Zadania maturalne z Historii

Temat: Nowożytność (część 3.)

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 144.(SR17)
Źródło 1. Opis wystąpień ludności i protestu parlamentu Paryża przeciw podniesieniu podatków i kardynałowi Mazariniemu
Gdyby kto tu bunt przewidział, uchodziłby za szaleńca. [Nagle pojawia się] jakiś promyk, może raczej iskra, a ten znak życia […] ukazuje się w parlamencie. […] Wydał pomruki przy edykcie o taryfach, […] lud go usłyszał i zbudził się ze snu. Powstając, zaczęto jak po omacku szukać praw. Nie znaleziono ich już: przestraszono się, zaczęto krzyczeć, zaczęto żądać; a w tym podnieceniu zasady ustrojowe dotąd szacowne, bo niejasne, stały się przedmiotem dyskusji i nienawiści. Lud wtargnął do świątyni; podniósł zasłonę milczenia, zakrywającą wzajemne prawa ludu i króla, póty zgodne póty ukryte. […] W ciągu dwu ubiegłych wieków pochlebcy nie wiedzieli, co robili, gdy redukowali do frazesu konkretne względy, które król winien mieć dla podwładnych; przyszła teraz chwila, […] w której rzeczywiste posłuszeństwo, jakie winno się mieć dla królów, zredukowane zostało do frazesu.
Pamiętniki kardynała Retza, przeł. A. i M. Bocheńscy, t.1, Warszawa 1981, s. 84–85, 111
A.Wyjaśnij, dlaczego zachowanie ludu autor tekstu określa jako wtargnięcie do świątyni.
B. Wyjaśnij, na jakie zagrożenie w relacjach władca – poddani zwraca uwagę kardynał Retz w końcowym fragmencie źródła.

• Wtargnięcie do świątyni oznacza, że dotąd milczący/posłuszny lud zaczął odkrywać swoje prawa i domagać się ich respektowania.
• Dotychczasową rolą ludu było milczące wykonywanie poleceń władzy, a wkroczenie do świątyni oznacza, że lud przestał być bierny.
*• Lekceważenie (ignorowanie) potrzeb poddanych doprowadziło, że lud zaczyna lekceważyć władzę króla.
• Przekonanie, że lud zawsze będzie posłuszny i lojalny doprowadziło do sytuacji, że nie liczono się z ludem, obecnie lud się zbuntował i nie widzi potrzeby bycia posłusznym i lojalnym wobec króla, który nie liczył się z nimi.

Zadanie 145.(NF17)
Źródło 1. Fragment opracowania historycznego
Unia bowiem wzmocniła pozycję możnowładców i utrudniła przeprowadzenie dalszych reform, bo Litwini byli im zdecydowanie przeciwni. Wspólny sejm stał się ciałem mniej zwartym i trudniejszym do pokierowania, a także bardziej podatnym na intrygi i wpływy magnackie. […] Można żałować, że energii, którą włożono w dzieło unii, nie zużytkowano na przeprowadzenie dalszych reform egzekucyjnych. Unia zepchnęła owe problemy na później, z wielką szkodą dla polskich interesów. Trzeba […] stwierdzić, że przez pozyskanie sporej części szlachty litewskiej, zdecydowany nacisk ze strony króla, a zwłaszcza odłączenie kilku województw, wymuszono na Litwie przystąpienie do unii.
S. Cynarski, […], Wrocław 1988, s. 117–118.
Rozstrzygnij, czy pomnik i tekst odnoszą się do tego samego wydarzenia. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do obu źródeł.

Poprawna odpowiedź:
Rozstrzygnięcie: Tak
Przykładowe uzasadnienie: Źródło 1. zawiera informacje potrzebne do identyfikacji unii lubelskiej, np. wspólny sejm, przyłączenie kilku województw do Korony, ruch egzekucyjny, opór możnowładztwa litewskiego wobec unii. Źródło 2. zawiera łaciński zapis daty – 1569 r., co w zestawieniu z symboliką płaskorzeźby (personifikacje Korony i Litwy, godła obu państw) jednoznacznie wskazuje na unię lubelską.

Zadanie 146. (NR17)
Fragment aktu prawnego z epoki
1. Iż za żywota naszego my i potomkowie nasi […] nie mamy mianować ani obierać jakiego, składać żadnym sposobem ani kształtem wymyślonym, króla, na państwo sukcesora naszego sadzać, a to dlatego, aby zawdy wiecznymi czasy po zejściu naszym i potomków naszych wolne obieranie zostało wszem stanom koronnym […].
4. O wojnie albo ruszeniu pospolitym nic zaczynać nie mamy mimo pozwolenie sejmowe wszech stanów […].
7. Gdyż to jest rzecz pewna i dostateczna, iż sama osoba królewska tak wielkich państw królestwa tego wszystkim sprawom zdołać nie może […], przeto ustanawiamy i za wieczne prawo mieć chcemy, aby każdego sejmu walnego naznaczeni i mianowani byli z rad koronnych osób 16 tak z Polski, jako i z Litwy i innych państw do Korony należących, […] którzy by u nas ustawicznie byli […].
9. Sejm walny koronny we dwie lecie najdalej być ma składan, a gdzieby tego była pilna a gwałtowna potrzeba Rzeczypospolitej, tedy za radą panów Rad obojga państwa jako czas i potrzeba Rzeczypospolitej przynosić będzie, powinni go składać będziem, a dłużej go dzierżyć nie mamy, najdalej do sześciu niedziel […].
21. A jeślibyśmy (czego Boże uchowaj) co przeciw prawom, wolnościom, artykułom, kondycjom wykroczyli albo czego nie wypełnili, tedy obywatele koronni obojga narodu od posłuszeństwa i wiary nam powinnej wolne czyniemy i panowania.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 108–110.

Podaj stosowaną w historiografii nazwę cytowanego dokumentu i na podstawie jego treści sformułuj trzy zasady ustrojowe w nim opisane.

Poprawne odpowiedzi
Nazwa : artykuły henrykowskie/henrycjańskie
Przykładowe zasady:
• zasada wolnej elekcji;
• zasada obowiązkowego zwoływania sejmu walnego co 2 lata;
• prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi [prawo do rokoszu];
• zasada zasiadania u boku króla senatorów rezydentów;
• zasada koniecznej zgody sejmu na decyzję o wojnie i zwoływaniu pospolitego ruszenia

Zadanie 147. (NR17)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Rysunek satyryczny dotyczy sytuacji politycznej we Francji przed:
A. zwołaniem Stanów Generalnych przez Ludwika XVI.
B. powstaniem Zgromadzenia Narodowego.
C. uchwaleniem Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.
D. utworzeniem Komitetu Ocalenia Publicznego.

Wyjaśnij, jaką postawę króla Ludwika XVI wobec przemian politycznych we Francji ukazuje rysunek. W odpowiedzi odwołaj się do treści ilustracji.

Poprawna odpowiedź D.
*Przykładowe odpowiedzi
• Rysunek pokazuje dwulicowość / fałsz / obłudę / hipokryzję króla Francji. Władca przedstawiony na rysunku ma dwie twarze i w geście przysięgi trzyma rękę na konstytucji, a jednocześnie „druga” twarz władcy zwrócona jest w stronę przedstawiciela starego porządku – duchownego. Tekst widniejący po tej stronie rysunku – to zapewnienie, że król będzie dążył do zniesienia konstytucji.
• Rysunek pokazuje niepewność / pragmatyzm / konformizm / oportunizm króla Francji. Władca przedstawiony na rysunku z jednej strony przysięga na konstytucję, a z drugiej – deklaruje, że ją zniszczy.

Zadanie 148. (SP18)
Na podstawie źródeł oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Źródło 1. Fotografie obrazów

Źródło 2.
Giorgio Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów
Gdziekolwiek zwrócił swój umysł, najtrudniejsze zadania wykonywał z łatwością. […] W ciągu kilku miesięcy tak nauczył się arytmetyki i takie na tym polu zrobił postępy, że zdziwił swych mistrzów pytaniami i zagadnieniami. Przerzucił się potem do muzyki i nauczył grać na lutni i śpiewać, tak doskonale, jak ci, co z natury obdarzeni są słuchem […]. Jako architekt wykonał także projekty młynów, pras i machin poruszanych wodą. Ponieważ jego zawód wymagał znajomości malarstwa, studiował, jak dany przedmiot malować z natury lub wykonać jego model z gliny. […] Dla pana Francesco del Giocondo namalował [obraz] i spędził przy tej pracy cztery lata […]. Także jego badania anatomii ludzkiej były doskonałe.
Na podstawie: G. Vasari, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, Warszawa 1979, s. 301–315.
A.Podaj imię i nazwisko malarza, o którym mowa w źródle 2.
B.Rozstrzygnij, który z zaprezentowanych w źródle 1. obrazów (A czy B) został namalowany przez artystę opisanego w źródle 2.
C. Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

 

* Poprawna odpowiedź Leonardo da Vinci
* Poprawna odpowiedź A
* Poprawna odpowiedź 1. – P 2. – P 3. – F

Zadanie 149.(SP18)
Na podstawie źródła oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Tabela. Lokacje miast w Polsce w XIII–XV w.


Poprawne odpowiedzi 1. – F 2. – P 3. – F

Zadanie 150. (SP18)

Postaci na pomniku: Henryk Żeglarz (1),Vasco da Gama (2), Ferdynand Magellan (3).
Wyjaśnij, dlaczego władca oznaczony na zdjęciu numerem 1. znalazł się na pomniku, mimo że nie był uczestnikiem żadnej wyprawy odkrywczej.
Uzupełnij tabelę – obok numeru oznaczającego żeglarza w źródle 2. wpisz literę odpowiadającą trasie wyprawy (źródło 1.), którą on dowodził.

Przykładowe odpowiedzi
• Henryk Żeglarz był protektorem żeglarzy i odkrywców oraz inicjował wyprawy odkrywcze.
• Henryk Żeglarz był sponsorem wielkich wypraw geograficznych
* Poprawna odpowiedź 2. – C 3. – B

Zadanie 151.(SP18)
Na podstawie źródła wykonaj polecenie.
Tabela. Struktura majątkowa szlachty w Rzeczypospolitej Obojga Narodów pod koniec XVIII w


Poprawna odpowiedź 1. – F 2. – P 3. – P

Zadanie 152.(SP18)
Na podstawie źródeł oraz własnej wiedzy przyporządkuj planom bitew odpowiadające im podpisy. Wpisz w miejsce kropek A–D właściwe numery spośród podanych 1–5.


Poprawne odpowiedzi A – 2 B – 1 C – 4 D – 3

Zadanie 153.(SP18)
Na podstawie źródła oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.

A. Podaj literę, którą oznaczono element graficzny rewersu monety informujący o dynastii, z której pochodził władca panujący w roku jej wybicia.
B. Podaj litery, którymi na rewersie monety oznaczono elementy godła Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
C. Interpretując napis na awersie monety, wyjaśnij, dlaczego władca wyraził zgodę na bicie monety o zaniżonej zawartości kruszcu.
D.. Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na sytuację ekonomiczną państwa, której konsekwencją było wyemitowanie monety przedstawionej na ilustracji, wpłynęła wojna
A. z Rosją, zakończona pokojem w Polanowie.
B. ze Szwecją, zakończona pokojem w Oliwie.
C. z Turcją, zakończona traktatem w Buczaczu.
D. z Turcją, zakończona pokojem w Karłowicach.

 

* Poprawna odpowiedź D
*Poprawna odpowiedź B i C
*Przykładowe odpowiedzi:
• Wybicie monety o zaniżonej zawartości kruszcu dawało, tak potrzebne wtedy w 1663 r., korzyści finansowe państwu (władcy), ponieważ po wojnach ze Szwedami znajdowało się ono w trudnej sytuacji ekonomicznej.
• Rzeczpospolita znajdowała się w trudnej sytuacji ekonomicznej i obniżenie ilości kruszcu w monecie nabierało charakteru podatku na rzecz państwa.
• Odwołanie się do patriotyzmu poddanych i usprawiedliwianie dobrem państwa faktu wypuszczenia niepełnowartościowej monety mogło świadczyć o tym, że skarb był pusty.
*Poprawna odpowiedź B

Zadanie 154.(SR18)
Na podstawie źródła wykonaj polecenie.
Uzasadnij dwoma argumentami, że budowla przedstawiona na rysunku została zaprojektowana w stylu barokowym.

Przykładowe odpowiedzi :
• podwojone pilastry
• woluty
• zwielokrotnione gzymsy
• trójkątny fronton
• symetryczne dzwonnice / wieże na narożach
• brama wysunięta przed główną fasadę
• kondygnacyjny układ budowli

Zadanie 155.(SR18)
Na podstawie źródeł oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Fragment opracowania historycznego
Społeczeństwo francuskie było podzielone na stany. Dwa pierwsze (duchowieństwo i szlachta) były uprzywilejowane; tylko bowiem szlachcic mógł być oficerem albo wyższym duchownym, obciążenia podatkowe były tu niewielkie, a prerogatyw bardzo dużo. Przeciwnie stan trzeci (czyli ogół Francuzów, zarówno chłopi, jak i burżuazja): obciążenia podatkowe były tu ogromne i stale rosnące, praw publicznych nie miano żadnych, drogi karier były zamknięte, a upośledzenie prawne widoczne na każdym kroku.
W. Łazuga, Historia powszechna. Wiek XIX, Poznań 2008, s. 15.
Rozstrzygnij, czy źródło 2. odnosi się do wydarzenia, które było w związku przyczynowo-skutkowym z sytuacją opisaną w źródle 1. Odpowiedź uzasadnij, interpretując elementy graficzne rysunku.

 

Poprawna odpowiedź:
Rozstrzygnięcie: Tak
Przykładowe uzasadnienie: sytuacja społeczna opisana w źródle 1. doprowadziła do niezadowolenia, którego skutkiem był wybuch rewolucji – przedstawiony symbolicznie w źródle 2.
Zdający powinien zinterpretować dwa elementy graficzne, np:
• powstającą postać symbolizującą stan trzeci,
• broń i zrywane kajdany oznaczające walkę z dotychczasowym porządkiem,
• w tle widać Bastylię będącą symbolem absolutyzmu,
• przerażonych przedstawicieli stanów uprzywilejowanych (kler i szlachta).

Zadanie 156. (NR18)
Źródło 1. Fragment współczesnego opracowania
Potęga żywego słowa głoszona z ambon wszelkich kościołów w przeciwieństwie do szarych i surowych zborów reformackich musiała znaleźć oprawę tak wspaniałą, by przemówiła wszystkimi środkami oddziaływania na zmysły tłumów. Takimi elementami bezpośredniego oddziaływania stały się malarstwo i rzeźba, a przede wszystkim architektura. Ta ostatnia miała stworzyć świątynie olśniewające wspaniałym wystrojem, mówiącym o nienaruszonej potędze kościoła.
E.Charytonow, Zarys historii architektury, Warszawa 1963, s. 146–147.
Rozstrzygnij, która z zaprezentowanych fotografii (A czy B) przedstawia budowlę charakterystyczną dla stylu opisanego w źródle 1., i uzasadnij swój wybór. W uzasadnieniu podaj nazwę i jedną widoczną cechę tego stylu.

 

Prawidłowa odpowiedź:
Rozstrzygnięcie: B
Przykładowe uzasadnienie: Tekst traktuje o sztuce i architekturze barokowej, która w okresie potrydenckim miała oddziaływać na tłumy i „przyciągać” do Kościoła katolickiego. Spośród dwóch zaprezentowanych na fotografiach fasad typową dla baroku jest fasada oznaczona litera B, o czym świadczą m.in. dynamika fasady, faliste linie, charakterystyczne gzymsy i pilastry.

Zadanie 157.(NR18)
Źródło 1. Fragment opracowania historycznego[G]łówne zagadnienie: kto i kogo ma wybrać na króla, okazało się wcale złożone. […] Elita wielkopolska, na ogół katolicka, zbiegła się pierwsza radzić do boku prymasa Uchańskiego w Łowiczu; elita małopolska, przeważnie kalwińska, zjechała się w Krakowie przy marszałku wielkim koronnym, Janie Firleju. […] Jan Zamoyski […] uderzył w nutę demagogiczną, zachwalając elekcję viritim […]. Na wyścigi z protestantami […] biskup Karnkowski pobudzał do masowego udziału w elekcji Mazurów [mieszkańców Mazowsza], którym najbliżej było do Warszawy, i których katolickie uczucia wykluczały z góry zwycięstwo różnowierców […].
W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1, Warszawa 1986, s. 149–151.

Źródło 2. Fragment opracowania historycznego
O tron polski ubiegało się kilku kandydatów: syn cesarza Maksymiliana II […], brat króla francuskiego […], car moskiewski […] i król szwedzki […].
M. Bogucka, Historia Polski do 1864 roku, Wrocław 2009, s. 133.
A. Rozstrzygnij, czy oba źródła dotyczą okoliczności elekcji tego samego króla. Odpowiedź uzasadnij.
B. Wyjaśnij, na czym polegała forma elekcji, którą zachwalał Jan Zamoyski.
C. Podaj stosowaną w historiografii nazwę aktu prawnego, w którym unormowano przywrócenie dziedziczności tronu w państwie polskim.

 

*Prawidłowa odpowiedź Rozstrzygnięcie: Tak Przykładowe uzasadnienie: Źródło 1. przedstawia okoliczności poprzedzające pierwszą wolną elekcję, o czym świadczy dopiero wypracowywana procedura postępowania, natomiast w źródle 2. zostali wymienieni kandydaci, którzy ubiegali się o tron polski podczas pierwszej wolnej elekcji, np. brat króla Francji.
*Przykładowa odpowiedź Elekcja viritim (mąż w męża), była koncepcją wyboru króla przez ogół szlachty, a nie tylko przez przedstawicieli stanu szlacheckiego, np. posłów. Według tej koncepcji każdy szlachcic miał prawo wziąć udział w takiej elekcji.
*Prawidłowa odpowiedź Konstytucja 3 maja / Ustawa Rządowa z dnia 3 maja 1791 roku

Zadanie 158.(NR18)

A. Na podstawie źródła i własnej wiedzy oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

B.Na podstawie fotografii i własnej wiedzy uzupełnij tabelę – wpisz obok podanych imion i nazwisk dowódców nazwy miejscowości związanych z ich największymi zwycięstwami militarnymi. Nazwy wybierz spośród wymienionych w źródle.

* Prawidłowe odpowiedzi 1 – P 2 – F 3 – F
* Prawidłowe odpowiedzi 1 – Kłuszyn 2 – Kircholm / Chocim 3 – Wiedeń / Chocim

Zadanie 159.(NR18)
Fragment dokumentu z końca XVIII w.[…] Komisyjom Porządkowym województw i ziem w całym kraju, aby następujące urządzenie do wszystkich dziedziców, posesorów i miejsca ich zastępujących rządców wydały: 1-mo. Ogłosi ludowi, iż podług prawa zostaje pod opieką Rządu Krajowego. 2-do. Że osoba wszelkiego włościanina jest wolna, i że mu wolno przenieść się, gdzie chce, byleby […] długi winne oraz podatki krajowe opłacił […]. Dan w obozie pod Połańcem […].
Wiek XVI–XVIII w źródłach […], oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 411.
Wyjaśnij okoliczności i polityczny cel wydania tego dokumentu.

Prawidłowa odpowiedź
Okoliczności: Trwała insurekcja kościuszkowska / powstanie kościuszkowskie.
Cel: Zachęcenie chłopów do udziału w powstaniu. / Zalegalizowanie uczestnictwa chłopów w powstaniu. / Ochronienie chłopów przed karami ze strony panów za udział w powstaniu.

Zadanie 160. (SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Fragment przywileju szlacheckiego
Dalej, zaradzając dowolności młodzieży plebejskiej, jak i opustoszeniu dóbr, postanowiliśmy, aby tylko jeden syn ze wsi od ojca mógł odchodzić do służby, a szczególnie do nauki albo do rzemiosła. […] Dalej postanawiamy, że mieszczanom i plebejuszom nie wolno dóbr ziemskich kupować, dzierżawić lub posiadać […]. A którzy już weszli w posiadanie dóbr ziemskich, mają je do pewnego czasu sprzedać, pod karą.
Wiek V–XV w źródłach. […], oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 194–195.

A. Zaznacz poprawne dokończenie zdań 1 i 2.
1. Wystawcą przytoczonego dokumentu był:
A. Władysław Jagiełło.
B. Kazimierz Jagiellończyk.
C. Jan Olbracht.
D. Zygmunt Stary.
2. Władca wydał przywilej w zamian za
A. uznanie przez szlachtę praw jednej ze swych córek do korony polskiej.
B. w zamian za zgodę szlachty na udział w wyprawie na Mołdawię.
C. zgodę szlachty na udział w wojnie z zakonem krzyżackim.
D. uznanie unii polsko-litewskiej.

B. Wyjaśnij, podając dwa argumenty, w jaki sposób cytowany przywilej wzmacniał pozycję stanu szlacheckiego.

* Prawidłowe odpowiedzi 1 – C 2 – B
Przykładowe argumenty: • ograniczenie wolności chłopów [przywiązanie chłopa do ziemi], • prawo wykupu ziemi od mieszczan i chłopów.

Zadanie 161.(SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Stanisław Hozjusz o traktacie krakowskim
Powiedz, ktokolwiek przeczytał te sprawy, Czyli nie nazwiesz monarchę szalonym, Co mogąc łatwo skończyć ze zwyciężonym, Wzrok swój mu wolał pokazać łaskawy? Pokazał temu, co niedawno jeszcze Byłby niewdzięczny szarpał mu wnętrzności […].
M. Bogucka, Hołd […], Warszawa 1982, s. 182–183.

A. Podaj nazwy państw-stron podpisujących traktat krakowski.
B. Wyjaśnij, podając dwa argumenty, jak autor źródła ocenia warunki traktatu.
C. Podaj imię i przydomek monarchy, którego ocenia autor źródła.

 

* Prawidłowa odpowiedź Polska [Królestwo Polskie], Prusy Zakonne [krzyżacy] * Prawidłowa odpowiedź Ocena: negatywna Przykładowe uzasadnienia: • autor oskarża monarchę o liberalne (łagodne, łaskawe) podejście do zakonu krzyżackiego, • autor krytykuje straconą szansę ostatecznego rozprawienia się z państwem krzyżackim.
* Prawidłowa odpowiedź Zygmunt Stary

Zadanie 163.(SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Fragment źródła z epoki
1.Iż już Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie jest jedno i nierozdzielne i nieróżne ciało, a także nieróżna, ale jedna spolna Rzeczpospolita, która się ze dwu państw i narodów w jeden lud zniosła i spoiła.
4. A temu obojemu narodowi żeby już wiecznemi czasy jedna głowa, jeden pan i jeden król spolny rozkazował, który spolnemi głosy od Polaków i od Litwy obran […].
7. A przy koronacji nowego króla mają być przez króla koronowanego poprzysiężone […] na jednem liście i jednemi słowy na wieczne czasy prawa […].
8. Sejmy i rady ten oboj naród ma zawżdy mieć wspólne […].

Wiek XVI–XVIII w źródłach. […], oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 101–103.

Podaj stosowaną w historiografii nazwę dokumentu, którego fragment zacytowano.
Wymień wspólne instytucje państwowe, o których mowa w tekście.

 

*Prawidłowa odpowiedź Akt unii lubelskiej
* Prawidłowa odpowiedź władca, sejm, senat

Zadanie 163.(SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragment opracowania historycznego
Żółkiewski do ostatniej chwili zachował spokój i godność żołnierza i wodza. Na wszystkie nalegania, aby ratował swe życie, odpowiadał odmownie. Jako żołnierz wolał zginąć w walce niż zhańbić się ucieczką. […] Powtarzał, że ciałem swym zagrodzi nieprzyjaciołom drogę do ojczyzny. Wkrótce […], dzielnie broniąc się ostatkiem sił, padł na polu walki. Głowę bohaterskiego starca Iskander pasza kazał uciąć i zawieźć do Istanbułu. Przez dłuższy czas wisiała nad bramą, którą sułtan wchodził do meczetu.
J. Pajewski, Buńczuk i koncerz. […], Warszawa 1978, s. 84.

Podaj rok i nazwę bitwy, w której zginął hetman opisany w tekście, oraz nazwę państwa – przeciwnika Rzeczypospolitej w tej bitwie.

Prawidłowe odpowiedzi
Bitwa: Cecora
Rok: 1620
Przeciwnik: Turcja [Imperium Osmańskie, Wielka Porta, państwo osmańskie]

Zadanie 164.(SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Dokument z epoki [fragment] Dla lepszego tych paktów utwierdzenia i pewności hetman wojsk ruskich do końca życia hetmanem ruskim i pierwszym w województwach kijowskim, bracławskim i czernihowskim senatorem […]. Wspólna rada i wspólne siły być mają tych [trzech] narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólnie wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej.
Źródła i materiały do nauczania historii, red. S. Sierpowski, Warszawa 1998, s. 109.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Przytoczony dokument jest fragmentem postanowień
A. pokoju w Polanowie.
B. ugody w Perejasławiu.
C. ugody w Hadziaczu.
D. rozejmu w Andruszowie.

Prawidłowa odpowiedź C

Zadanie 165. (SP19)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Pamiętnik markiza de Bouille [fragment] [B]urżuazja stała wyżej od szlachty pod względem bogactw, talentu i walorów osobistych. […] Zdawała sobie sprawę z tej wyższości, a jednak była wszędzie poniżana i przez przepisy wojskowe odsunięta od zajmowania stanowisk w armii. Niedostępne do pewnego stopnia były dla niej również wysokie stanowiska kościelne, ponieważ biskupów wybierano z zasady spośród magnatów, a wielkich wikariuszy spośród szlachty […]. Na wysokie stanowiska również jej nie przyjmowano, większość zaś dworów suwerennych dopuszczała do swego towarzystwa tylko szlachtę. Nawet na stanowisko referendarza […] wymagano w ostatnim czasie dowodów pochodzenia szlacheckiego.
E. Lenard, Z. Morawski, A. Żuberek, Historia w tekstach źródłowych […], Warszawa 2003, s. 88.

Rozstrzygnij czy – zdaniem autora tekstu – burżuazja miała takie same przywileje jak szlachta? Odpowiedź uzasadnij, przywołując dwa argumenty.

Prawidłowa odpowiedź
Rozstrzygniecie: Nie
Przykładowe uzasadnienia:
• Szlachta sprawowała urzędy, pełniła godności kościelne. Wynikało to z przynależności do stanu poprzez urodzenie. Burżuazja, mimo iż, była bogatsza czy lepiej wykształcona nie miała takich możliwości.
• W przeciwieństwie do szlachty burżuazja była pozbawiona jakichkolwiek przywilejów i wszystkie ważniejsze urzędy i stanowiska w państwie były dla nich nieosiągalne.

Zadanie 166.(SR19)
Na podstawie źródeł i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Wyjaśnij, jaki zarzut wobec Kościoła zawierają zamieszczone ilustracje. Odpowiedź uzasadnij.

Przykładowa odpowiedź: Kościół katolicki odszedł od ewangelicznych źródeł swojego nauczania – Chrystus służył ludziom, natomiast Kościół wymaga, aby mu służono. [Chrystus służył ludziom, dlatego mył nogi swoim uczniom, natomiast papież wymagał, aby władcy świeccy mu służyli].

Zadanie 167.(SR19)
Na podstawie źródła i wiedzy własnej wykonaj polecenia.

Rozstrzygnij, czy na podstawie informacji zawartych w tabeli można wyjaśnić przyczyny eksportu zboża z Polski do państw w zachodniej Europie. Odpowiedź uzasadnij.
B. Podaj dwie przyczyny różnicy w cenach zboża między Polską a Europą zachodnią.

*Prawidłowa odpowiedź
Rozstrzygnięcie: Tak Przykładowe uzasadnienie: Ceny zboża w Polsce były dużo niższe niż w Europie zachodniej.
*Przykładowe odpowiedzi:
• uprzywilejowana pozycja gospodarcza szlachty [szlachta wyłącznym właścicielem ziemi] • darmowa siła robocza – pańszczyzna w folwarkach szlacheckich • folwark głównym punktem produkcji rolniczej
• zagospodarowywanie nieużytków, łąk, lasów pod uprawę
• aktywność gospodarcza szlachty nastawiona na produkcję folwarczną
• zwalnianie szlachty i duchowieństwa od ceł wywozowych

Zadanie 168. (SR19)
Na podstawie treści mapy zaproponuj dla niej tytuł.
Uwaga: tytuł powinien zawierać określenie tematu, czasu i przestrzeni. (np. Działania partyzanckie w czasie powstania styczniowego na terenie Królestwa Polskiego).

Tytuł:…

Przykładowe odpowiedzi:
– Wyprawa Stefana Batorego na Rosję w latach 1579-1582.
– Wojna Polski z Rosją na przełomie lat 70. i 80. XVI w.

Zadanie 169.(SR19)
Na podstawie źródeł i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Wzór uczniów
Uczyć się wyznaczonych sobie lekcji, czytając książki, nie rozumiawszy tego, czym się zajmują, nigdy dalej nie postąpią, ale zaraz przez pytanie nauczycielów i dyrektorów postarają się zrozumieć. Nic na pamięć mówić nie będą, czego by dobrze na rozum nie umieli. Przyuczać się wcześnie do uważania i zastanawiania się mają nad każdą rzeczą, gdyż tym sposobem najgruntowniej i najkrócej dojść mogą do objaśniania rozumu.
Na podstawie: K. Mrozowska, By Polaków zrobić obywatelami, Warszawa 1993, s. 70.

Źródło 2. Grzegorz Piramowicz o powinnościach nauczyciela
4. Niczego nie zaczynaj uczyć dzieci, żebyś pierwej sam dobrze tej nauki nie zrozumiał i nie pojął; żebyś się nie dowiedział, jakim sposobem też naukę do pojęcia młodzi na rozum, na pożytek im podawać.
5. Przed każdą szkółką gotuj się na wszystko, co do uczenia w szkole przypada; nad wszystkiem się uwagą zastanawiaj; bo to jest znakiem człowieka rozsądnego. W szkole czyń wszystko z przytomnością umysłu, z powolnością, która cię od błędów ochroni.
https://www.sbc.org.pl

Podaj stosowaną w historiografii nazwę epoki w dziejach kultury, z której pochodzą zacytowane źródła. Odpowiedź uzasadnij.

Poprawna odpowiedź
Nazwa epoki: oświecenie
Przykładowe uzasadnienie: W źródle 1. znajduje się odwołanie do konieczności oparcia wiedzy na rozumie, natomiast w źródle 2. Jest mowa o konieczności wzbudzenia u uczniów potrzeby dociekliwości, dyskusji.

Zadanie 170.(NR19)
Fragment dokumentu z epoki
2. Aby […] na wojnę moskiewską 4 tysiące Gwaskonów [Gaskończyków] posłał i na sześć miesięcy żołd im zapłacił, a król potem, żeby im z skrzynki swej zapłacił.
3.Aby król kosztem swym na morzu armatę chował i narwickiej nawigacyjej zabronił. […] 5. Aby król do Korony z państw swych powinien był wnaszać na każdy rok czterykroć sto tysięcy i pięćdziesiąt tysięcy złotych.
6.Aby wszystkie długi królewskie i Rzplitej [Rzeczpospolitej] popłacił […].
Wiek XVI–XVIII w źródłach […], oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 110.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Nazwa cytowanego dokumentu używana w historiografii to:
A. pacta conventa.
B. artykuły henrykowskie.
C. konfederacja warszawska.
D. prawa kardynalne.

Prawidłowa odpowiedź A

Zadanie 171.(NR19)
Fotografia rzeźby przedstawiającej błogosławioną Ludwikę Albertoni

Podaj nazwę stylu w sztuce, który reprezentuje rzeźba przedstawiona na ilustracji. Odpowiedź uzasadnij, charakteryzując jedną widoczną cechę tego stylu.

Prawidłowa odpowiedź
Nazwa: styl barokowy
Przykładowe uzasadnienie: Rzeźba łączy tematykę religijną z przedstawieniem zmysłowym, emocjonalnym (kontrast), epatuje dynamiką.

Zadanie 172.(NR19)
Źródło 1. Fragment opracowania historycznego
Tego samego dnia doszło do jednej z najgłośniejszych w naszych dziejach bitew, bez wątpienia najsławniejszej w wojskowej biografii hetmana. Kanclerz miał do dyspozycji dwa tysiące Węgrów i cztery tysiące Polaków, w tym około trzy tysiące siedemset jazdy. Pod jego rozkazami pozostawali dwaj późniejsi hetmani wielcy – Żółkiewski i Chodkiewicz […]. Armia arcyksięcia poszła w rozsypkę, w ciągu dwóch zaledwie godzin [hetman] rozwiał jego marzenia o polskiej koronie. […] Lecz nie był to jeszcze kres satysfakcji kanclerza. Następnego dnia otoczony […] arcyksiążę poddał się do niewoli.
S. Leśniewski, Poczet hetmanów polskich i litewskich, Bydgoszcz 1992, s. 104–105.

A. Rozstrzygnij, na którym z planów ukazanych w źródle 2. (A czy B) przedstawiono przebieg bitwy opisanej w źródle 1. Odpowiedź uzasadnij.
B. Uzupełnij zdanie.
Bitwa, której przebieg opisano w tekście, rozegrała się w okresie oznaczonym na taśmie chronologicznej numerem

Prawidłowa odpowiedź
Rozstrzygnięcie: B
Przykładowe uzasadnienie: Źródło 1. przedstawia opis bitwy pod Byczyną, w której Jan Zamoyski pokonał pretendenta do tronu Rzeczypospolitej arcyksięcia Maksymiliana. Plan B przedstawia właśnie tę bitwę, świadczą o tym informacje o dowódcach [Jan Zamoyski, Maksymilian].
Prawidłowa odpowiedź 2

Zadanie 173.(NR19)
Fragment aktu założenia konfederacji
My senatorowie, ministrowie [Rzeczypospolitej], widząc, że już dla nas nie masz [Rzeczypospolitej], iż sejm dzisiejszy, na niedziel tylko sześć zwołany, przywłaszczywszy sobie władzę prawodawczą na zawsze, a już przeszło przez lat półczwarta [tj. trzy i pół roku] ciągle ją ze wzgardą praw uzurpując, połamał prawa kardynalne, zmiótł wszystkie wolności szlacheckie, a w dniu trzeciego maja w rewolucję i spisek przemieniwszy się, nową formą rządu, za pomocą mieszczan, żołnierzy, narzuconą sukcesję tronu postanowił, królowi od przysięgi, na pacta conventa wykonanej, uwolnić się dozwolił, władzę królów rozszerzył, rzeczpospolitą w monarchię zamienił, szlachtę bez posesji od równości i wolności odepchnął […], w wojnę szkodliwą przeciwko Rosji, sąsiadki naszej najlepszej, najdawniejszej z przyjaciół i sprzymierzeńców naszych, wplątać nas usiłował.
Wiek XVI–XVIII w źródłach […], oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 438.

Podaj stosowaną w historiografii nazwę konfederacji, której akt założenia przedstawia źródło. Odpowiedź uzasadnij.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Cytowany dokument powstał:
A. przed elekcją Stanisława Augusta Poniatowskiego.
B. przed pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej.
C. po powstaniu Komisji Edukacji Narodowej.
D. po wybuchu powstania kościuszkowskiego.

 

Prawidłowa odpowiedź
Nazwa: konfederacja targowicka
Przykładowe uzasadnienia:
• W źródle jest zawarta krytyka Sejmu Wielkiego i jego reform w tym Konstytucji 3 maja (zniesienie praw kardynalnych, wprowadzenie dziedziczności tronu).
• Źródło przedstawia Rosję jako sprzymierzeńca.
• Odnosi się do wydarzeń po uchwaleniu Konstytucji 3 maja, co oznacza że jest to konfederacja targowicka
Prawidłowa odpowiedź C

TEMATY WYPRACOWAŃ zad 174
Scharakteryzuj przemiany, jakie dokonały się w społeczeństwie polskim od początku XIII do końca XV wieku. (SR05)

Scharakteryzuj przyczyny i skutki traktatu krakowskiego z 1525 r. dla Rzeczypospolitej w XVI – XVIII w. (SR07)
Trudne sąsiedztwo. Scharakteryzuj wpływ zagrożenia tureckiego na politykę Polski i Węgier w XVI i XVII wieku. (SR08)

Scharakteryzuj przemiany w gospodarce Europy w XVI–XVII w.(SR09)

Porównaj funkcjonowanie władzy monarszej we Francji i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku. (SR10)

Scharakteryzuj przemiany ustrojowe w Rzeczypospolitej w latach 1764–1795. Oceń, czy były one zgodne z ideologią oświecenia. (SR11)

Gdańsk jako polski i międzynarodowy ośrodek gospodarczy. Scharakteryzuj rolę Gdańska w gospodarce Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie od 2. poł. XV w. do końca XVII w. W pracy wykorzystaj materiały źródłowe (NR16)



Reformacja zarówno osłabiła, jak i wzmocniła Kościół katolicki. Ustosunkuj się do powyższej tezy, analizując wydarzenia z historii Europy XVI w. (z uwzględnieniem przemian w dziedzinie kultury). (NR17)

Przedstaw wpływ idei oświeceniowych na zmiany ustrojowe, społeczno-gospodarcze i kulturowe w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej. (NR19)