawną mniejszości narodowych i etnicznych we współczesnej Polsce oraz procesy społeczno-kulturowe, którym podlegają.

Zadanie 154. (SR13)
Na podstawie tabeli oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Tabela. Rezultaty odpowiedzi do stwierdzenia: Proszę wymienić mieszkające w Polsce mniejszości narodowe lub etniczne – wszystkie, które Pan(i) pamięta.

A. Do każdego opisu dopisz nazwę grupy ludności spośród wymienionych przez ankietowanych.

B. Wymień nazwy czterech wskazanych przez ankietowanych grup, które nie są prawnie uznawane w Polsce ani za mniejszości narodowe, ani za mniejszości etniczne.

Zadanie 155. (SR13)
Rozstrzygnij, które zdania dotyczące struktury społecznej są prawdziwe, a które – fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio prawda lub fałsz.

Zadanie 156. (SR13)
Na podstawie wykresu wykonaj polecenie.
Wykres. Frekwencja wyborcza w Polsce w latach 1989–2011.

Podaj rodzaj głosowania, w którym frekwencja:
A. wynosiła zawsze ponad 45%.
B. ma tendencję wzrostową.

Zadanie 157. (SR14)
Do każdego podanego opisu przyporządkuj właściwą nazwę. Odpowiedzi wybierz spośród podanych: altruizm, anomia, internalizacja, nonkonformizm.

Zadanie 158. (SR14)
Podkreśl szereg zawierający wyłącznie określenia przedstawicieli tzw. klasy średniej współczesnego społeczeństwa polskiego.
A. Najemni pracownicy sezonowi i bezrobotni.
B. Właściciele gospodarstw rolnych i najemni robotnicy rolni.
C. Robotnicy wykwalifikowani i robotnicy niewykwalifikowani.
D. Właściciele przedsiębiorstw zatrudniających pracowników oraz twórcy kultury i nauki

Zadanie 159. (SR14)
Podkreśl poprawne dokończenie zdania.
Za mniejszości etniczne według prawodawstwa Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się:

A. Litwinów i Kaszubów.
B. Czechów i Romów.
C. Łemków i Tatarów.
D. Ślązaków i Ormian

Zadanie 160. (SR14)
Wyjaśnij problem przedstawiony na rysunku satyrycznym.

Zadanie 161. (SR15)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Grupy społeczne dzieli się na pierwotne i wtórne ze względu na kryterium:
A. celu istnienia.
B. typu więzi społecznej.
C. stopnia sformalizowania.
D. warunków uzyskiwania członkostwa.

Zadanie 162. (SR15)
Do każdej fotografii oraz informacji dopisz nazwę właściwej subkultury.

Zadanie 163. (SR15)
Na podstawie tekstu źródłowego oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

Normy grupowe mogą być […] narzucone przez większą organizację, której grupa jest jakimś elementem. Na przykład ucznia jakiejś klasy I „a” obowiązuje statut szkoły […]. Z powyższego wynika, że normy grupowe pochodzące z zewnątrz mają charakter dokumentu (zapisu), przez co noszą miano norm formalnych […]. Drugi rodzaj norm, a więc normy nieformalne, powstaje wewnątrz grupy, jako wynik procesu interakcji między jej członkami […]. I tak na przykład, nowo zawiązująca się rodzina ustala własne specyficzne normy, które jednak są wynikiem ustaleń, modyfikacji, kompromisów, bowiem każdy z małżonków wnosi własne doświadczenia, zwyczaje czy nawyki, wyniesione od rodziców, środowisk i grup, do których należał lub należy.
Źródło: W. Jakubowski, Społeczna natura człowieka, Warszawa 1999, s. 64–65.

Zadanie 164. (SR15)
Przedstaw problem, na który zwrócił uwagę autor rysunku satyrycznego.

Zadanie 165. (SR15)
Na podstawie fragmentów Ustawy o referendum lokalnym oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Art. 2.1. W referendum lokalnym […] mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:  1) w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki,  2) co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki […] Art. 55.2. Referendum w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego pochodzącego z wyborów bezpośrednich jest ważne w przypadku, gdy udział w nim wzięło nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego organu.

A. Podaj nazwy organów jednostek samorządu terytorialnego, do których odnosi się art. 2.1.1) ustawy.

B. Podaj różnicę w przepisach dotyczących frekwencji niezbędnej do ważności dwóch rodzajów referendum lokalnego przytoczonych w art. 2.1. ustawy.

Zadanie 166. (SR15)
Na podstawie wykresu podaj nazwy organów, podczas wybierania których odnotowano najwyższą i najniższą frekwencję.

Wykres. Frekwencja wyborcza Polsce w latach 2009–2011.

Zadanie 167. (SR15)
Scharakteryzuj formy wpływu obywateli na funkcjonowanie demokracji w Polsce.

Zadanie 168. (NR15)
Zaznacz nazwę zjawiska społecznego przedstawionego w tekście.

Zjawisko to stanowi swoiste uzupełnienie socjalizacji. Mówiąc skrótowo – jeśli nie udało się kogoś przekonać do postępowania kulturowo akceptowanego, to można go przynajmniej zmusić. Jednak nie każdy czyn sprzeczny z jakąś istotną powinnością kulturową wywołuje reakcję społeczną. Między dewiacją w sensie normatywnym a dewiacją w sensie funkcjonalnym rozciąga się pewien margines tolerancji społecznej, w którym instytucje tego zjawiska społecznego nie podejmują działania.
Na podstawie: P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2002, s. 409. 

A. anomia społeczna
B. kontrola społeczna
C. dewiacja społeczna
D. akceptacja społeczna

Zadanie 169. (NR15)
Podaj nazwy kryteriów podziału grup społecznych, które to kryteria oznaczono na schemacie literami A, B, C i D.

Zadanie 170. (NR15)
Analiza postrzeganego wpływu transformacji na życie Polaków ukazuje znaczną odmienność losów i doświadczeń różnych grup społecznych. Potocznie mówi się o „przegranych” i „wygranych” [transformacji]. Socjologiczne badania wylosowanych społeczności lokalnych potwierdziły, że nie jest to podział wydumany czy pozorny. Przez ostatnich ponad dwadzieścia lat nastąpiły znaczące przesunięcia na skali stratyfikacji społecznej, jednych spychając na niższy poziom, innych zaś windując na jej szczyt.
Źródło: Polskie bieguny, red. M. Jarosz, Warszawa 2013, s. 23–24.

a) Podaj nazwę rodzaju ruchliwości, o którym jest mowa w ostatnim zdaniu tekstu.

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na fakt, że część robotników uznaje się za przynależnych do kategorii, której nazwę podkreślono w tekście, nie miało wpływu:
A. rozwiązanie PGR-ów.
B. przeprowadzenie prywatyzacji.
C. zmniejszenie ukrytego bezrobocia.
D. wprowadzenie reformy emerytalnej.

Zadanie 171. (NR15)
Wymień dwa problemy społeczne, które są zilustrowane w przedstawionym materiale graficznym.

Mural Co słychać u sąsiadów?

Zadanie 172. (NR15)
Zaznacz nazwę kategorii społecznej, której dotyczy tekst.
Wypracowała strategie antycypacyjne, tworzyła sobie warunki do korzystnego przejścia z systemu upadającego do nowego, przygotowywała się do gospodarki rynkowej już od połowy lat osiemdziesiątych, by zamienić w drodze konwersji kapitał polityczny w ekonomiczny, z pozostawieniem możliwości powrotu do władzy.
Źródło: W. Jakubowski, P. Załęski, Ł. Zamęcki, Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny, Pułtusk 2013, s. 319.

A. inteligencja
B. nomenklatura
C. klasa chłopów
D. opozycja antykomunistyczna

Zadanie 173. (NR15)
Na podstawie tabeli rozstrzygnij, czy obiegowa opinia: kapitał społeczny na wsi jest niższy niż w mieście jest trafna. Uzasadnij swój wybór, odwołując się do danych.

Zadanie 174. (NR15)
Mapa Polski z odsetkiem niepracujących osób w wieku produkcyjnym zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia w 2012 roku (według województw i podregionów).

a) Podaj nazwę współczynnika społeczno-ekonomicznego zilustrowanego na mapie.

b) Podaj nazwy wyłącznie tych województw, w których przedstawiony odsetek niepracujących we wszystkich podregionach mieści się w takim samym przedziale.

Zadanie 175. (NR15)
Podaj nazwę mniejszości narodowej, której dotyczą materiały źródłowe.
Tablica z nazwą miejscowości oraz fragment mapy jednego z województw Polski.

Zadanie 176. (NR15)

Jest postacią bezpośredniego uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi. Oznacza zebranie się w jednym miejscu wszystkich posiadających prawa polityczne w obrębie określonej jednostki terytorialnej w celu wspólnych obrad i podejmowania decyzji. Ta postać uczestnictwa politycznego powszechnie występowała w demokracjach antycznych. Współcześnie występuje np. w niektórych kantonach i gminach Szwajcarii. W Polsce obecnie istnieje zupełnie szczątkowo jako zebranie wiejskie lub ogólne zebranie mieszkańców osiedli w miastach. Na podstawie: Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, red. K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Warszawa 2007, s. 364–365.

a) Podaj nazwę opisanej w tekście formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi.

b) Przedstaw zaletę i wadę opisanej w tekście formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi.

c) Wymień dwie – inne niż opisana w tekście – formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi występujące współcześnie w Rzeczypospolitej Polskiej.

Zadanie 177. (SR16)
O jednej z grup społecznych.

Jest to grupa społeczna o niewielkiej liczbie członków, którzy często są w podobnym wieku, uczęszczają do jednej szkoły. Cechą tej grupy jest względna trwałość. Pomimo braku sformalizowanych struktur charakteryzuje ją silna więź między członkami i wysoki stopień solidarności.
Na podstawie: Pedagogika społeczna, red. T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa 2003, s. 175–186.

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Opisana w tekście grupa społeczna to:
A. klasa szkolna.
B. grupa koleżeńska.
C. organizacja młodzieżowa.
D. fanklub drużyny piłkarskiej.

Zadanie 178. (SR16)
Rysunek satyryczny.

Zadanie 179. (SR16)
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce.

Opis A.
Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 43 880 obywateli polskich. Tradycyjnie zamieszkiwała na południowo-wschodnich terenach województwa podlaskiego. Na terenie 9 gmin tego województwa przedstawiciele mniejszości stanowią obecnie ponad 20% mieszkańców, w tym w 4 – ponad 50%.

Opis B.
Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 7 353 obywateli polskich. Mieszka w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Napływała do Polski ze względu na stosunkowo najlepsze (na tle nieustannych pogromów w Europie Zachodniej) warunki bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury oraz gwarantowaną przywilejami królewskimi autonomię gmin wyznaniowych. Stanowiła w okresie II RP około 10% ludności, a drastyczny spadek jej liczebności miał miejsce w okresie II wojny światowej.

Opis C.
Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 16 725 obywateli polskich. Większość jej przedstawicieli prowadziła niegdyś wędrowny tryb życia. Mieszkają w rozproszeniu, głównie w miastach. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL.
Na podstawie: www.mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl

Uzupełnij tabelę – do każdego opisu dopisz nazwę właściwej mniejszości oraz oznacz znakiem „X” jej rodzaj.

Zadanie 180. (SR16)
Tabela. Postawy społeczne wobec ewentualnych działań w ładz na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa

Na podstawie danych z tabeli oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 182. (NR16)
O jednym ze zjawisk społecznych  Większość chorób budzi u zdrowych współczucie, a osoba chora otrzymuje specjalne „przywileje”. Kiedy jednak chorobę uważa się za niezwykle zakaźną albo niehonorową i wstydliwą, może się zdarzyć, że „zdrowe” społeczeństwo odrzuca cierpiące na nią osoby. Tak jest w przypadku chorych na AIDS. Postawy takie i towarzyszące im zachowania nie opierają się zazwyczaj na rzetelnej wiedzy. Rodzą się ze stereotypów i mylnego lub tylko częściowo prawidłowego pojmowania sprawy.
Na podstawie: A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2010, s. 182.

Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
W tekście przedstawiono, w jaki sposób dochodzi do:
A. stygmatyzacji społecznej.
B. asymilacji społecznej.
C. akceptacji społecznej.
D. resocjalizacji.

Zadanie 183. (NR16)
O procesach demograficznych w Europie  Zmiany procesu reprodukcji, jakich doświadcza Polska po 1989 roku, wpisują się w przemiany demograficzne obserwowane w Europie od lat sześćdziesiątych [XX wieku]. Doprowadziły [one] do ustalenia się nowego porządku demograficznego na kontynencie nazwanego przez Dirka van de Kaa „nową demografią Europy”. […] Europa jest kontynentem najbardziej zaawansowanym w wydłużaniu życia ludzkiego, ale jednocześnie w wielu krajach […] [dzietność] spadła do bardzo niskiego lub niskiego poziomu. […] W 2012 roku aż 14 spośród 27 krajów Unii miało wartość TFR [przekrojowy współczynnik dzietności ogólnej] nieprzekraczającą 1,5 [dziecka na kobietę w wieku rozrodczym], a w 6 krajach wartość tego miernika pozostawała poniżej 1,35 (Grecja, Hiszpania, Polska, Portugalia, Słowacja i Węgry).
Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza społeczna 2013. Raport tematyczny,  red. I.E. Kotowska, Warszawa 2014, s. 32–33.

a) Podaj cechy zjawiska, którego nazwę podkreślono w tekście.
b) Podaj przykłady działań władz Rzeczypospolitej Polskiej podjętych w XXI wieku w celu zwiększenia wartości współczynnika, którego dotyczy drugi akapit tekstu.

Zadanie 184. (NR16)
Rysunek satyryczny. Wyjaśnij, na czym polega zjawisko społeczne zilustrowane na rysunku satyrycznym.

Zadanie 185. (NR16)
O rodzaju kultury  Kultura ta jest chyba najbardziej rynkową gałęzią kultury w ogóle. Utrzymuje się samodzielnie (nie potrzebuje dotacji) i przynosi zyski. Dawniej, jeśli chciało się zobaczyć, dajmy na to, dzieło Alfonsa Muchy, trzeba było pojechać do Pragi, dziś można na nie spoglądać przy porannej herbacie – patrzy na nas w zminiaturyzowanej formie z kubka. Bo to kolejna cecha przemysłu tej kultury – dopasowanie pod względem formy do szerokiego odbiorcy.
Na podstawie: www.kongreskultury.pl

Podaj nazwę rodzaju kultury opisanego w tekście.

Zadanie 186. (NR16)
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce.

Opis A. Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 43 880 obywateli polskich. Tradycyjnie zamieszkiwała na południowo-wschodnich terenach województwa podlaskiego. Na terenie 9 gmin tego województwa przedstawiciele mniejszości stanowią obecnie ponad 20% mieszkańców, w tym w 4 – ponad 50%.

Opis B. Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 7 353 obywateli polskich. Mieszka w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Napływała do Polski ze względu na stosunkowo najlepsze (na tle nieustannych pogromów w Europie Zachodniej) warunki bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury oraz gwarantowaną przywilejami królewskimi autonomię gmin wyznaniowych. Stanowiła w okresie II RP około 10% ludności, a drastyczny spadek jej liczebności miał miejsce w okresie II wojny światowej.

Opis C. Mniejszość, do której przynależność – podczas przeprowadzonego w 2011 r. Narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań – zadeklarowało 16 725 obywateli polskich. Większość jej przedstawicieli prowadziła niegdyś wędrowny tryb życia. Mieszkają w rozproszeniu, głównie w miastach. Jest to konsekwencją przymusowej polityki osiedleńczej prowadzonej przez władze PRL.
Na podstawie: www.mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl

a) Uzupełnij tabelę – do każdego opisu dopisz nazwę właściwej mniejszości oraz oznacz znakiem „X” jej rodzaj.

b) Rozstrzygnij, która z opisanych mniejszości spełnia warunki, aby używać własnego języka ojczystego jako pomocniczego przed organami gminy. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do uregulowań prawnych.

Zadanie 187. (NR16)
Wykres. Czy widzi Pan(i) zagrożenie nadużyć, czy nawet fałszerstw wyborczych w przypadku:

Na podstawie danych z wykresu oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 188. (NR16)
O różnych formach aktywności obywatelskiej.

Opis A. Kilkaset osób uczestniczyło w manifestacji przed komisariatem policji.
Opis B. To ludzie, a nie metry, produkują śmieci! – takie hasło wznosili uczestnicy pikiety, którzy nie zgadzają się z metodami rozliczeń opłat za usuwanie odpadów.
Opis C. Do Sejmu RP został wniesiony obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt.
Na podstawie: niezalezna.pl; gdynia.naszemiasto.pl; www.sejm.gov.pl

a) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Działania przedstawione w opisach A. i B. są możliwe dzięki istnieniu w państwie:
A. wolności osobistej.
B. wolności sumienia.
C. wolności zgromadzeń.
D. wolności zrzeszania się.

b) Podaj nazwę formy demokracji bezpośredniej przedstawionej w opisie C.

Zadanie 189. (SR17)
O współczesnym społeczeństwie.
Świat jest wioską, ponieważ tak jak w wiosce wszyscy się znają, istnieje łatwa możliwość nawiązania komunikacji, a przez to upodobniają się normy kulturowe. […] Komunikat oderwał się od swojego nośnika, więc tym samym wiadomość z jednego końca świata może dotrzeć na drugi zaledwie w ułamku sekundy.
Ł. Zamęcki, Społeczne podstawy ładu politycznego, Warszawa 2011, s. 91.

Zaznacz dwie nazwy społeczeństwa odpowiadające przytoczonemu opisowi.
A. globalne
B. zamknięte
C. tradycyjne
D. industrialne
E. informacyjne

Zadanie 190. (SR17)
O dwujęzycznych tablicach w gminie Uście Gorlickie.

W listopadzie 2011 roku mieszkańcy ośmiu wsi w gminie Uście Gorlickie zadecydowali o ustawieniu dwujęzycznych tablic. We wsi Regietów „za” głosowali wszyscy mieszkańcy […]. Tablice stanęły w końcu września 2012 r.  [Przedstawiciele mniejszości etnicznej zamieszkującej wskazaną gminę] do 1947 roku stanowili zdecydowaną większość mieszkańców wsi w Beskidzie Niskim. W trakcie akcji „Wisła” zostali wysiedleni na Ziemie Odzyskane. […] począwszy od 1956 roku, mogli starać się o […] [powrót] na swe rdzenne tereny – pod warunkiem jednak, że ich [dawne] ziemie i domy nie były zajęte przez innych obywateli Polski.

Podaj nazwę mniejszości etnicznej, której dotyczą materiały źródłowe.

Zadanie 191. (SR17)
Związkowcy o możliwym zakończeniu protestów rolniczych.

Są trzy postulaty główne, które mogą pozwolić na to, żeby rolnicy mogli udać się do domów, a niekoniecznie nocować tutaj, na ulicach Warszawy. To jest wypłata odszkodowań za straty spowodowane przez dziki, wypłata kwot mlecznych […] i przede wszystkim sprawa rynku trzody chlewnej […]. Do tego dochodzi jeszcze zakaz karania rolników za protesty […] i zakaz sprzedaży polskiej ziemi – wyliczał szef OPZZ Rolników i Organizacji Rolniczych […].
www.polskieradio.pl

Odwołując się do odpowiedniego fragmentu przytoczonej wypowiedzi, uzasadnij, że opisany protest nie może być uznany za przejaw obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Zadanie 192. (SR17)
Rysunek satyryczny.

Frekwencja w wyborach do Sejmu RP w wybranych latach

Uzasadnij, że rysunek ilustruje wskazane w tabeli zachowania wyborcze społeczeństwa polskiego.

Zadanie 193. (NR17)
O jednym ze zjawisk społecznych.

[Jest to] ogół społecznych oddziaływań, jak i pojedyncze działania, które wywołują i wzmacniają konformizm członków grup lub społeczności wobec wartości, norm i wzorów zachowań przyjętych w tych grupach lub społecznościach, a tym samym ograniczają tendencje ich członków do dewiacji społecznej. […] [Służy zapewnianiu] wewnętrznej spójności i ciągłości życia społecznego przez ochronę ładu normatywnego danej grupy lub społeczności […].
Socjologia prawa. Główne problemy i postacie, red. A. Kojder, Z. Cywiński, Warszawa 2015, s. 153–154.

Zaznacz nazwę zjawiska społecznego opisanego w tekście.
A. anomia społeczna
B. kontrola społeczna
C. konformizm społeczny
D. stygmatyzacja społeczna

Zadanie 194. (NR17)
Plakaty.

Podaj nazwę rodzaju kampanii informacyjnej, której przykładami są zamieszczone plakaty.

Zadanie 195. (NR17)
Tekst 1. O tzw. „homo sovieticus”.[Postawa „homo sovieticus”] wykształciła się przez lata życia w systemie totalitarnym, które doprowadziły do powstania swego rodzaju bierności. Tzw. wyuczona bezradność miała być również jedną z głównych przeszkód dla przedsiębiorczości w nowym systemie gospodarki rynkowej, ponieważ osłabiała poczucie indywidualnej odpowiedzialności i sprawiała, że ludzie oczekiwali, że wszystko „załatwi za nich państwo”. „Niekompetentny cywilizacyjnie” homo sovieticus nie potrafił się odnaleźć w nowym świecie gospodarki rynkowej, bał się odpowiedzialności za samodzielnie podejmowane decyzje, przy czym winą za to obarczano „państwowy paternalizm” […].  M. Polakowski, Polityka społeczna po 1989: język, kontekst post-socjalizmu i perspektywy rozwoju, s. 12, www.feswar.org.pl

Tekst 2. O wynikach badań nad bezrobotnymi.
Powstaje krąg ludzi, którzy pomagają sobie przetrwać. I w sensie ekonomicznym, np. gdy razem zdobywają opał czy pożywienie, ale – i to ważniejsze – w sensie psychologicznym. Ci ludzie wzajemnie się wspierają. […] W świętokrzyskich wioskach […] zbierają zioła, dystrybuują pożywienie, zdobywają opał. Robią razem coraz więcej rzeczy. Wyraźne jest poczucie, że trzeba działać, że nie wolno pozostawać biernym, że trzeba się przeciwstawiać temu, co przychodzi z zewnątrz. Najczęściej sięga się po sprawdzone na wsi sposoby. Zdobywa się opał, z pól ściąga zarastające je brzózki. Je się przede wszystkim to, co uda się wyhodować. […] Patrzymy na kulturę ubóstwa wyłącznie przez pryzmat bierności […]. Gdy nasza perspektywa się zmieni, mamy szansę dostrzec bardzo racjonalne i mające swoje uzasadnienie kulturowe sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją. Zobaczymy, że ci ludzie wykorzystywali wszystkie swoje możliwości i umiejętności. Jak można było żyć ze złomu, szukali złomu, jak z węgla, schodzili pod ziemię, budowali biedaszyby, jak z ziół i jagód, zbierali je na polach i w lasach. Ciężko pracowali, by odbudować swoją wartość […].  Ci ludzie też marzą o tym, żeby mieć legalną pracę, chcieliby, żeby ich dzieci uczyły się języków obcych i podróżowały po świecie. Finał mojej książki to też dowód, że w sensie psychologicznym wielu z nich przetrwało. Ich dzieci podejmują już wyzwania współczesnego świata. Migrują, studiują zaocznie, zdobywają nowe zawody i wyjeżdżają za granicę. W ogromnym stopniu dlatego, że starali się, że udało im się – w sposób nie do końca uświadomiony – odbudować poczucie własnej wartości.
Gorączka złomu, wywiad z dr. Tomaszem Rakowskim, „Gazeta Wyborcza”, nr 61/2010.

a) Rozstrzygnij, czy zaprezentowana w tekście 1. koncepcja jest adekwatna do cech osób przedstawionych w tekście 2. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do obu tekstów.

b) Na podstawie tekstu 2. oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

1. Zaprezentowane działania bezrobotnych wskazują, że wykorzystywali oni umiejętności typowe dla społeczności zbieracko-łowieckich.
2. Z tekstu wynika, że polityka państwa polskiego ułatwiła przedstawionym osobom dostosowanie się do zmiany systemowej.
3. U przedstawionych osób mamy do czynienia z rozpadem więzi społecznych i tzw. dziedziczeniem biedy i patologii.

Zadanie 196. (NR17)
Wykres. Odpowiedzi na pytanie: Czy ma Pan(i) wpływ na sprawy swojego miasta lub gminy?

Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 197. (NR17)
Rysunek satyryczny.

Wyjaśnij problem zilustrowany na rysunku satyrycznym.

Zadanie 198. (NR17)
O inicjatywie ustawodawczej – opis sytuacji fikcyjnej.
Grupa 200 000 obywateli polskich mających czynne prawo wyborcze postanowiła wnieść inicjatywę ustawodawczą w sprawie zmniejszenia liczby posłów do 200 oraz likwidacji Senatu.

Przepisy prawne Konstytucji RP.
Art. 118.2.  Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie określa ustawa. Art. 235.1.  Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.
Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483, z późn. zm. (stan prawny na 7 marca 2017 r.).

Rozstrzygnij, czy przedstawiona inicjatywa obywatelska jest zgodna z Konstytucją RP. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do właściwego przepisu prawnego.

Zadanie 199. (SR18)
O jednym z procesów społecznych.

Starsze pokolenie, niejednokrotnie z powodu braku wiedzy czy kompetencji, nie potrafi sprawnie poruszać się we współczesnym świecie. W ramach [tego procesu] […] czerpie pewne reguły postępowania od młodszego pokolenia i przystosowuje się do nich.  W. Welskop, […] a dewaluacja autorytetu tradycjonalistycznego, www.academia.edu

Wyjaśnij, na czym polega dewaluacja autorytetu tradycjonalistycznego, zachodząca w trakcie procesu opisanego w tekście.

Zadanie 200. (SR18)
Do każdej definicji przyporządkuj właściwą nazwę. Odpowiedzi wybierz spośród: instytucja społeczna, pozycja społeczna, rola społeczna.

Definicja:
A. Miejsce jednostki wśród innych członków danej grupy zależne od tego, kim są inni członkowie.
B. Zespół zachowań oczekiwanych od jednostki, która uczestniczy (działa) w określonej grupie w ramach przyjętych przez nią norm.

Zadanie 201. (SR18)
Wykres. Ocena wpływu na rozwój miejscowości.

Przytaczając dane, przedstaw zależność między postrzeganym przez respondentów wpływem jednostek samorządu terytorialnego na rozwój ich miejscowości a miejscem tych jednostek w strukturze podziału administracyjnego.

Zadanie 202. (SR18)
O jednym z mechanizmów współdecydowania obywateli o wspólnocie samorządowej

Podaj nazwę mechanizmu przedstawionego w materiałach źródłowych.

Zadanie 203. (NR18)
Ralf Dahrendorf o pozycjach i oczekiwaniach społecznych.

Same pozycje [społeczne] dostarczają nam oczywiście tylko najbardziej formalnego rodzaju wiedzy. […] A jednak nie potrzebujemy więcej pytać, by dowiedzieć się […], co [przykładowy] Herr Schmidt robi w ramach swych poszczególnych pozycji – a w każdym razie, co powinien, a więc też i co prawdopodobnie robi. Jako ojciec Herr Schmidt opiekuje się swoimi dziećmi, pomaga im, chroni je i kocha. Jako nauczyciel gimnazjalny przekazuje swym uczniom wiedzę, sprawiedliwie ich ocenia […]. Jako […] [aktywny działacz] partii uczęszcza na spotkania, wygłasza przemówienia i stara się rekrutować nowych członków. […] Każda pozycja niesie ze sobą pewne oczekiwane sposoby zachowań; każda zajmowana przez jednostkę pozycja wymaga od niej podejmowania pewnych działań i okazywania pewnych cech […]. Obejmując pozycję społeczną, jednostka staje się postacią w dramacie napisanym przez społeczeństwo, w którym żyje. […] Społeczny nacisk, by dostosować się do określonych oczekiwań […], jest […] uniwersalną właściwością wszystkich form uspołecznienia.
Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M. Kucia, Kraków 2006, s. 310–313.

a) Dokończ zdanie – wpisz właściwą nazwę.
W przytoczonym tekście przeprowadzono dowód na to, że do każdej pozycji społecznej przypisywana jest przez społeczeństwo

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Tekst obrazuje, że:
A. w społeczeństwie dochodzi do dewiacji społecznych.
B. społeczeństwo sprzyja wytwarzaniu postaw konformistycznych.
C. różnorodność pozycji społecznych prowadzi do nierówności społecznych.
D. można zachować dystans wobec nieaprobowanych przez siebie zachowań innych.

Zadanie 204. (NR18)
Życie rodzinne Aborygenów.
W życiu rodzinnym Aborygenów istniał podział obowiązków, mężczyzna zajmował się polowaniem, a kobieta – domem i dziećmi. W rodzinie i plemieniu dominowali mężczyźni, kobieta po ślubie opuszczała swoje plemię i przeprowadzała się do męża.
Na podstawie: www.australiana.pl

Podaj nazwę typu rodziny opisanego w tekście.

Zadanie 205. (NR18)
Pożegnanie lalek w Japonii.
Ningyō kanshasai […] to festiwal, podczas którego ofiaruje się […] swoje zabawki, aby właściwie i godnie je pożegnać […]. Od wieków Japończycy uważali, że lalki posiadają duszę, dlatego też mieli w zwyczaju traktować je z wielkim szacunkiem, który był przekazywany z pokolenia na pokolenie. To przekonanie jest do dziś żywe w sercach Japończyków.  Aby pomóc tym, którzy nie są w stanie po prostu wyrzucić i pozbyć się swoich lalek, odprawiane są rytuały szinto, które oczyszczają i błogosławią te lalki, które zakończyły swoją „służbę”. Ningyō kanshasai trwa od rana do popołudnia, kiedy to odbywa się ostateczny rytuał podziękowania i pożegnania – zabawki są palone. www.wkrainietajfunow.pl

Podaj nazwę typu normy społecznej, której przestrzegania dotyczy tekst. Uzasadnij odpowiedź, odwołując się do wybranej informacji z tego tekstu.

Zadanie 206. (NR18)
Rysunek Pawła Kuczyńskiego.

Odnosząc się do elementów graficznych rysunku, wyjaśnij problem na nim przedstawiony.

Zadanie 207. (NR18)
O jednej z grup mniejszościowych.
Są najmniej liczną mniejszością w Polsce – podczas przeprowadzonego w 2011 roku spisu powszechnego tę identyfikację narodowo-etniczną zadeklarowało 313 obywateli polskich. Mają status prawny mniejszości etnicznej. Pierwsze ich grupy przybyły z Krymu w XIII–XIV wieku i osiedliły się na ziemiach Księstwa Halicko-Włodzimierskiego oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego, gdzie tworzyły gminy wyznaniowe, zwane dżymatami. Ich religia powstała w VIII wieku, a uznaje się w niej Pismo Święte Starego Testamentu, nie dopuszczając do niego żadnych dodatków, komentarzy czy uzupełnień. Ich język należy do gałęzi kipczackiej tureckiej grupy językowej, zwanej niekiedy turkijską.
Na podstawie: mswia.gov.pl; www.[…].org.pl

Zaznacz nazwę grupy mniejszościowej opisanej w tekście.
A. Karaimi
B. Ormianie
C. Romowie
D. Tatarzy

Zadanie 208. (NR18)
Mapa 1. Nominalne dochody brutto w sektorze gospodarstw domowych na 1 mieszkańca według województw w 2013 roku.

Mapa 2. Stopa bezrobocia rejestrowanego według województw w 2013 roku

a) Rozstrzygnij, czy występuje jednoznaczna zależność między wskaźnikami, których dotyczą mapy. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do danych.

b) Zaznacz nazwę województwa, w którym nominalne dochody brutto w sektorze gospodarstw domowych na 1 mieszkańca były niższe od analogicznych dochodów we wszystkich sąsiadujących województwach.
A. opolskie
B. świętokrzyskie
C. warmińsko-mazurskie
D. zachodniopomorskie

Zadanie 209. (NR18)
Wykres. Mechanizm równowagi rynkowej dóbr typowych.

Uzupełnij tekst – wpisz właściwe oznaczenia z wykresu.
Graficznym przedstawieniem równowagi rynkowej jest punkt przecięcia się krzywej popytu (oznaczona jako ……..) z krzywą podaży (oznaczona jako …….).

Zadanie 210. (NR18)
Wykres. Ocena wpływu na rozwój miejscowości.

Na podstawie wykresu oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 211. (NR19)
O procesie społecznym.

Silna więź łączy dziecko z rodzicami, którzy są dla niego najważniejszymi osobami przekazującymi wiedzę o otaczającym świecie i jego regułach. Związek ten sprawia, że dziecko łatwo utożsamia się z rodzicami i bez trudu, wręcz automatycznie, przejmuje i internalizuje ich sposób widzenia świata, ich wartości, postawy, wzory zachowań.
Na podstawie: B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2008, s. 156, 158–159.

Podaj nazwy procesu społecznego i środowiska społecznego, których dotyczy tekst.

Zadanie 212. (NR19)
O typie społeczeństwa.

Podaj nazwę typu społeczeństwa, którego dotyczą materiały źródłowe.

Zadanie 213. (NR19)
O jednej z mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kazimierz Wielki zezwolił mieszkającym we Lwowie przedstawicielom tej mniejszości sądzić się według własnego prawa. Jako chrześcijanie żyli na ogół w zgodzie zarówno z ludnością polską, jak i ruską. Z biegiem czasu coraz bardziej asymilowali się z Polakami, co wiązało się z ich stopniowym bogaceniem się. Tylko biedniejsi ulegali rutenizacji. Byli kupcami, rzemieślnikami, tłumaczami-dyplomatami oraz właścicielami ziemskimi. Ceniąc sobie wykształcenie, dochowali się lekarzy, inżynierów i artystów. W następstwie drugiej wojny światowej osiedlili się w Polsce centralnej i zachodniej. Prócz kościołów w Krakowie i Gliwicach, ich obrządek wyznaniowy – o nazwie zawierającej nazwę ich narodu – był kultywowany także w Gdańsku. Dziś liczbę ich potomków przybyłych do Polski przed wiekami ocenia się na kilka tysięcy. Na podstawie: www.lwow.com.pl

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Tekst dotyczy mniejszości:
A. żydowskiej.
B. ukraińskiej.
C. ormiańskiej.
D. łemkowskiej.

Zadanie 214. (NR19)
Wykres. Odpowiedzi na pytanie: Która z poniższych opinii jest bliższa Pana(i) poglądom?

Na podstawie wykresu oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

1. W latach 2004–2008 spadł o 10% odsetek respondentów uznających, że bliższa ich poglądom jest druga opinia.
2. Badania z 2016 roku wskazują, że co siódmy ankietowany nie wybierał żadnej z dwóch zaprezentowanych opinii.
3. W latach 2002–2016 odnotowano systematyczny wzrost odsetka respondentów uznających, że bliższa ich poglądom jest pierwsza opinia.

Zadanie 215. (NR19)
Fragmenty reklam społecznych.

Wyjaśnij – odnosząc się do obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej unormowań prawnych – do jakiego działania na rzecz organizacji pożytku publicznego zachęcają przedstawione reklamy

Zadanie 216. (NR19)
O jednym z pojęć społecznych.
W klasycznej koncepcji amerykańskiej (Gabriela Almonda) pojęcie to definiowano jako całokształt indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu. Większość naukowców skłaniała się ku poglądowi, że związane jest ono z subiektywnym wymiarem polityki, na który składają się znaczące polityczne: przekonania, postawy oraz wartości. W nauce polskiej najczęściej obejmuje się tym pojęciem także zachowania polityczne. Mamy wówczas do czynienia z 4 komponentami: poznawczym (wiedza o polityce), aksjologicznym (wartości polityczne), oceniająco-afektywnym (przekonania, oceny, opinie dotyczące sfery politycznej) oraz behawioralnym (zachowania polityczne).
Na podstawie: W. Jakubowski, P. Załęski, Ł. Zamęcki, Nauka o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny,  Pułtusk 2013, s. 270–276.

Podaj nazwę pojęcia opisanego w tekście.