Zadania maturalne z Historii

Temat: Nowożytność (część 2.)

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 89.(SP13)
Na podstawie rycin z okresu rewolucji francuskiej w XVIII w. oraz wiedzy własnej wykonaj polecenie.

Interpretując elementy graficzne rycin, wyjaśnij proponowaną zmianę w systemie podatkowym we Francji. 

 

Autor ryciny 2. proponuje, aby podatki płacili przedstawiciele wszystkich stanów – na rycinie 2. widzimy trzy osoby: szlachcica, duchownego i przedstawiciela stanu trzeciego, które wspólnie dźwigają kamień symbolizujący podatki. Przed rewolucją (rycina 1.) podatki płacili przedstawiciele stanu trzeciego – „utrzymywali” resztę społeczeństwa. Na kamieniu przygniatającym przedstawiciela stanu trzeciego (rycina 1.) stoją duchowny i szlachcic.

Zadanie 90. (SP13)
Na podstawie fragmentu wiersza z końca XVIII w. wykonaj polecenie.

Nagrobek Targowicy
Przechodniu, przy tym mym grobie Zanotuj te prawdy sobie: Kto swej dumie i niechęci Publiczne dobro poświęci, Lub z swej ojczyzny ucisku Haniebnego szuka zysku, Z krajem zginie […].[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 22, Warszawa 1959, s. 4.

Czy wiersz wyraża opinię przeciwnika, czy – zwolennika konfederacji targowickiej? Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty.

Jest to opinia przeciwnika. Autor twierdzi, że targowiczanom przyświecały niskie pobudki, takie jak chęć zysku, oraz ostrzega, że taki los, jak Polskę, spotka każdego postępującego podobnie jak targowiczanie.

Zadanie 91.(SR13)
Na podstawie źródeł A i B wykonaj polecenie.
Na temat bitwy opisanej w tekście wydano w XVII w. dzieło pod tytułem Carolomachia, to jest dwu Karolów bitwa. Rozpoznaj postaci wymienione w tym tytule.

Źródło A
Fragment pracy współczesnego historyka [w:] H. Wisner, Kircholm …, Warszawa 2011, s. 129–131.
Gdy pierwszy rzut szwedzki rozciągnął się […], do szarży ruszyły chorągwie husarskie […]. Uderzywszy na piechotę pierwszego rzutu, poczęły brać nad nią górę. […] Z lewego skrzydła ruszyło do ataku 910 jeźdźców. […] Prawe skrzydło Szwedów stawiało opór tylko przez krótką chwilę, po czym rzucili się do ucieczki, powodując zamieszanie […]. W pogoń za nimi ruszyły na rozkaz hetmana [Chodkiewicza] chorągwie tatarskie. […] Rozstrzygnięcie zapadło […] w przeciągu kilkunastu minut. […] Wśród rannych znalazł się [król Szwecji]. […] Ocaleli z pogromu Szwedzi w części odpłynęli statkami, w części odeszli traktem parnawskim.

Źródło B
Fragment tablicy genealogicznej władców Szwecji z dynastii Wazów i Wittelsbachów [w:] Dynastie Europy, pod red. A. Mączaka, Warszawa 2011, s. 526, 606.

 

Poprawna odpowiedź: [Hetman Jan Karol] Chodkiewicz Karol Sudermański [Karol IX]

Zadanie 92. (SR13)
Źródło C
Fragment pracy współczesnego historyka [w:] T. Bohun, Moskwa 1612, Warszawa 2005, s. 33–35.
Na czele wojsk stanął książę Dymitr Szujski. […] W czerwcu [skupił] około 30 tys. Moskwicinów oraz […] kontyngent najemników pod dowództwem Jakuba Pontussa de la Gardie. […] Wobec konsolidacji sił przeciwnika […] wyruszyły oddziały [polskie], których zadaniem było […] zatrzymanie wojsk Szujskiego, idących z odsieczą smoleńszczanom. Na czele […] stanął hetman Żółkiewski. [Po stronie rosyjskiej] nieopłaceni najemnicy coraz głośniej dopominali się żołdu […]. De la Gardie zamierzał zapłacić im za s łużbę dopiero po rozbiciu sił Żółkiewskiego, […] tylko tym, którzy przeżyją to starcie. […] O świcie 4 lipca naprzeciw wojsk moskiewsko-szwedzkich, pojawiły się siły hetmana. […] Ich atak wywołał u przeciwnika panikę: husaria – rąbiąc i kłując – wdarła się do obozu moskiewskiego. Tutaj jednak wokół Dymitra Szujskiego skupiło się ponad 5 tys. [piechoty, dysponował także] kilkunastoma armatkami […]. Jazda hetmana była […] wyczerpana, a […] miał tylko 100 piechurów, 400 Kozaków i dwa działka polowe. Wobec patowej sytuacji Żółkiewski rozpoczął pertraktacje z najemnikami […]. I nie pomylił się. […] Szujski widząc, że nie ma co liczyć na pomoc sojuszników, kazał trąbić do odwrotu.

Na podstawie źródła C wykonaj polecenie. W których formacjach zbrojnych przeciwnik armii polskiej miał przewagę? Podaj nazwy tych formacji.

Poprawna odpowiedź:
– artyleria
– piechota

Zadanie 93. (SR13)
Na podstawie źródeł B i C oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Podaj nazwę formacji zbrojnej, której uderzenie zdecydowało o rezultacie obu bitew, i wyjaśnij, z czego wynikała skuteczność jej ataku.

husaria
Przykładowe wyjaśnienie:
-atakowali szarżą, z dużą prędkością
– jeźdźcy walczyli bardzo blisko siebie –„kolano w kolano” – taranując przeciwnika
-siłę wzmacniało ciężkie uzbrojenie

Zadanie 94.(SR13)
Źródło E, Fragment traktatu politycznego z XVI w. [w:] N. Machiavelli, Książę, Wrocław 1979, s. 52.
Wojska posiłkowe i najemne są bezpożyteczne i niebezpieczne. Jeśli ktoś chce państwo swe oprzeć na żołnierzu najemnym, nie osiągnie ani siły, ani bezpieczeństwa, gdyż żołnierz ten nie posiada ducha jedności i karności, jest przy tym ambitny i wiarołomny […]. Żołnierz najemny poza żołdem nie zna innych pobudek trwania na stanowisku; otóż pobudka taka nie wystarcza tam, gdzie chodzi o poświęcenie życia.

Na podstawie źródeł D i E wykonaj polecenie. Czy źródło D zawiera informacje potwierdzające opinię wyrażoną przez autora źródła E? Odpowiedź uzasadnij.

Przykład poprawnej odpowiedź: Tak, jak twierdził Machiavelli najemnicy walczący po stronie rosyjskiej okazali się wiarołomni i zdradzili Dymitra Szujskiego.

Zadanie 94.(SP14)
Na podstawie danych z wykresu i własnej wiedzy wykonaj polecenie.

Podaj dwie przyczyny zmian w liczbie Majów w XVI w. na obszarze współczesnej Gwatemali.

Przykłady poprawnych odpowiedzi:
– Majowie umierali w wyniku chorób przywiezionych z Europy.
– Majowie ginęli w walce z Hiszpanami.
-Majowie umierali w wyniku bratobójczych walk podsycanych przez Hiszpanów.

Zadanie 95. (SP14)
Spośród wymienionych wydarzeń wybierz te, do których doszło w średniowieczu.

powstanie Akademii Krakowskiej, noc św. Bartłomieja w Paryżu, wykonanie przez Wita Stwosza ołtarza dla kościoła Mariackiego w Krakowie, spalenie Jana Husa na stosie, budowa Kaplicy Zygmuntowskiej, powstanie zakonu jezuitów

Poprawna odpowiedź:
-powstanie Akademii Krakowskiej
-wykonanie przez Wita Stwosza ołtarza dla kościoła Mariackiego w Krakowie
-spalenie na stosie Jana Husa

Zadanie 96. (SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Mikołaj Kopernik, O obrotach sfer niebieskich – Przedmowa [fragment] Dostatecznie jasno, Ojcze Święty, zdaję sobie sprawę z tego, że znajdują się ludzie, którzy gdy tylko posłyszą, iż w tych moich księgach […] przypisuję jakieś ruchy kuli ziemskiej, zaraz podniosą krzyk, że należy mnie wraz z takim przekonaniem potępić. […] Być może, że znajdą się tacy, co lubią bredzić i mimo zupełnej nieznajomości nauk matematycznych […], na podstawie jakiegoś miejsca w Piśmie Świętym, tłumacząc źle i wykrętnie, odpowiednio do ich zamierzeń, ośmielą się potępiać moją teorię. […] Dzieła matematyczne pisane są dla matematyków, którzy – o ile się nie mylę – dostrzegają, że te moje trudy przyniosą pewną korzyść Kościołowi powszechnemu, nad którym władzę sprawuje teraz Twoja Świątobliwość.
T. Maresz, K. Juszczyk, Historia w źródłach – nie tylko pisanych, dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Toruń 2004, s. 201.

Wyjaśnij, dlaczego Mikołaj Kopernik obawiał się reakcji Kościoła na opublikowanie swojego dzieła.
Na podstawie własnej wiedzy oceń, czy obawa Mikołaja Kopernika była słuszna. Odpowiedź uzasadnij.

*Przykład poprawnej odpowiedzi:
– Dzieło Mikołaja Kopernika zawierało teorię niezgodną z ówczesną nauką Kościoła.
– Mikołaj Kopernik obawiał się, że niewłaściwa interpretacja fragmentu Pisma Świętego może być argumentem przeciwko jego teorii.

*Przykłady poprawnej odpowiedzi:
– Obawa Kopernika była słuszna. Jego dzieło znalazło się w indeksie ksiąg zakazanych. -Tak, Kopernik miał prawo obawiać się reakcji Kościoła. Zwolennicy jego teorii byli prześladowani, np. Giordano Bruno spłonął na stosie.

Zadanie 97. (SP14)
Na podstawie ryciny i własnej wiedzy wykonaj polecenie. Rycina opublikowana przez protestantów, XVI wiek
Wyjaśnij wymowę ryciny, interpretując jej elementy graficzne.

*Autor rysunku zwrócił uwagę na nadrzędność (prymat) Biblii – Słowa Objawionego nad różnymi symbolami papiestwa. Atrybuty władzy papieskiej, np. tiara papieska, klucze Św. Piotra, jak pokazuje protestancka rycina, zostają „pokonane” przez siłę Pisma Świętego. Na wadze ciężar Pisma Świętego, które jest przez protestantów uznawane za najważniejsze źródło wiary, jest największy.
*Wymowa ryciny opublikowanej przez protestantów w XVI wieku: ukazanie wyższości racji protestantów w ich sporze z papiestwem. Interpretacja: Na rycinie przedstawiono wagę. Na jednej szali ukazano między innymi tiarę – symbol władzy papieża, którego nieomylność protestanci kwestionowali. Na drugiej szali widzimy jedynie Biblię – według protestantów jedyne źródło wiary. Ta szala zdecydowanie przeważa.

Zadanie 98.(SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Andrzej Frycz Modrzewski, Mowy [fragment] Wypowiedzmy, co myślimy o tej ustawie, którą za zgodą senatu i szlachty wydał król, mianowicie, że nie wolno odtąd nikomu z mieszczan nabywać posiadłości wiejskich, te zaś, które przedtem nabyli, muszą sprzedać. […] Ja przeto, choć oboje moi rodzice pochodzili ze szlachty, to jednak, ponieważ kieruje mną ogromna żądza poszukiwania prawdy, tak samo wypowiem moje zdanie […]. Powiadam więc, że wedle mego zdania to postanowienie sejmu jest okrutnie niesprawiedliwe, napisane wbrew rozumowi i wbrew prawom boskim i ludzkim.
J. Adamski, L. Chmiel, A. Syta, Czasy, ludzie, wydarzenia. Część 1, Warszawa 1986, s. 167.

A. Podaj przyczyny wydania zakazu, o którym mowa w tekście.
B. Oceń, czy pochodzenie społeczne wpłynęło na poglądy autora przedstawione w tekście. Odpowiedź uzasadnij.

A. Przykłady poprawnej odpowiedzi:
– Król nadawał szlachcie przywileje wzmacniające jej pozycję ekonomiczną, by popierała ona jego politykę.
– Szlachta chciała wyeliminować konkurencję ekonomiczną mieszczan.
B. Przykład poprawnej odpowiedzi: Pochodzenie społeczne nie wpłynęło na poglądy autora. Był szlachcicem, a mimo to był przeciwny prawu, które zakazywało mieszczanom kupowania posiadłości wiejskich.

Zadanie 99. (SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Jan Bernoulli1, Podróż przez […] Polskę w latach 1777–1778 [fragment] W pierwszej fabryce [w Grodnie], którą oglądałem, robiono jedwabne materie, aksamity itp. ze złotem i srebrem, lub bez nich, liońskim sposobem. […] Robią tu […] pasy dla Polaków, pomiędzy nimi bardzo kosztowne do 30 dukatów za sztukę. […] Fabryka powozów zatrudnia około 50 robotników. […] Sprowadził hr. Tyzenhaus2 do 20 powozów z Anglii […]. Kilka, które oglądałem, pochodzących już z grodzieńskiej fabryki, robiły dobre wrażenie.
M. Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 255–256.

1Jan Bernoulli (1742–1807) – członek Berlińskiej Akademii Nauk. 2Antoni Tyzenhauz (1733–1785) – kanonik litewski od roku 1764, podskarbi nadworny litewski od 1765.

A. Podaj termin używany w historiografii do określenia przedsiębiorstw, które w zacytowanym tekście nazwano fabrykami.
B. Oceń, czy tekst zawiera informacje pozwalające określić, dla jakich odbiorców przeznaczone były towary wspomniane w relacji podróżnika. Odpowiedź uzasadnij.

*Poprawna odpowiedź: manufaktury
*Przykład poprawnej odpowiedzi:
Tak, tekst zawiera informacje mówiące o tym, że w zakładach tych produkowano towary luksusowe, których nabywcami mogli być jedynie ludzie bogaci.

Zadanie 100. (SR14)
Na podstawie treści mapy zaproponuj dla niej tytuł.


Przykłady poprawnej odpowiedzi:
-Straty terytorialne Imperium Osmańskiego w latach 1683–1799
-Zmiany terytorialne Imperium Osmańskiego od końca XVII do końca XVIII w.

Zadanie 101.  (SR14)
Na podstawie wywodu genealogicznego władców Francji z dynastii Burbonów, panujących w latach 1715–1830, wykonaj polecenie.

Uzupełnij tabelę, rozpoznając postaci, o których informacje podano w rubrykach 1. i 2.

Poprawna odpowiedź:
1. Maria Leszczyńska
2. Maria Józefa Wettyn

Zadanie 102.(SR14)
Źródło A.
Fragment pracy historyka Władysława Czaplińskiego Król Jan Kazimierz nie cieszył się popularnością, tym bardziej że mimo niepowodzenia na polach walk, a może właśnie dlatego, zdradzał on dostrzegane przez szlachtę tendencje do wzmocnienia swej władzy i osłabienia roli sejmu szlacheckiego. […] W licznych aktach poddańczych podpisywanych przez szlachtę województw koronnych, [a także] w instrukcji wojska kwarcianego znajdujemy punkt: „prowincje przez wojnę oderwane, jako województwo ruskie, podolskie, wołyńskie, bracławskie, kijowskie, czernichowskie i inne… aby Jego Królewska Mość [Karol Gustaw] jako najprędzej odzyskał”. Szlachta województwa sandomierskiego prosiła również króla szwedzkiego, „aby cokolwiek od królestwa polskiego oderwano, z troską i wysiłkiem odzyskane i do ciała Rzeczypospolitej przyłączone było”.
W. Czapliński, Glosa do Trylogii, Białystok 1999, s. 66, 68.

Źródło B.
Fragment pracy historyka Adama Kerstena 28 października – [Karol Gustaw] wyznaczył zjazd szlachty, który miał […] wyrzec się „wszelkich stosunków z królem polskim” i przyjąć protekcję szwedzką. […] Ton uniwersału, [był] przeciwny mentalności szlacheckiej, zawar[to] w nim groźby konfiskaty dóbr tych, którzy wzgardzą „tą łaską i dobrodziejstwami”. […] W nowych uniwersałach wezwano szlachtę do Warszawy […] na sejm, który wedle powtarzanych wieści, miał dokonać elekcji Karola Gustawa. „Sejm elekcyjny w Warszawie dnia 30 bieżącego miesiąca, a po tym koronacja, we cztery niedziele po elekcji, na której, tako jako na elekcji, który by senator albo prałat nie przybył, albo posłów nie przysłał, konfiskatą dóbr karany być ma …”.
Kersten, Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji, Warszawa 1988, s. 443–444.
Źródło C.
Mapa. Projekt rozbioru Rzeczypospolitej na mocy traktatu w Radnot, 1656 r.

Na podstawie źródeł D, E, F wykonaj polecenie.
Czy po wkroczeniu wojsk szwedzkich spełniły się nadzieje polskiej szlachty na pozytywne zmiany zarówno w relacjach z nowym władcą, jak i w polityce zagranicznej? Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty.

Przykład poprawnej odpowiedzi:
Nadzieje szlachty nie spełniły się, tak w polityce wewnętrznej, jak i w polityce zagranicznej.

Uzasadnienie:
-Karol Gustaw dążył do wzmocnienia władzy, nastawał na wolność szlachecką, np. zapowiadał kary za niestawienie się szlachty na elekcję i na koronację.
– W 1656 r. Karol Gustaw planował rozbiór Polski z udziałem Chmielnickiego i Moskwy, co przekreślało możliwość odzyskania utraconych ziem na wschodzie.

Zadanie 103. (SR14)
Źródło A

Źródło B
Fragment aktu konfederacji tyszowieckiej, 29 grudnia 1655 r.
Król szwedzki państwa koronne wojskiem swoim pustoszyć, miasta i dwory szlacheckie rabować i wniwecz pozwala obracać. […] Z tych tedy wszystkich przyczyn i z wrodzonej narodowi polskiemu należytej ku panom swoim cnoty i wiary, zabiegającej dalszemu kościołów pańskich spustoszeniu i ojczyzny zniszczeniu, pomienionego króla szwedzkiego za protektora mieć nie możemy i […] z wszystkimi tymi, którzy by mu w jakikolwiek sposób pomagać chcieli, za wrogów ojczyzny deklarujemy. […] Deklarujemy na wojnie statecznie trwać, dokąd ojczyzny nie uspokoimy.
M. Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 160.

Na podstawie źródeł A i B wykonaj polecenie.
Czy wydarzenie, którego dziewiętnastowieczną wizję ukazał na obrazie January Suchodolski, mogło wpłynąć na decyzję zawartą w źródle B? Odpowiedź uzasadnij.

Przykłady poprawnej odpowiedzi:
-Mogło mieć wpływ. W tekście aktu konfederacji jest mowa o pustoszeniu kościołów przez najeźdźcę, a atak przedstawiony na obrazie dotyczy obrony klasztoru paulinów na Jasnej Górze przed Szwedami.
– Mogło mieć wpływ. Jasna Góra broniła się od 18 listopada do 27 grudnia, a akt konfederacji podpisano 29 grudnia.

Zadanie 104.(SR14)
Wyjaśnij, które elementy obrazu mogą służyć ocenie postawy marszałka Adama Ponińskiego na sejmie w 1773 r.

Przykład poprawnej odpowiedzi:
Jan Matejko przedstawił Adama Ponińskiego na tle portretu carycy Katarzyny II oraz w otoczeniu innych magnatów: Szczęsnego Potockiego i Franciszka Branickiego. Poniński był zdrajcą zależnym od władczyni Katarzyny II, od której pobierał pensję, podobnie jak przedstawieni na obrazie współtwórcy konfederacji targowickiej z 1792 r.

Zadanie 105. (SR14)
Wyjaśnij, dlaczego wydarzenia w Warszawie, na które w liście zwrócił uwagę Tadeusz Kościuszko, spotkały się z jego uznaniem.
Źródło A
Fragment listu Tadeusza Kościuszki, kwiecień 1794 r.
Odebrane dnia dzisiejszego wiadomości najwyższą przejęły [mnie] radością. Stolica Polski wolna i oswobodzona dzielnością jej mieszkańców, chwila burzy i zamieszania przemieniona w porządek i regularne tymczasowego rządu odbywanie, […] to są dzieła wasze, cnotliwi Warszawy obywatele, godni tej nadziei, którą w was pokłada ojczyzna, godni sławy, którą współcześni i potomność samym tylko miłośnikom wolności gotują.
A. Zahorski, Naczelnik w sukmanie, Kraków 1990, s. 31–32.

Przykłady poprawnej odpowiedzi:
– Wydarzenia, o których pisze Kościuszko, spotkały się z jego uznaniem, gdyż wynikały z samodzielnej inicjatywy mieszkańców Warszawy.
– Wydarzenia, o których pisze Kościuszko, spotkały się z jego uznaniem, gdyż dzięki utworzeniu rządu działania miały charakter uporządkowany.

Zadanie 106. (SP15)
Spośród wymienionych wydarzeń wybierz chronologicznie pierwsze i oznacz je literą A, a także chronologicznie ostatnie i oznacz je literą B.


Poprawna odpowiedź:
2. Ogłoszenie przez Marcina Lutra 95 tez naprawy Kościoła. – A.
4. Wygnanie arian z Polski. – B.

Zadanie 107. (SP15)
Na podstawie rysunków przedstawiających budowle wzniesione w różnych stylach architektonicznych wykonaj polecenia.
A. Wpisz nazwy stylów architektonicznych w wykropkowanych miejscach pod rysunkami. Wybierz je spośród następujących:

romanizm gotyk renesans barok klasycyzm

B. Podaj literę odpowiadającą rysunkowi przedstawiającemu budowlę wzniesioną
w stylu, do którego rozwoju przyczyniły się wydarzenia przedstawione w tekście.
Odkrycie w 1738 r. Herkulanum, a w 1748 r. Pompejów, dwóch starożytnych miast rzymskich zasypanych całkowicie popiołami podczas wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e., […] stanowiło zachętę do podjęcia dalszych wykopalisk i poważnych studiów nad sztuką i historią starożytną, co doprowadziło do naśladowania tych wzorów w malarstwie, rzeźbie i architekturze […].
Mason, Historia sztuki zachodniej, Warszawa 2009, s. 80.
Litera rysunku …

A. Poprawne odpowiedzi
A. gotyk
B. klasycyzm
C. barok
D. romanizm (styl romański)
B. Poprawna odpowiedź B.

Zadanie 108. (SP15)
Na podstawie tekstów źródłowych dotyczących wypraw konkwistadorów wykonaj polecenia.
Źródło 1.
Chcę też zacząć od opisania ofiar krwawych, jakie zastaliśmy na ziemiach i prowincjach podbijanych […]. Jedli mięso ludzkie, jak my pożywamy wołowinę […]. Brali tyle kobiet, ile chcieli, […] a wszystkie te rzeczy […] ustały dzięki naszym prawdziwym konkwistadorom […]. Nauczyliśmy ich ogłady i zasad naszej świętej religii. […] Prawie wszyscy Indianie […] nauczyli się wszelkich rzemiosł, jakie znamy w Kastylii.
Na podstawie: B. Diaz del Castillo, Pamiętnik żołnierza Korteza czyli prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii, Warszawa 1962, s. 52.
Źródło 2.
Wyspę Hispaniolę, pierwszą, na którą przybyli chrześcijanie, gdy zaczęli dzieło zagłady tych ludów, zniszczyli i wyludnili w ten sposób, że zabierali Indianom kobiety i dzieci, […] zjadali żywność, którą tamci zdobywali w pocie i trudzie […], okładali kułakami, kijami […]. Chrześcijanie przy pomocy swych koni, mieczy i włóczni rozpoczęli rzeź i wymyślne okrucieństwa.
Na podstawie: B. de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, [za:] M. Ferenc, Epoka nowożytna, Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 11–12.
Źródło 3.
A zanim Hiszpanie na nas się podnieśli, rozpostarła się wielka choroba – ospa. […] Bardzo była niszcząca, bardzo wielu na nią umierało. […] A wszędzie po drogach Hiszpanie rzucali się na ludzi. Szukali złota. […] A także uprowadzono niektórych z nas, mężczyzn, takich mężczyzn mocnych z natury i młodzieniaszków, którzy byliby ich […] posługaczami, których nazywa się swymi sługami.
Na podstawie: Aztek-Anonim, Zdobycie Meksyku, Wrocław 1959, s. 103–104, 149–150.
Wymień dwa pozytywne i dwa negatywne dla ówczesnych mieszkańców Ameryki skutki opanowania ich terytorium przez Hiszpanów.
Wyjaśnij, dlaczego mieszkańców obszaru, którego dotyczą teksty, nazywano Indianami.

Przykłady poprawnych odpowiedzi
Skutki pozytywne
• wprowadzenie zdobyczy cywilizacji europejskiej
• włączenie w krąg kultury łacińskiej
• zaniechanie krwawych ofiar
• nauka rzemiosł
• porzucenie kanibalizmu.
Skutki negatywne
• rzeź Indian – wyniszczenie Indian
• rozprzestrzenianie się chorób przywleczonych z Europy
• grabież złota – mienia tubylców
• zmuszanie tubylców do pracy na rzecz konkwistadorów
• niszczenie kultury Indian
• rozbicie struktur społecznych.
*Poprawna odpowiedź:
Zdobywcy uważali, że dotarli do nieznanych krańców Indii, dlatego mieszkańców nowo odkrytych lądów nazywano Indianami.

Zadanie 109. (SP15)
Na podstawie źródeł wykonaj polecenie.
Źródło 1. Handel zagraniczny Anglii od 1700 do 1800 r.

Źródło 2. Profesor Emanuel Rostworowski o gospodarce angielskiej w XVIII w.
W tej gospodarce zaczyna się dziać coś niezwykłego […]. Kraj, którego zaludnienie i chłonność rynku wewnętrznego szybko rośnie, wytwarza potężne nadwyżki na rynki zagraniczne. A nie są to nadwyżki produkcji rolnej, które odgrywały poważną rolę w brytyjskim eksporcie w połowie stulecia. Od lat sześćdziesiątych [XVIII w.] Anglia z eksportera stała się importerem zboża.
E. Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 2000, s. 548–549.
Wyjaśnij przyczynę przemian gospodarczych w Anglii, które spowodowały, że od lat osiemdziesiątych XVIII w. występowało zjawisko przedstawione na wykresie.

Poprawna odpowiedź:
Przyczyną przemian była rewolucja przemysłowa w Anglii związana z zastosowaniem maszyny parowej, która spowodowała wzrost produkcji, a w konsekwencji wyraźny widoczny na wykresie wzrost eksportu. Rewolucja przemysłowa – był związany z powstaniem i rozwojem ośrodków przemysłowych, stwarzających zapotrzebowanie na żywność – stąd wzrost importu zboża.

Zadanie 110.(SP15)
Na podstawie źródeł wykonaj polecenia.
Źródło 1. Fragment listu ambasadora rosyjskiego w Rzeczypospolitej Jakoba Sieversa do Katarzyny II
Widzę zbliżającą się chwilę, w której wola Waszej Imperatorskiej Mości stanie się wiadoma. […] Przywódcy tutejsi, oba Kossakowscy, książę biskup Massalski i Rzewuski widzą wyraźnie, o co chodzi… […] oni z góry oddają cześć, komu należy… Przy odjeździe z Warszawy dałem hrabiemu Ożarowskiemu 500 dukatów […], niech sobie tak poczyna, żeby na dalszy ciąg zasłużył. Tutaj dałem tysiąc dukatów wicemarszałkowi Zabielle, z tym samym zastrzeżeniem. Zrobię to samo z Kossakowskim […]. Rozumie się, że kasa ministra pruskiego ponosi tego połowę.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 444–445.
Źródło 2. Fragment książki historyka Andrzeja Zahorskiego
Agitacja jakobinów oddziaływała na Jana Kilińskiego tak silnie, że stał się rzecznikiem szybkiego sądu ludowego […]. Późno w noc pracowali cieśle i stolarze warszawscy, […] tak że „ […] z świtem widzieć się dały […] szubienice w Rynku Miasta Starej Warszawy [oraz] na Przedmieściu Krakowskim […]”. Sąd kryminalny wydał pospiesznie wyroki śmierci na Ożarowskiego, Zabiełłę, […], biskupa Kossakowskiego. „Trzy godziny sąd rozbiorem ich przestępstw zatrudniał się […]”, po czym nastąpiła publiczna egzekucja. Wszystkim tym wydarzeniom towarzyszyło ogromne napięcie nerwowe, jakieś ogólne odczucie, że dokonuje się akt sprawiedliwości.
A.Zahorski, Warszawa […], Warszawa 1985, s. 143, 145.
A.. Wyjaśnij, o co oskarżono osoby, na które wydano wyroki śmierci.

B. Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Do wydarzeń opisanych w źródle 2. doszło w czasie:
A. konfederacji barskiej.
B. obrad Sejmu Wielkiego.
C. wojny w obronie Konstytucji 3 maja.
D. powstania kościuszkowskiego.

*Poprawna odpowiedź:
Byli zdrajcami, gdyż brali pensję od carycy Katarzyny.
*Poprawna odpowiedź D.

 

Zadanie 111.(SR15)
Na podstawie wiersza wykonaj polecenie.
Jan Andrzej Morsztyn1, Non fecit taliter ulli nationi2

Żadnej krainie Bóg nie błogosławił
Tak jako Polszcze, bo choć ją postawił
Wśród nieprzyjaciół krzyża zbawiennego,
W całości dotąd jest z obrony jego;
Stąd ma i sławę, bo postronni wiedzą,
Że za jej strażą w bezpieczeństwie siedzą.
Do sąsiadów też chleba nie biegamy
Prosić, owszem im swego udzielamy.
Czegoż chce więcej ta kraina z nieba,
Mając dość sławy, obrony i chleba? –Rządu potrzeba!

J.A. Morsztyn, Wybór poezji, Wrocław 1998, s. 199–200.
1Jan Andrzej Morsztyn – polityk, poeta dworski polskiego baroku.
2 Non fecit taliter ulli nationi (łac.) – Nie uczynił tyleż żadnemu innemu narodowi.
Na podstawie treści zawartych w tekście oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest ono fałszywe.

Poprawne odpowiedzi
1. F
2. P
3. F

Zadanie 112.(SR15)
Na podstawie źródeł wykonaj polecenie.
Źródło 1. Fragment opracowania historycznego
Thomas Newcomen zbudował bezpieczną i niezawodną pompę parową. Pierwsza stanęła w roku 1712 […]. Jej wadą były ogromne rozmiary oraz mała wydajność mierzona ilością wypompowywanej wody w stosunku do zużytego paliwa. Ponieważ w kopalniach nie brakowało węgla, więc problem nie był palący […]. Istotą pomysłu Jamesa Watta było wprowadzenie odrębnej komory, w której para ulegała skropleniu […], co dawało duże oszczędności ciepła […]. Pierwszą maszynę według specyfikacji Watta skonstruowano w 1776 roku […]. Warunkiem zastosowania silników parowych w przemyśle było opracowanie sposobu przekształcenia ruchu posuwisto-zwrotnego, typowego dla kopalnianej pompy, w maszyny obrotowe oraz zapewnienie stałej prędkości. Ten problem Watt rozwiązał w 1781 roku.
Na podstawie: M. Kopczyński, Ludzie i technika. Szkice z dziejów cywilizacji przemysłowej, Warszawa 2006, s. 100–103.

Podaj argumenty uzasadniające tezę, że dane w tabeli świadczą o skutkach udoskonaleń maszyny parowej.

Poprawne odpowiedzi
• Różnorodność branż, w których wprowadzono maszynę parową – upowszechniano stosowania maszyny parowej w branżach innych niż górnictwo.
• Znaczny wzrost liczby maszyn zastosowanych w przemyśle.

Zadanie 113.(SR15)
Źródło A: Bernhard Strigel1, Obraz wotywny Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier, i jego dzieci: Anny i Ludwika II , 1515 r. 1

Źródło B.
Polityka króla Władysława II Jagiellończyka w opisie współczesnego historyka
Z Maksymilianem I […] Władysław II Jagiellończyk walczył już o swe królestwa […] i konflikt zakończył się układem w Bratysławie w 1491 r. […]. Maksymilian I, gdy tylko dowiedział się, że królowa żona Władysława II jest przy nadziei, natychmiast zgłosił gotowość połączenia nienarodzonego dziecka – bez względu na jego płeć z jedną ze swych wnuczek lub jednym z wnuków […]. Władysław obawiał się, że Maksymilian I, popierany na Węgrzech przez magnaterię, najwyższych urzędników królestwa i większość wyższego kleru, zechce odsunąć od władzy małoletniego Ludwika i obejmie oba trony […]. Król Władysław sukces osiągnął za znaczne ustępstwa na rzecz stanów, głównie magnaterii, co jeszcze bardziej ograniczyło władzę królewską […]. W 1508 r. dwuletni Ludwik koronowany został na króla Węgier, a w rok później na króla Czech […]. W lipcu 1515 […] ostatecznie zawarto małżeńskie układy […]. Dziewięcioletni Ludwik poślubił o rok starszą arcyksiężniczkę Marię, a starsza siostra Ludwika, Anna, została poślubiona przez samego cesarza w zastępstwie jednego z dwóch jego wnuków, Karola lub Ferdynanda.
Na podstawie: M. Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań 1996, s. 396–397.
Na podstawie źródeł A i B wykonaj polecenie.
Zadanie A (2 pkt) Czy oba źródła zawierają informacje potwierdzające tezę dotyczącą obaw króla Władysława II Jagiellończyka o zachowanie panowania na Węgrzech? Odpowiedź uzasadnij.
Na podstawie źródeł A i B oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Zadanie B. (1 pkt) Podaj nazwę wydarzenia politycznego z 1515 r., którego rezultatem były decyzje odzwierciedlone w źródle A…
Zadanie C. (1pkt).Dlaczego decyzje podjęte w 1515 r. współcześni mogli uznać za korzystne dla fundatora obrazu? Odpowiedź uzasadnij.

 

Przykładowa odpowiedź: Oba źródła zawierają informacje potwierdzające tezę o obawach króla Władysława dotyczących kontynuacji panowania Jagiellonów na Węgrzech. Na obrazie (źródło D) święty Władysław wskazuje na swojego imiennika króla Władysława II Jagiellończyka i zanosi modlitwę do Matki Boskiej, poleca Władysława II boskiemu wstawiennictwu o panowanie Jagiellonów na Węgrzech, w dali widać pusty tron. W źródle E zawarta jest informacja o tym, że panowie węgierscy i duchowieństwo woleli na tronie Maksymiliana I niż Władysława i jego potomka.
*Przykładowe odpowiedzi
• zjazd monarchów w Wiedniu
• zjazd wiedeński
• śluby wiedeńskie Habsburgów z Jagiellonami
*Przykładowe odpowiedzi
• Decyzje te można było uznać za korzystne, gdyż dzięki nim po śmierci Władysława II Jagiellończyka na tronach w Czechach i na Węgrzech miał zasiadać jego syn Ludwik ożeniony z Habsburżanką.
• Fundatorem obrazu był Władysław II Jagiellończyk, a zgodnie z decyzjami z 1515 r. jego potomkowie mieli zasiąść po nim na tronach Węgier i Czech. We władaniu Jagiellonów miały pozostać Węgry, o co prosił Boga Władysław II.

Zadanie 114.(NR15)
Źródło 1. Fragment wiersza francuskiego poety dworskiego Pierre’a Ronsarda, XVI w.
Kiedy zostałeś wybrany monarchą Polski, […] Nigdym nie głosił chwały takiej elekcyi, Tym bardziej, iż pozbawiała Francuzów światła, Co w cudzym kraju miało wprzódy świecić. Po twym powrocie zaś błyszczy jak słońce […]. Poeta, ogrzany słońcem, śpiewa twoją chwałę […].
Na podstawie: F. Rosset, Drzewo Kraków. Mit polski w literaturze francuskiej 1573–1896, Kraków 1997, s. 32.
Źródło 2. Fragment wiersza francuskiego poety kalwińskiego Agrippy d’Aubignégo, XVI w.
O Sarmaci bez króla! O zacni przybysze Z kraju, który swym władcom twarde prawa pisze, […] Czyż obłęd podgolone wam głowy zepsował, Żeście wzięli nierządcę, by rządy sprawował? Ów tylko czyhał na to. Że źle mu się wiodło, Tym skorzej chciał uświetnić personę swą podłą Królewskim płaszczem waszym, i pragnął ujść klęski, Przed pomstą za swe zbrodnie kryjąc strach niemęski. […] Na podstawie: F. Rosset, Drzewo Kraków. Mit polski w literaturze francuskiej 1573–1896, Kraków 1997, s. 33.
Wyjaśnij, jak autorzy obu wierszy oceniali króla Henryka Walezego i co mogło mieć wpływ na ich opinie.
Na jaką cechę ustroju Rzeczypospolitej zwrócił uwagę autor źródła 2.? Odpowiedź uzasadnij.

*Przykładowe odpowiedzi
• Autor źródła 1. chwali Henryka Walezego, a autor źródła 2. potępia go. Wpływ na taki stosunek poetów do władcy mogły mieć ich osobiste doświadczenia. Autor pierwszego wiersza był związany z dworem francuskim, na który powrócił Henryk Walezy. Z kolei autor drugiego utworu należał do hugenotów, którzy byli przeciwnikami króla.
• Autor pierwszego wiersza był poetą dworskim związanym z Walezjuszami i dlatego chwalił Henryka Walezego. Autor drugiego wiersza był wyznawcą kalwinizmu – przeciwnikiem króla i dlatego w utworze oskarżał Henryka Walezego o zbrodnię.
* Przykładowe odpowiedzi:
• Autor wiersza 2. zwraca uwagę na spisanie przez szlachtę praw dla króla, czyli na konieczność zagwarantowania przez króla nienaruszalności podstaw ustrojowych Rzeczypospolitej.
• Agrippa d’Aubigne zauważa, że szlachta spisała artykuły henrykowskie, które musi respektować król. Agrippa d’Aubigne daje temu poetycki wyraz, mówiąc o szlachcie, która „władcom twarde prawa pisze”.
• Autor źródła zwraca uwagę na elekcyjność tronu – podkreśla, że szlachta sama decyduje, kto ma być królem.

Zadanie 115.(NR15)
Źródło: Fragment obrazu Taniec śmierci z kościoła oo. bernardynów w Krakowie

Udowodnij tezę o związku ideologii sarmackiej z treścią przedstawionej ilustracji.

Przykładowa odpowiedź:
Ukazany na ilustracji szlachcic, w charakterystycznym dla tej grupy społecznej stroju (kontusz, pas, karabela), nawet w obliczu śmierci podkreśla swoją uprzywilejowaną pozycję i wspomina o przysługujących mu wolnościach. Wykrzykuje „nie pozwalam”, stosując veto wobec śmierci. Przedstawienie to jest odzwierciedleniem sarmackiej ideologii, której elementem był kult przywilejów stanowych.

Zadanie 116.(NF15)
Źródło 1. Fragment tablicy genealogicznej rodzin Żółkiewskich i Sobieskich

Źródło 2. Bernard O’Connor1, Historia Polski [fragmenty] Władca ten pochodził ze szlachetnej i starożytnej rodziny. Matką króla Jana III Sobieskiego była jedna z wnuczek hetmana wielkiego koronnego, który odważnie walczył w pamiętnej bitwie pod Cecorą, gdzie został w końcu zabity. Jan Sobieski poślubił Marię de la Grange, córkę markiza Arquien. W 1676 r. Jan Sobieski oraz królowa Maria zostali ukoronowani z wielką pompą i przepychem na zamku w Krakowie. Synom króla poświęcano niewiele więcej uwagi niż innym szlachcicom i traktowano ich bardzo familiarnie. Polacy mawiali, że synowie króla według prawa są jedynie szlachcicami i jeśli nadaje się im tytuł księcia lub Jego Wysokości, to bardziej z uprzejmości względem nich oraz szacunku dla króla niż z obowiązku. Książąt Aleksandra i Konstantego, którzy urodzili się po elekcji króla, darzono większym szacunkiem niż Jakuba, który urodził się wcześniej.
Na podstawie: B. O’Connor, Historia Polski, Warszawa 2012, s. 185, 191, 205.
Bernard O’Connor – Irlandczyk, nadworny lekarz króla Jana III Sobieskiego.
Czy spełniło się życzenie, które znalazło wyraz w treści napisu wyrytego na nagrobku pradziadka Jana III Sobieskiego: Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor [A kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości]? Odpowiedź uzasadnij.
B. Wyjaśnij, dlaczego − zdaniem Bernarda O’Connora − szlachta z większym szacunkiem odnosiła się do młodszych synów Jana III Sobieskiego niż do starszego Jakuba.
C. Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest ono fałszywe

Poprawna odpowiedź: Tak, spełniło się. Jan III Sobieski pomścił śmierć swego pradziadka, hetmana Stanisława Żółkiewskiego.
Przykładowe uzasadnienie Hetman Stanisław Żółkiewski zginął walcząc z Turkami w bitwie pod Cecorą, a jego prawnuk – Jan Sobieski pokonał Turków – pod Chocimiem i pod Wiedniem.
*Przykładowa odpowiedź Aleksander i Konstanty urodzili się, gdy ich ojciec zasiadał na tronie i dlatego byli traktowani z większym szacunkiem niż starszy brat, który przyszedł na świat, gdy ojciec był hetmanem.
*Poprawne odpowiedzi 1 – F 2 – P 3 – P

Zadanie 117.(NR15)

Wyjaśnij, w jakim celu Fryderyk II Wielki polecił wprowadzenie zmian w treści miedziorytu. Odpowiedz, odwołując się do obu wersji miedziorytu.

*Fryderyk II polecił wprowadzenie zmian w treści miedziorytu, aby złagodzić jej wymowę polityczną. Na pierwszej ilustracji ukazano władcę Prus, pokazującego szpadą na mapie ujście Wisły – ziemie, do których Prusy zgłaszały roszczenia, a na drugiej ilustracji ten element usunięto – Fryderyk II jedynie dłonią wskazuje ziemie już zagarnięte.
*Fryderyk II polecił wprowadzenie zmian w treści miedziorytu, gdyż pierwsza wersja ilustracji została źle odebrana przez opinię publiczną. Odsłaniała agresywny charakter polityki Prus, ukazywała podtrzymującego koronę Stanisława Augusta Poniatowskiego. Przedstawiona na drugiej wersji miedziorytu relacja między władcami Rzeczypospolitej i Prus sugeruje, że rozbiór jest wynikiem układu między nimi, a król Stanisław August Poniatowski palcem wskazuje niebo, co może świadczyć, że zmiany terytorialne wynikają z woli Boga.

Zadanie 118.(NR15)
Źródło: Fragment biografii Katarzyny II Wielkiej
Obawa o siebie, syna i naród skłoniła carycę Katarzynę II do zbadania nowej, kontrowersyjnej metody szczepienia przeciwko ospie. […] Doktor Thomas Dimsdale 12 października 1768 r. zaszczepił Katarzynę w oba ramiona […]. Za przykładem Katarzyny poszło 140 osób […]. W Petersburgu, Moskwie, Kazaniu, Irkucku […] utworzono kliniki zajmujące się szczepieniami. Do roku 1780 zaszczepiono 20 tysięcy Rosjan […]. Trzy lata po osobistej konfrontacji Katarzyny z ospą Rosja musiała się zmierzyć z jeszcze straszliwszą chorobą – dżumą. […] [Przerażeni mieszkańcy Moskwy] odmawiali przestrzegania zakazu gromadzenia się na placach i w kościołach, gdzie w nadziei na ochronę całowano rzekomo cudowne ikony […]. Arcybiskup Moskwy ojciec Ambrozjusz […] postanowił przeciwdziałać infekcjom […]. Nakazał pod osłoną nocy usunąć ikonę przedstawiającą Dziewicę Warwarską z miejskiej bramy i ukryć. […] Decyzja podjęta w najlepszej wierze sprowokowała zamieszki. […] Ambrozjusz schronił się w klasztornej celi, jednak tłum wywlókł go z niej […]. Zamieszki stłumiło wojsko.
Na podstawie: R.K. Massie, Katarzyna Wielka. Portret kobiety, Kraków 2012, s. 368–369, 370.

Jakie elementy mentalności XVIII-wiecznego społeczeństwa rosyjskiego, według autora tekstu, pomogły w walce z ospą, a jakie – przeszkodziły w walce z dżumą? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Elementem mentalności osiemnastowiecznego społeczeństwa rosyjskiego, który pomagał w walce z ospą był autorytet władczyni, która przyjęła szczepienie przeciwko tej chorobie. Przykład, który dała Katarzyna II wpłynął na decyzję podjętą przez wielu Rosjan o poddaniu się szczepieniu. Z kolei wiara w cudowną moc ikon powodowała gromadzenie się mieszkańców Moskwy przy bramie miejskiej, gdzie był wystawiony obraz. Sprzyjało to roznoszeniu zarazków, co w rezultacie prowadziło do licznych zachorowań na dżumę.

Zadanie 119.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Jan Bażyński, O losie […] pod panowaniem krzyżackim [fragment] Nie tajno, miłościwy królu, tobie i twojej radzie […], ile krzywd i niegodziwości, ile zniewag […] naddziadowie1 i ojcowie nasi, a na koniec my sami wycierpieliśmy od mistrza i Zakonu Pruskiego. […] Komturowie i posiadacze zamków nie sromali się2, bez przeprowadzenia sprawy, bez złożenia sądu, zabierać nam dobra i majątki, żony w oczach mężów i córki wobec rodziców porywać […]. A tym, którzy się na takie krzywdy uskarżali, miasto3 wymierzenia sprawiedliwości, zdejmowano głowy albo wydzierano mienie. Przyciśnieni tak wielką niedolą, uczyniliśmy wszyscy między sobą związek, abyśmy się od tylu cierpień zasłonić mogli. […] Sprawa nasza wniesiona została przed sąd Fryderyka4 cesarza rzymskiego, rzeczony cesarz, odrzuciwszy najsłuszniejsze i jawnie za nami mówiące dowody, […] unieważniwszy wyrokiem swoim nasz związek skazał nas na sześćkroć sto tysięcy złotych kary i na wieczne poddaństwo mistrzowi i Zakonowi […]. Wyrok cesarza, tak niesłuszny i tyrański, spowodował nas do wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom i podniesienia przeciw nim oręża […]. Przeto udajemy się do Majestatu twego z prośbą, abyś nas raczył przyjąć za twoich i królestwa twego wieczystych poddanych i hołdowników, i wcielił do Królestwa Polskiego, od którego jesteśmy oderwani.
1 Naddziad – pradziad, przodek. 2 Nie sromali się – nie wstydzili się. 3 Miasto – zamiast. 4 Fryderyk III Habsburg – król Niemiec, Święty Cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 12, Warszawa 1959, s. 32–33.
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdań.
Mowa wygłoszona przez Jana Bażyńskiego była skierowana do króla:
A. Kazimierza Wielkiego.
B. Władysława Jagiełły.
C. Władysława Warneńczyka.
D. Kazimierza Jagiellończyka.

Inkorporacja, o której mowa w tekście, stała się przyczyną wybuchu wojny
A. północnej.
B. kokoszej.
C. trzydziestoletniej.
D. trzynastoletniej.

Podaj nazwę organizacji, którą reprezentował Jan Bażyński.

Poprawne odpowiedzi D., D

Zadanie 120. (SP16)
Na podstawie ilustracji i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Każdemu z portretów (A–D) przyporządkuj stulecie, w którym powstał: wstaw w wykropkowane miejsca odpowiadającą mu cyfrę (1–5).

1. XIII w.
2. XV w.
3. XVII w.
4. XVIII w.
5. XIX w.

A. – 4.
B. – 5.
C. – 2.
D. – 3

Zadanie 121.(SP16)
Każdemu spośród podanych opisów przyporządkuj nazwę krainy historycznej i wpisz ją w odpowiednim miejscu tabeli.

Nazwy krain historycznych:
Podlasie, Prusy, Ruś Czarna, Ruś Czerwona, Ukraina, Mazowsze

A. – Ukraina
B. – Ruś Czerwona
C. – Prusy

Zadanie 122.(SP16)
Na podstawie tekstów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Źródło 1. Pokój religijny w Augsburgu z 1555 r. [fragment] 3. Nie ma też Cesarski Majestat, My, ani elektorowie, ni książęta, ni stany świętego państwa, prześladować żadnego stanu państwa z powodu [wyznania] konfesji augsburskiej, ani inną drogą od tej religii wyznania augsburskiego, wiary, obrzędów kościelnych, zarządzeń i ceremonii [nie ma] odrywać […]. 4. W zamian zaś stany, które należą do wyznania augsburskiego, w równej mierze mają pozostawić bez nagabywania przy ich religii rzymski Majestat Cesarski, Nas i elektorów, książąt i inne stany państwa świętego, które stoją przy starej religii. 5. Jednak wszyscy inni, którzy do jednej z wyżej wymienionych religii nie należą, nie mają być niniejszym pokojem objęci, lecz zupełnie wyłączeni.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 137.
Źródło 2. Akt konfederacji generalnej warszawskiej z 28 stycznia 1573 r. [fragment] W Rzeczypospolitej naszej jest […] różność niemała […] w sprawie religii chrześcijańskiej, zabiegając temu, aby się z tej przyczyny między ludźmi saeditio [bunt] jaka szkodliwa nie wszczęła, którą po inszych królestwach jaśnie widzimy, obiecujemy to sobie spólnie […] za nas i potomków naszych na wieczne czasy pod obowiązkiem przysięgi, wiarą, uczciwością, honorem i sumieniem naszym, iż którzy jesteśmy […] rozróżnieni w wierze, pokój między sobą zachować, a dla różnej wiary i odmiany w kościele krwie nie przelewać ani się […] karać konfiskatą dóbr […], więzieniem i wygnaniem i zwierzchności żadnej ani urzędowi do takowego […] postępowania żadnym sposobem nie pomagać […].
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 146–147.

Określ, w którym z dokumentów nadano szerszy zakres swobód wyznaniowych. Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do obu źródeł.

*Szerszy zakres swobód wyznaniowych przyznano w źródle 2.
*Przykładowe uzasadnienie:
Pokój augsburski przyznawał wolność wyznania tylko katolikom i wyznawcom luteranizmu (ewangelikom augsburskim), natomiast konfederacja warszawska przyznawała wolność wyznania katolikom oraz przedstawicielom wszystkich wyznań reformowanych.

Zadanie 123.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragment opracowania historycznego
Króla Rzeczypospolitej mianowano czymś w rodzaju dożywotniego dyrektora, zatrudnionego na podstawie kontraktu zawartego według zasad podyktowanych przez firmę. Od chwili koronacji aż do śmierci nie mógł on mieć żadnych złudzeń: był sługą, szlachta zaś była jego panem.
N. Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, t. I, Kraków 1992, s. 443.
Podaj stosowane w historiografii nazwy dwóch dokumentów określonych w tekście mianem kontraktu.

Pacta conventa. Artykuły henrykowskie.

Zadanie 124.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Wespazjan Kochowski1, Dzieje Polski pod panowaniem króla Michała [fragment] Turek po wzięciu Kamieńca w dalszą wybrał się drogę […], wojska na dwie części rozdzielił: jedna leżała obozem pod […], tam był sam cesarz i do niego nareszcie przypuszczeni zostali komisarze [posłowie]; drugie wojsko oblegało Lwów, usilnie dobywając miasta. Przystępuję teraz do [opisania postanowień] traktatów. […] 2. Co rok Najjaśniejszy król polski przez posłów swoich Najjaśniejszej Porcie przesyłać będzie w upominku 22 000 czerwonych złotych2, zaczynając – po skończeniu roku 1672 – od roku przyszłego, tj. 1673 dnia 5 listopada, tj. dnia św. Dymitra […]. 3. Podole wedle dawnych granic zostawać ma pod zwierzchnictwem Porty ottomańskiej […]. 4. Załogi polskie będące na Podolu wyjdą ze swymi sługami i dobrami ruchomymi i własną bronią. Zaś Porta ottomańska zatrzyma dla siebie zamki i miasta, które wzięte zostały lub poddały się, wyjąwszy województwo ruskie.
1 Wespazjan Kochowski (1633–1700) – historyk i poeta doby polskiego baroku, autor Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV [łac. Roczników polskich od śmierci Władysława IV]. 2 Czerwony złoty – staropolskie określenie złotej monety.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 17, Warszawa 1960, s. 13–14.
A. Zaznacz poprawne dokończenie zdań.
Traktat, którego warunki wymieniono w tekście, został zawarty w:
A. Andruszowie.
B. Buczaczu.
C. Chocimiu.
D. Karłowicach.
Władca państwa, z którym strona polska podpisała traktat, nosił tytuł:
A. chana.
B. emira.
C. cara.
D. sułtana.
B. Podaj nazwę statusu, jaki nadawało państwu polskiemu drugie z postanowień traktatu.

* Poprawne odpowiedzi
B.
D.
* Status lennika/państwa zależnego Turcji.

Zadanie 125.(SP16)
Na podstawie źródeł oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Litografia

Źródło 2. Fragment opracowania historycznego
Brytyjczycy postanowili udzielić pomocy Kompanii Wschodnioindyjskiej znajdującej się podówczas w finansowych tarapatach i szukającej sposobu na szybkie spieniężenie niemal 300 ton herbaty zalegającej w jej magazynach. Wynikiem tego była ustawa o herbacie z tego samego roku, dająca Kompanii monopol na dostawę tego cennego towaru do kolonii. Kamieniem obrazy okazał się fakt, że parlament [w Londynie] postanowił samowolnie zarzucić rynek amerykański indyjską herbatą przy utrzymaniu obowiązującego cła, którego amerykańscy konsumenci normalnie nie płacili, ponieważ spożywana przez nich herbata pochodziła z przemytu.
E. Lenard, Z. Morawski, A. Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów, Warszawa 2003, s. 77.

Rozstrzygnij, czy źródła 1. i 2. łączy związek przyczynowo-skutkowy. W uzasadnieniu odnieś się do treści obu źródeł.

*Poprawna odpowiedź: Tak, źródło 1. przedstawia skutki decyzji opisanych w źródle 2.
*Przykładowe uzasadnienie Źródło 1. przedstawia tzw. bostońskie picie herbaty [tea party]. Wówczas przebrani za Indian mieszkańcy Bostonu zatopili ładunek herbaty należący do Kompanii Wschodnioindyjskiej w ramach protestu wobec ustawy herbacianej wprowadzonej przez władze metropolii, o czym wspomina źródło 2.

Zadanie 126.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Ustawa o miastach królewskich1 z 18 kwietnia 1791 r. [fragment] 1-o. Prawo kardynalne: neminem captivabimus, nisi iure victum2 na osoby w miastach osiadłe rozciągamy […].
2-o. Miasta […] przed każdym sejmem ordynaryjnym jednego plenipotenta większością głosów wybierać będą, z obywatelów, posesje dziedziczne w miastach mających, zdatnych do posługi publicznej, crimine non notatos3, pod procesem nie będących, i urzędowaniem miejskim odbytym zaszczyconych […]. Na sejmach prowincjonalnych wybierani będą z plenipotentów miast do komisjów policji, skarbowej i asesorii4; na tychże sesjach wyznaczeni będą, którzy do której komisji i asesorii należeć mają. […] Ci komisarze i asesorowie, w tychże komisjach i asesorii, w obiektach5, tyczących się miast i handlowych, vocem activam6 mieć będą, a w innych zaś okolicznościach vocem consultivam7 mieć mają. […] 4-o. Po odbytej dwuletniej wysłudze publicznej wzwyż wyrażonych komisjach lub asesorii, ciż wybrani od miast plenipotenci na następnym sejmie zaraz nobilitowani być powinni […].
5-o. Wolno odtąd jest i będzie każdemu mieszczaninowi dóbr ziemskich […] dziedzicznym prawem nabywać, z zupełnym własności prawem posiadać […].
8-o. W całym wojsku (prócz kawalerii narodowej) w każdym korpusie, regimencie i pułku dla obywatelów kondycji miejskiej będzie dotąd wolny wstęp do dosługiwania się rang oficerskich stopniami.

1 Ustawa dotyczyła mieszczan miast królewskich, natomiast obowiązywanie ustawy w miastach prywatnych było uzależnione od zgody właściciela.
2.Neminem captivabimus, nisi iure dictum (łac.) – nikogo nie będziemy więzić, kto nie został prawnie skazany. Cytat z prawa nietykalności osobistej zagwarantowanego rycerstwu (szlachcie) w XV w.
3 Crimine non notatos (łac.) – niekaranych za zbrodnie.
4 Asesoria – sąd asesorski.
5 Obiektach – sprawach, kwestiach.
6 Vocem activam (łac.) – głos stanowiący.
7 Vocem consultivam (łac.) – głos doradczy.

Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 430–431.
Uzasadnij, że w świetle postanowień powyższej ustawy nie nastąpiło pełne równouprawnienie mieszczan względem szlachty (podaj dwa argumenty) i między sobą (podaj jeden argument).

• Ustawa dotyczyła mieszczan miast królewskich, natomiast jej stosowanie w miastach prywatnych było uzależnione od zgody właściciela.
• Każde miasto miało prawo do wystawienia jednego reprezentanta (plenipotenta) – z czego wynika, że liczba reprezentantów mieszczan była nieproporcjonalna do ich liczby w społeczeństwie (mieszczanie mieli prawo do mniejszej liczby reprezentantów niż szlachta).
• Plenipotentami mogli zostać wyłącznie mieszczanie spełniający określone przez ustawę warunki (np. cenzus majątkowy).
• Plenipotenci dysponowali pełnym prawem głosu w kwestiach miast i handlu, w pozostałych sprawach ich głos miał jedynie charakter doradczy.
• Mieszczanom zagwarantowano prawo awansu na stopnie oficerskie z wyjątkiem kawalerii narodowej zastrzeżonej dla osób pochodzenia szlacheckiego.
• Po odbyciu dwuletniej służby publicznej, ustawa przewidywała nobilitację (nadanie szlachectwa) mieszczanina (byłego plenipotenta), co nadal sankcjonowało postrzeganie stanu szlacheckiego jako godniejszego (lepszego) od stanu mieszczańskiego.

Zadanie 127.(SR16)
Na podstawie źródła oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.

Podaj nazwę stylu, dla którego reprezentatywna jest rzeźba, oraz wskaż jego jedną cechę.

Poprawna odpowiedź:
Nazwa stylu Renesansowy.
Przykładowe cechy:
Antropocentryzm, nagość ludzkiego ciała, kontrapost, zachowane proporcje.

Zadanie 128.(SR16)
Na podstawie treści mapy zaproponuj dla niej tytuł.
Uwaga: tytuł powinien zawierać określenie tematu i wskazanie czasu wydarzeń, których mapa dotyczy.

Proponowany tytuł:..

 

• Europa w czasie wojny trzydziestoletniej w latach 1618–1648.
• Przebieg działań wojennych podczas wojny trzydziestoletniej w latach 1618–1648.

Zadanie 129. (SR16)
Na podstawie tekstów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Fragment testamentu politycznego
Lenistwo, żądza użycia i głupota, oto przyczyny przeszkadzające władcom w pełnieniu ich szlachetnego urzędu, jakim jest uszczęśliwianie ich ludów […]. Zaniedbywanie obowiązków względem poddanych staje się wprost czymś zbrodniczym […]. Panujący jest pierwszym sługą państwa.
Historia nowożytna 1648–1789. Wybór tekstów, oprac. K. Piwarski, Warszawa 1954, s. 139–140.

Źródło 2. Fragment opracowania historycznego
Król pruski […] w latach pięćdziesiątych XVIII wieku rozdawał sadzonki ziemniaków chłopom. Oni jednak nie przyjęli podarunku z entuzjazmem. Żeby ich zachęcić, król zastosował fortel. Przy królewskich plantacjach ziemniaków postawił pokaźną straż, mającą chronić bulwy przed złodziejami. Królewska sztuczka zadziałała: chłopi, przekonani o dużej wartości sadzonek, zaczęli je wykradać i sadzić na swych polach.
Prusy. Wzlot i upadek, Pomocnik Historyczny „Polityki”, 3/2012, s. 59.
Podaj nazwę formy ustrojowej państwa rządzonego przez władcę, którego poglądy
i działania scharakteryzowano w obu tekstach.

Absolutyzm oświecony

Zadanie 130.(NR16)

Źródło 2. Relacja z wyprawy […] Alvaro Velho [fragment] W niedzielę zbliżyliśmy się do najwyższych gór, jakie kiedykolwiek widzieliśmy; wznoszą się one nad miastem Kalikat. […] Z okolicy Kalikatu […] pochodzą przyprawy korzenne używane na wschodzie, [a także] na zachodzie […]. Z Kalikatu pochodzi także wiele różnych kamieni szlachetnych. W mieście tym są następujące korzenie z miejscowych zbiorów: imbir, pieprz i cynamon, choć ten ostatni nie jest tak dobry jak z wyspy Cejlon, oddalonej stąd o osiem dni drogi, skąd również trafia do Kalikatu.
Wiek […] w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 29, 32–33.

Wpisz poniżej cyfrę, którą na mapie oznaczono trasę podróży autora relacji ze źródła 2.

Poprawna odpowiedź 1.

Zadanie 131.(NR16)


Rozstrzygnij, który związek małżeński miał służyć budowaniu pozycji księstwa moskiewskiego opisanej w źródle 2. Odpowiedź uzasadnij.

Przykładowa odpowiedź Dzięki małżeństwu Iwana III Srogiego z Zoe – bratanicą cesarza bizantyjskiego – Rurykowicze związali się z rodziną cesarską, co mogło służyć podniesieniu rangi państwa na arenie międzynarodowej (uznania Moskwy za trzeci Rzym). Mnich Filoteusz w liście podkreśla, że Moskwa, po Rzymie i Konstantynopolu, ma być trzecią i ostatnią stolicą chrześcijaństwa.

Zadanie 132. (NF16)
Fragment opracowania historycznego
Mątwy okazały się [też] katastrofą dla Jana Kazimierza. […] Sława jego jako wodza zmalała do zera. […] Klęska pod Mątwami zmusiła nieszczęsnego króla do faktycznej kapitulacji […]. 31 lipca 1666 r. podpisano nową, tym razem ostateczną, ugodę w Łęgonicach. Król musiał zrzec się raz na zawsze planów elekcji vivente rege i przyrzec zbuntowanym żołnierzom, walczącym po stronie […], wypłatę żołdu oraz amnestię.
Z. Wójcik, Jan Kazimierz Waza, Wrocław 1997, s. 178.

Podaj stosowaną w historiografii nazwę wydarzenia, do którego odnosi się źródło.
Wyjaśnij pojęcie elekcji vivente rege.

Poprawna odpowiedź Rokosz Lubomirskiego.

Poprawna odpowiedź Elekcja/wybór następcy za życia króla/panującego.

Zadanie 133. (NR16)
Mapa. Rzeczpospolita w latach 1619–1699

Napisz, gdzie podpisano porozumienie, w efekcie którego Turcja na lata 1672–1699 zajęła obszar zaznaczony na mapie. Podaj nazwę miasta.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na podstawie mapy można stwierdzić, że
A. w XVII w. Ukraina była częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego.
B. Rzeczpospolita w latach 1634–1699 powiększyła swoje terytorium.
C. po podpisaniu traktatu w Karłowicach Rzeczpospolita utraciła Podole.
D. Prusy Książęce w czasie potopu szwedzkiego zmieniły swój status polityczny.

*Poprawna odpowiedź Buczacz.
*Poprawna odpowiedź D.

Zadanie 134. (NR16)
Źródło 1. Fragment źródła z epoki
Monarcha nie potrzebuje przed nikim zdawać sprawy ze swych rozporządzeń […]. Bez tej władzy absolutnej nie może zdziałać nic dobrego ani niszczyć z łego. […] Odjąć w ładzę monarsze znaczy podzielić państwo, tj. zakłócić spokój publiczny, stworzyć dwóch panów w przeciwieństwie do słów Pisma Świętego: „Nie można służyć dwom panom”. Król jest na mocy swej władzy ojcem narodu […]. Dlatego najlepiej jest oddać całą władzę państwa temu, kto ma największy interes w utrzymaniu i wielkości samego państwa.
Wiek […] w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 318–319.

Źródło 2. Fragment źródła z epoki
Wszystko byłoby stracone, gdyby jeden i ten sam człowiek lub jedno i to samo ciało magnatów albo szlachty, albo ludu sprawowało owe trzy władze: tworzenie praw, wykonywanie publicznych postanowień oraz sądzenie zbrodni lub sporów między obywatelami. […] Ponieważ w wolnym państwie każdy człowiek […] winien się rządzić sam, trzeba by, aby cały lud […] posiadał władzę prawodawczą.
Historia […]. Wybór tekstów źródłowych dla szkół średnich, oprac. J. Eisler, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1995, s. 12.
Odwołując się do obu źródeł, wyjaśnij różnicę w poglądach obu autorów na temat istoty władzy w państwie.

Przykładowa odpowiedź Autor źródła 1. podkreśla, że władza w państwie powinna należeć do jednej osoby, jest zwolennikiem modelu monarchii absolutnej; natomiast autor źródła 2. jest zwolennikiem podziału władzy na prawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, jak również sprawowania rządów przez całe społeczeństwo poprzez jego przedstawicieli.

Zadanie 135. (SP17)
Źródło 2. Fragment dokumentu
Wilno, 2 maja 1447 [K]siążętom, prałatom, panom, szlachcie i miastom W. Ks. Litewskiego, Rusi, Żmudzi etc. daliśmy i przyzwolili nieodwołalnie […] te same prawa, wolności i swobody, jakie mają prałaci, książęta etc. Królestwa Polskiego. […] 2. Nikt nie będzie karany bez sądu. […] 5. W dobrach darowanych przez w. książąt zupełnie wolna ręka jak w Polsce. 6. Po śmierci ojca dziedziczą dzieci. […] 8. Córki i krewne wychodzą za mąż bez pozwolenia księcia. 9. Poddani szlacheccy wolni są od danin i robót na rzecz księcia […]. Naszych [sędziów] nie będziemy posyłać do sądzenia poddanych, chyba na żądanie panów.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, t. 27, Lwów 1939, s. 1.
A. Wyjaśnij, jaki był wpływ wydanego przywileju na zakres władzy wielkiego księcia. W odpowiedzi przywołaj dwa argumenty.
B. Podaj imię i przydomek władcy, który wydał przedstawiony przywilej dla szlachty litewskiej.
C. Podkreśl poprawne dokończenie zdania.
Przywilej wspomniany w punkcie 2. cytowanego dokumentu, szlachta w Polsce otrzymała w okresie panowania:
A. Władysława II Jagiełły.
B. Kazimierza IV Jagiellończyka.
C. Jana I Olbrachta.
D. Aleksandra Jagiellończyka.

*Przykładowe odpowiedzi
• Nie mógł już samowolnie karać swoich poddanych.
• Nie mógł odbierać poddanym, po śmierci głowy rodziny, posiadanych dóbr.
• Nie mógł podejmować decyzji związanych z zawieraniem przez poddanych związków małżeńskich.
• Nie mógł już zmuszać szlachty do płacenia danin.
• Rezygnował z sądzenia szlacheckich poddanych.
*Poprawna odpowiedź: Kazimierz [IV] Jagiellończyk
*Poprawna odpowiedź A.

Zadanie136. (SP17)
Na podstawie wydarzeń wymienionych w tabeli oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
A. Spośród wymienionych wydarzeń wybierz chronologicznie pierwsze i oznacz je literą A, a także – chronologicznie ostatnie i oznacz je literą B.

B. Spośród wymienionych wydarzeń wybierz to, którego skutkiem było powstanie Kościoła anglikańskiego. Wpisz je poniżej.
C. Podaj nazwę wyznania, przeciwko wyznawcom którego doszło do wystąpień w tzw. noc świętego Bartłomieja.

 

* Poprawne odpowiedzi A – 3 B – 1
*Poprawna odpowiedź: ogłoszenie aktu supremacji
*Poprawna odpowiedź Hugenoci [kalwini]

Zadanie 137.(SP17)

A. Uzupełnij tabelę – przyporządkuj postaciom właściwe urzędy. Wybierz je spośród podanych. Uzasadnij wybór – rozpoznaj atrybuty, w które zostały wyposażone postaci przedstawione na portretach.
B. Podaj literę, którą oznaczono portret przestawiający urzędnika w stroju sarmackim.


* Poprawna odpowiedź A.

Zadanie 138.(SP17)

Wyjaśnij wymowę ideową medalu, interpretując jego elementy graficzne.

Przykładowa odpowiedź: Medal upamiętnia bitwę pod Wiedniem z 1683 r., o czym świadczy data, napis na dole oraz panorama miasta, ponad którą dwa orły oznaczające Polskę i Austrię wspólnie łamią symbolizujący Turcję półksiężyc. Wymowę sceny wzmacnia napis podkreślający bezradność Turcji wobec połączonych sił dwóch państw

Zadanie 139. (SP17)

Źródło 2.
Fragment relacji z podróży po Polsce z lat 1791–1792[Król] widział to dobrze, iż jak długo staropolskie polityczne, moralne i ekonomiczne trwały przesądy, brakło silnej podstawy, na której by ulepszenia oprzeć można, czuł to, że aby skutecznie wpłynąć na zmianę, należało całkowicie system dotychczasowy wychowania przemienić. W tym celu założył Korpus Kadetów w Warszawie, a po zniesieniu zakonu jezuitów [przez papieża] powstały na prowincjach szkoły dla szlachty […]. Gdzie tylko mógł, młodzież król osadzał na urzędach, które wpływ na sprawy krajowe wywierały […]. Dostojeństwa czysto honorowe […] pozostawił starym Polakom, których ominąć nie mógł […]. Planem jego było wszakże powoli dać wygasnąć temu pokoleniu, a miejsca jego zapełnić m łodzieżą wychowaną wedle zasad nowych, nie tylko wolną od zastarzałych przesadów i nadużyć, lecz również nowym nadużyciom oraz nieporządkom przeciwną i reformom i zmianom popęd dać mogącą.
Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 2, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1963, s. 652–653.
A. Wyjaśnij, dlaczego nie planowano utworzenia szkół KEN na obszarach oznaczonych na mapie literami A, B i C.
B. Podaj cele, jakie przyświecały polityce oświatowej króla. W odpowiedzi odwołaj się do obu źródeł.
C. Wyjaśnij, dlaczego decyzja papieża wspomniana w tekście miała znaczenie dla możliwości realizacji planów oświatowych króla.
D. Podaj stosowaną w historiografii nazwę instytucji oświatowej założonej przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.

 

*Poprawna odpowiedź: Obszary te po I rozbiorze [Polski] znalazły się poza granicami kraju.
*Przykładowa odpowiedź: Widoczna na mapie sieć szkół podporządkowanych KEN, którą pokryto cały kraj, świadczy o tym, że królowi zależało na upowszechnieniu oświaty na terenie całego kraju oraz wychowaniu pokolenia zwolenników reform. Opisana w źródle 2. polityka nominacyjna króla wskazuje na to, że zależało mu na tym, aby urzędy w państwie znalazły się w rękach takich właśnie ludzi.
*Przykładowe odpowiedzi
• Rozwiązany przez papieża zakon jezuitów [zajmujący się edukacją] posiadał sieć placówek edukacyjnych, które przejęła KEN.
• KEN miała przejąć majątek jezuitów.
* Poprawna odpowiedź Szkoła Rycerska (Akademia Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej)

Zadanie 140. (SP17)
Benjamin Franklin o angielskiej polityce gospodarczej wobec kolonii w Ameryce
Kapelusznicy angielscy wymogli dla swej własnej korzyści wydanie ustawy [nakładającej] na Amerykanów obowiązek eksportu skór bobra celem ich obróbki w Anglii i kupowania kapeluszy, których cena obciążona jest kosztami podwójnego transportu. W ten sam sposób nieliczni producenci gwoździ i jeszcze szczuplejsza grupa producentów stali […] wymogli ustawę parlamentu, zakazującą całkowicie zakładania w Ameryce warsztatów obróbki żelaza i pieców wytapiających stal, co zmusza Amerykanów do kupowania od tych wytwórców […] gwoździ niezbędnych do budowli i stali potrzebnej na narzędzia.
Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych cz. 1, red. B. Krauze, Warszawa 1951, s. 167–168.

A. Podaj cel, któremu miały ustawy służyć wspomniane przez Benjamina Franklina
B. Wyjaśnij, jaką polityczną reakcję mieszkańców kolonii wywołała polityka gospodarcza Wielkiej Brytanii, opisana w źródle.

* Przykładowe odpowiedzi
• Zmuszenie kolonistów do sprowadzania towarów [fabrycznych i produktów] wyłącznie z Wielkiej Brytanii.
• Wielka Brytania chciała mieć monopol na handel z koloniami.
* Przykładowa odpowiedź: Ograniczenia nakładane na kolonistów doprowadziły do wystąpienia zbrojnego przeciwko metropolii (buntu kolonii w Ameryce przeciwko Wielkiej Brytanii).

Zadanie 141.(SP17)

A. Podkreśl poprawne dokończenie zdania.
Do największego zwielokrotnienia ilości bawełny importowanej do Anglii doszło w latach :
A. 1760–1780.
B. 1780–1800.
C. 1800–1820.
D. 1820–1840.

B. Sformułuj wniosek dotyczący związku między zmianami ilości bawełny importowanej do Anglii w 2. poł. XVIII i 1. poł. XIX w. a liczbą mechanicznych wrzecion i warsztatów mechanicznych.
C. Podaj stosowaną w historiografii nazwę dla określenia procesu, którego skutki zobrazowano danymi w tabeli.

* Poprawna odpowiedź B.
*Przykładowa odpowiedź: Wzrost liczby mechanicznych wrzecion i warsztatów tkackich spowodował większe zapotrzebowanie na bawełnę.
* Poprawna odpowiedź rewolucja przemysłowa

Zadanie 142.  (SR17)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragment wiersza Juliana Ursyna Niemcewicza
Wśród świetnych zdarzeń nie przestawał błądzić, Był dobrym, mężnym, lecz nie umiał rządzić. Na próżno Polak mocarstwa podbija, Toczy bitwy niezliczone, Próżno chorągwie wśród Moskwy rozbija I więzi cary zwalczone; Świat się nad Polską zadumał, Lecz […] z zwycięstw korzystać nie umiał. Dziedziczną Szwedów utracił koronę, […] Niezdolnym rządem umysły zburzone Przyniosły klęskę krajowi.
J.U. Niemcewicz, Śpiewy historyczne, Warszawa 1986, s. 122.
Rozpoznaj postać, której został poświęcony utwór, a następnie wyjaśnij, jakiego wydarzenia dotyczy podkreślony fragment wiersza.

*Poprawne odpowiedzi: Postać: Zygmunt III Waza
* Wydarzenie: Wyprawy Polaków na Moskwę / dymitriady / wielka smuta w Rosji / zdobycie Moskwy przez Polaków.

Zadanie 143.  (SR17)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragment tekstu autorstwa Stanisława Orzechowskiego Herby wasze są znaki szlachectwa, a nie szlachectwo. A jako gdy piwo kwaśnieje, wiechy (będące godłami piwiarń) zmiatają; tak też i ty zrzuć herb, gdy się szlachectwo twoje złotrzyło. Nie chlub się zacnością przodków swoich: ku hańbie twej ich wspominasz, a tym znaczniejsza niecnota twoja jest, im przodkowie twoi byli cnotliwsi.
M. Rożek, Etos dworku szlacheckiego, Kraków 2013, s.16.
Wyjaśnij, przed czym autor przestrzega szlachtę w przytoczonym fragmencie tekstu źródłowego.

* Przykładowa odpowiedź Stanisław Orzechowski zwraca uwagę na to, że szlachectwo nie wypływa z chwały jaką cieszyli się jego przodkowie, ale z oceny aktualnych czynów.