Zadania maturalne z Historii

Temat: Średniowiecze (część 2.)

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 67. (SP11)
1. Rzeźba gotycka
2. Rzeźba renesansowa
3. Rzeźba barokowa
4. Rzeźba secesyjna

Zadanie 68.(SP11)
Na podstawie mapy i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Bliski Wschód w 1143 roku

A. Wymień dwa państwa muzułmańskie, których nazwy widoczne są na mapie.
B. Wymień dwa państwa chrześcijańskie, których nazwy widoczne są na mapie.

Zadanie 69.(SR11)

Zadanie 70.( SR11)
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
W VII stuleciu zakonnik z Italii, Antoniusz, […] był świadkiem wielu ciekawych
rzeczy. Nad brzegiem Morza Martwego ujrzał słup soli, w który przemieniła się żona Lota[…]. W Nazarecie oglądał elementarz Pana Jezusa i ławkę, na której Pan Jezus zwykł
siadywać, grzejąc się na słońcu. Wśród innych oglądanych przez pielgrzyma osobliwości[był] łańcuch, na którym Judasz się powiesił. Piramidy miał za spichrze, w których Józef
przechowywał zapasy zboża egipskiego.
Na podstawie: O. Olsen, Podbój Ziemi, t. 1, Warszawa 1939, s. 216–217.
Podaj nazwę ludu, który w VII wieku opanował tereny odwiedzane przez Antoniusza.

Zadanie 71.(SR11)
Na podstawie źródeł dotyczących wyprawy bukowińskiej (mołdawskiej) króla Jana
Olbrachta rozstrzygnij, które zdanie jest fałszywe. Obok tego zdania napisz słowo fałsz.
Źródło 1. Fragment Kroniki polskiej Marcina Bielskiego
Marcin Bielski (ok. 1495-1575) – pisarz i historyk, zwolennik ruchu egzekucyjnego.
Niektórzy domniemywali, że tę wojnę dlatego [król] podniósł, aby szlachty […] część
wojną wytracić. Stąd ten rym: Za króla Olbrachta wygubiona szlachta.
Źródło 2. Fragment artykułu współczesnego historyka Rafała Jaworskiego[Król] zabrał się do karania szlachty, która nie stawiła się na pospolite ruszenie. Kara[…] była jedna – konfiskata dóbr ziemskich. Decyzję o konfiskacie podejmował król. […] Informację o tym, kto nie zjawił się na pospolitym ruszeniu, przynosili do monarchy…
szlacheccy współbracia. To donosicielstwo wynikało […] z przyziemnych pobudek.
Donosiciel otrzymywał skonfiskowane dezerterowi dobra. Liczba ukaranych szła w tysiące.[…] Ponieważ utrata dóbr […] de facto oznaczała utratę szlachectwa, w świat poszło,
że za Olbrachta wyginęła szlachta.
Źródło: Mówią wieki, 2008, nr 10, s. 16–17.

Zadanie 72. (SP12)
Na podstawie tekstów źródłowych i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Źródło 1. Fragment Kroniki Grzegorza z Tours*
Królowa [Hrothilda, żona Chlodwiga] nie przestała namawiać [małżonka], aby […] porzucił pogaństwo. […] Aż wreszcie raz przyszło do wojny przeciw Alamanom […]. Przy
starciu się obu wojsk, […] wojsko Chlodwiga poczęło szybko topnieć. Ten, widząc to, […] skruszony, tak modli się: „Jezusie Chrystusie, o którym Hrothilda powiada, że jesteś synem
prawdziwego Boga, […] gorąco pragnę uwierzyć Ci i w imię Twoje wychrzcić się, jeżeli mi
udzielisz zwycięstwa nad tymi nieprzyjaciółmi […]”. Skoro to powiedział, Alamanowie,
zaczęli cofać się […]. Wtedy rozkazała królowa zawezwać […] biskupa miasta Reims,
błagając, aby w króla wpoił słowa zbawienia. […] Tak więc król […] ochrzczony został.
*Grzegorz z Tours (ok. 540–593) – kronikarz, biskup Tours.[w:] Cz. Nanke, Wypisy do nauki historii średniowiecznej, Lwów-Warszawa 1925, s. 10–11.
Źródło 2. Fragment Kroniki Thietmara*
W czeskiej krainie pojął on za żonę […] Dobraw[ę] […]. Owa wierna wyznawczyni
Chrystusa […] zastanawiała się […], w jaki sposób mogłaby [małżonka] pozyskać dla swej
wiary. […] Kiedy […] nadszedł okres wielkiego postu i Dobrawa starała się złożyć Bogu
dobrowolną ofiarę przez wstrzymanie się od jedzenia mięsa i umartwienie swego ciała, jej
małżonek namawiał ją […] do złamania postanowienia. Ona zaś zgodziła się na to w tym celu,
by z kolei móc łatwiej zyskać u niego posłuch w innych sprawach. […] I wysłuchał jej
miłościwy Stwórca. Jego nieskończona łaska sprawiła, iż [małżonek] pokajał się […] i chrztem świętym zmył plamę grzechu pierworodnego.
*Thietmar (ok. 975–1018) – kronikarz, biskup Merseburga.[w:] Kronika Thietmara, t. 1, Wrocław 2004, s. 171–172.

Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie rubryki właściwe informacje.

B. Kronikarze przedstawili okoliczności przyjęcia chrztu przez dwóch władców. Określ,
na czym polega podobieństwo okoliczności przyjęcia chrztu przez tych władców.

Zadanie 73. (SP12)
Podkreśl właściwy tytuł mapy.

[w:] Atlas historyczny świata, Wrocław 1986, s. 30.

1. Półwysep Apeniński w połowie II w.
2. Półwysep Apeniński w połowie IV w.
3. Półwysep Apeniński w połowie VII w.
4. Półwysep Apeniński w połowie IX w.

Zadanie 74. (SP12)
Na podstawie źródeł i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Źródło 1. Fragment tablicy genealogicznej dynastii Przemyślidów
Źródło 2. Fragment Kroniki oliwskiej starszej*[…] Władca bogobojny i świątobliwy, gdy królowa, którą miał, umarła, pojął za żonę
jedyną żyjącą córkę wspomnianego króla Przemysła i otrzymał koronę całego królestwa
polskiego. On księcia Władysława [Łokietka] wraz z księżną zmusił do udania się
na wygnanie […]. W jego cieniu królestwo polskie w każdym swym zakątku cieszyło się
pokojem i całkowitą spokojnością. Ten sławny król […] klasztory wznosił i obronną tarczą
ochraniał i bronił przed napaścią złych ludzi […]. A kiedy upłynął już żywot tego dobrego
i świątobliwego króla […], spoczął on w Panu 21 czerwca roku pańskiego 1305.
* Kronika oliwska starsza – spisana w XIV wieku w klasztorze cysterskim w Oliwie. Jej autorem był opat Stanisław.[w:] By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, Warszawa 1975, s. 111.
A. Rozpoznaj króla, który zmarł w roku podanym w źródle 2.
B. Podaj imię pochodzącej z dynastii Piastów żony króla, rozpoznanego przez Ciebie
w poleceniu A.
C. Czy na przedstawioną w kronice opinię o władcy Polski i Czech mogło mieć wpływ
to, kim był jej autor? Swój sąd uzasadnij.
D. Wyjaśnij, dlaczego książę Władysław – jak twierdzi autor źródła 2. – musiał opuścić
kraj.
E. Podaj dwa małżeństwa, których zawarcie świadczy o związkach politycznych Polski
i Czech w drugiej połowie XI w. W wykropkowanych miejscach wpisz imiona obojga
małżonków.

Zadanie 75. (SP12)
Uzupełnij tabelę, wpisując władców Polski, za panowania których doszło
do wymienionych wydarzeń. Władców wybierz spośród podanych.

Bolesław Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, Władysław Herman,
Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło

Zadanie 76. (SP12)
Na podstawie fragmentu Kroniki Galla Anonima – tekstu pieśni śpiewanej przez rycerzy
Henryka V – wykonaj polecenia.
Bolesławie, Bolesławie, ty przesławny książę panie,
Ziemi swojej umiesz bronić wprost niezmordowanie!
Sam nie sypiasz i nam także snu nie dasz ni chwili,
Ani we dnie, ani w nocy, ni w rannej godzinie!
Szliśmy pewni, że cię z ziemi twej łatwo [usuniemy],
A ty teraz nas zamknąłeś niemal jak w więzieniu!
Taki książę słusznie rządy nad krajem sprawuje,
Który z garstką swych olbrzymie wojsko tak wojuje! […] Wszakżeś jeszcze nie wypoczął z walk z Pomorzanami,
A już, karząc naszą śmiałość, uganiasz się z nami!
Miast tryumfatora witać hołdy należnymi,
My przeciwnie zamyślamy pozbawić go ziemi!
On prowadzi dozwolone wojny z poganami,
My wzbronioną walkę wiedziem tu z chrześcijanami!
Dlatego też Bóg poszczęścił mu walką zwycięską,
A nas słusznie za zadane krzywdy karze klęską![w:] Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 137–138.

A. Podkreśl poprawne zakończenie zdania.
W tekście pieśni jest mowa o
1. Bolesławie Chrobrym.
2. Bolesławie Śmiałym.
3. Bolesławie Krzywoustym.
4. Bolesławie Wstydliwym

B. Wymień dwie przyczyny klęski wojsk Henryka V podane w tekście pieśni.

Zadanie 77.  (SR12)
Na podstawie źródła ikonograficznego wykonaj polecenie.

Miniatura z sakramentarza cesarza Henryka II, XI w.

Podaj argumenty świadczące o tym, że miniatura ukazuje sakralizację władzy cesarza
Henryka II.

Zadanie 78. (SR12)
Na podstawie fragmentu Kroniki Galla Anonima – pieśni rycerskiej z XII w. – wykonaj
polecenie.
Bolesławie, Bolesławie, ty przesławny książę panie,
Ziemi swojej umiesz bronić wprost niezmordowanie!
Sam nie sypiasz i nam także snu nie dasz ni chwili,
Ani we dnie, ani w nocy, ni w rannej godzinie!
Szliśmy pewni, że cię z ziemi twej łatwo wyżeniem [usuniemy],
A ty teraz nas zamknąłeś niemal jak w więzieniu!
Taki książę słusznie rządy nad krajem sprawuje,
Który z garstką swych olbrzymie wojsko tak wojuje![…] Wszakżeś jeszcze nie wypoczął z walk z Pomorzanami,
A już, karząc naszą śmiałość, uganiasz się z nami!
Miast tryumfatora witać hołdy należnymi,
My przeciwnie zamyślamy pozbawić go ziemi!
On prowadzi dozwolone wojny z poganami,
My wzbronioną walkę wiedziem tu z chrześcijanami!
Dlatego też Bóg poszczęścił mu walką zwycięską,
A nas słusznie za zadane krzywdy karze klęską![w:] Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 137–138.

Rozstrzygnij, kto śpiewał tę pieśń – rycerze Henryka V czy rycerze Bolesława Krzywoustego.
Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 79.  (SR12)
Na podstawie fragmentu tablicy genealogicznej dynastii Przemyślidów i własnej wiedzy
wykonaj polecenie.
Rozstrzygnij, które spośród zdań podanych w tabeli są fałszywe. Wpisz obok tych zdań
słowo fałsz.

Zadanie 80. (SP13)
Na podstawie fragmentu listu skierowanego do władcy Franków w 799 r. wykonaj
polecenia.
Dotychczas trzy osoby na świecie były najwyższe. [Pierwsza to] wysokość apostolska,
która zajmuje w charakterze zastępcy siedzibę św. Piotra, księcia apostołów […]. [Druga to] świecka władza drugiego Rzymu […]. Trzecia jest godność […], którą dał wam Pan Nasz
Jezus Chrystus, czyniąc was przewodnikiem ludu chrześcijańskiego […].[w:] M. Tymowski, Średniowiecze. Ćwiczenia źródłowe z historii dla szkół średnich, t. II, Warszawa 1999, s. 54.

A. Kogo autor listu uznał za osoby najwyższe na świecie? Podaj nazwy godności, które
te osoby piastowały w 799 r.
B. Podaj imię i przydomek władcy Franków, do którego skierowano ten list.
C. Podaj nazwę godności, którą przyjął władca Franków w czasie pobytu w Rzymie
w 800 r.

Zadanie 81.(SP13)
Uzupełnij tabelę, podając władców Polski, za panowania których doszło do wymienionych
wydarzeń. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.

Mieszko I, Bolesław Chrobry, Mieszko II,
Bolesław Śmiały, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki

Zadanie 82. (SP13)
Na podstawie fragmentu kroniki i własnej wiedzy wykonaj polecenia.[…] Bolesław [w 1109 r.], jak przystało na mężnego rycerza, zachęcił swoich, mówiąc:
„O nieustraszeni rycerze […] bądźcie i teraz gotowi razem ze mną za wolność Polski umrzeć
lub żyć!”. […] A tymczasem cesarz […] wziął od głogowian zakładników pod przysięgą,
na takich warunkach, że jeżeli w przeciągu pięciu dni, wysławszy poselstwo [do księcia] zdołają doprowadzić do zawarcia pokoju […], niezależnie od tego, czy pokój zostanie
zawarty, czy odrzucony, odzyskają jednak swoich zakładników. Ugodzono się tak
obustronnie z pewnym ukrytym zamiarem: cesarz mianowicie w tym właśnie celu wziął pod
przysięgą zakładników, bo spodziewał się w ten sposób, […] dopuszczając się wiarołomstwa,
dostać w swe ręce gród; a także głogowianie na to wydali mu owych zakładników, gdyż
tymczasem umocnili pewne miejsca w fortyfikacjach […]. [Po powrocie poselstwa
głogowianie] donieśli cesarzowi, że Bolesław […] nie chce zgodzić się na pokój, i zażądali
zwrotu swych zakładników. […] Wtedy cesarz […] polecił co znaczniejszych pochodzeniem
spośród zakładników przywiązać do machin oblężniczych, [i] tak chciał bez krwi rozlewu
otworzy[ć] sobie bramy grodu. [Jednak] grodzianie nie oszczędzali własnych synów
i krewniaków.[w:] Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 132–135.

A. W jakim celu głogowianie poprosili cesarza o przerwanie walki na pięć dni? Podaj
dwie przyczyny.
B. Podkreśl poprawne zakończenie zdania.
Polski władca, o którym mowa w tekście, to
1. Bolesław Chrobry.
2. Bolesław Śmiały.
3. Bolesław Krzywousty.
4. Bolesław Kędzierzawy.
C. Jak Gall Anonim ocenia postawę cesarza? Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 83.  (SP13)
Na podstawie tekstu źródłowego wykonaj polecenia.[Aby] kupcy z Węgier, lub ze Sącza, lub z jakichkolwiek innych miejsc z miedzią i innymi
towarami ku Toruniowi [płynąc], w kraju rozprowadzać [ich] nie śmieli, jeśli przedtem
wymieniona miedź i towary do Krakowa sprowadzone nie zostałyby [i] złożone na składzie.[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 8, Warszawa 1959, s. 19.
A. Podaj nazwę przywileju nadanego Krakowowi.
B. Wyjaśnij wpływ tego przywileju na rozwój gospodarczy Krakowa.

Zadanie 84. (SR13)
Na podstawie źródeł wykonaj polecenie.
Źródło 1. Fragment Roczników kwedlinburskich (roczniki spisywane w jednym z klasztorów
niemieckich)
1025. Bolesław, książę polski, dowiedziawszy się o śmierci cesarza Henryka, […] przywłaszczył sobie nieprzystojnie koronę [królewską] […]. Za tę jego zuchwałość Bóg
szybko go pokarał, albowiem w krótkim czasie zmarł […].[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 5, Warszawa 1959, s. 35.

Źródło 2. Fragment obrazu Jana Matejki z cyklu Dzieje cywilizacji w Polsce

Na podstawie: E. Suchodolska, M. Wrede, Jan Matejko. Dzieje cywilizacji w Polsce, Warszawa 1998, s. 26–27.

Czy Jan Matejko stworzył wizję koronacji Bolesława Chrobrego zgodną z informacjami
zawartymi w Rocznikach kwedlinburskich? Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 85.  (SR13)
Na podstawie tekstu o czwartej krucjacie oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Wyprawa jednak zamiast do Egiptu skierowała się pod Konstantynopol. Ten
nieoczekiwany zwrot został wywołany zjawieniem się [syna cesarza] bizantyńskiego,
Aleksego, który prosił o pomoc dla siebie i swego ojca, zdetronizowanego cesarza Izaaka.
W zamian za wypędzenie nieprawego cesarza, zobowiązał się […]: uznać papieża głową
Kościoła, zapłacić wodzom wyprawy 200 tys. grzywien i dostarczyć 10 tys. żołnierzy
do walki z Turkami. Krzyżowcy stanęli więc pod Konstantynopolem. […] Między krzyżowcami a Grekami przyszło wkrótce do groźnych zatargów […]. Nastąpiło
oblężenie Konstantynopola.[w:] Cz. Nanke, Wypisy do nauki historii średniowiecznej, Lwów – Warszawa 1925, s. 85, 88.
A. Wyjaśnij, dlaczego wśród warunków postawionych Aleksemu znalazło się uznanie
przez Bizantyńczyków władzy papieża nad Kościołem.
B. Podaj rezultat wyprawy krzyżowej, o której mowa w tekście.

Zadanie 86.(SR13)
Na podstawie danych statystycznych wykonaj polecenie.

Wyciągnij wniosek dotyczący zmian w strukturze własności na Węgrzech.

Zadanie 87. (SR13)
Na podstawie treści mapy zaproponuj dla niej tytuł.
Uwaga: tytuł powinien zawierać określenie tematu i wskazanie czasu wydarzeń, których
mapa dotyczy.

[w:] H. Samsonowicz, J. Tazbir, T. Łepkowski, T. Nałęcz, Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku,
Warszawa 2003, s. 192.

Zadanie 88.(SR13)
Na podstawie źródeł E i F wykonaj polecenie.
Źródło E
Fragment pracy współczesnego historyka[w:] H. Wisner, Kircholm …, Warszawa 2011, s. 129–131.
Gdy pierwszy rzut szwedzki rozciągnął się […], do szarży ruszyły chorągwie husarskie[…]. Uderzywszy na piechotę pierwszego rzutu, poczęły brać nad nią górę. […] Z lewego
skrzydła ruszyło do ataku 910 jeźdźców. […] Prawe skrzydło Szwedów stawiało opór tylko
przez krótką chwilę, po czym rzucili się do ucieczki, powodując zamieszanie […]. W pogoń
za nimi ruszyły na rozkaz hetmana [Chodkiewicza] chorągwie tatarskie. […] Rozstrzygnięcie
zapadło […] w przeciągu kilkunastu minut. […] Wśród rannych znalazł się [król Szwecji]. […] Ocaleli z pogromu Szwedzi w części odpłynęli statkami, w części odeszli traktem
parnawskim.

Źródło F
Fragment tablicy genealogicznej władców Szwecji z dynastii Wazów i Wittelsbachów[w:] Dynastie Europy, pod red. A. Mączaka, Warszawa 2011, s. 526, 606.
Na temat bitwy opisanej w tekście wydano w XVII w. dzieło pod tytułem Carolomachia,
to jest dwu Karolów bitwa. Rozpoznaj postaci wymienione w tym tytule.

Zadanie 89. (SP14)
Na podstawie źródeł wykonaj polecenie.

Wyjaśnij pochodzenie nazwy Polska w podanych językach.
— w języku niemieckim
—w języku węgierskim

Zadanie 90.(SP14)
Do bitew wymienionych w tabeli dobierz władców, którzy w nich uczestniczyli.
Odpowiedzi wybierz spośród podanych i wpisz je do właściwych rubryk tabeli.

Bolesław Chrobry, Henryk Pobożny, Władysław Łokietek, Władysław Jagiełło

Zadanie 91.(SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Tymczasem królowie i książęta sąsiedni, każdy od swej strony, gnębili Polskę i do swego
władztwa każdy przyłączał […] grody graniczne […]. I choć tak wielkie krzywdy i klęski
znosiła Polska od obcych, to jeszcze […] dręczona była przez własnych mieszkańców.
Albowiem niewolnicy powstali na panów, […] sami się do rządów wynosząc […]. Nadto
jeszcze, porzucając wiarę katolicką […], podnieśli bunt przeciw biskupom i kapłanom Bożym
i niektórych […] mieczem zgładzili, a innych […] ukamienowali. Wtedy to Czesi zniszczyli
Gniezno i Poznań i zabrali ciało św. Wojciecha. Ci zaś, co uszli z rąk wrogów lub którzy
uciekali przed buntem swoich poddanych, uchodzili za rzekę Wisłę na Mazowsze.
Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 42– 43.
A. Wyjaśnij, dlaczego długoletnie wojny w pierwszej połowie XI w. miały wpływ
na reakcję społeczeństwa, o której mowa w tekście źródłowym.
B. Podaj imię i przydomek władcy Polski, który podjął dzieło odbudowy państwa
po kryzysie opisanym w tekście źródłowym.

Zadanie 92.(SP14)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Dokument immunitetowy dla biskupa poznańskiego Bogufała (1246 rok)
Niech będzie wiadome wszystkim, że my, Przemysł, z Bożej łaski książę Polski […] powodowani miłością, jaką żywimy […] do czcigodnego ojca naszego pana Bogufała,
biskupa poznańskiego, i do jego Kościoła.
1. Przyznajemy temu biskupowi i jego następcy wolność lokowania wsi tego biskupstwa
na prawie niemieckim. […] 3. A nadto, zastrzegając dla naszego tylko sądu jedynie sprawy o głowę i członki, zwalniamy
całkowicie i we wszystkim właścicieli [posiadaczy] od sądu czy jurysdykcji wszystkich
wojewodów, kasztelanów albo innych sędziów, tak aby odnośnie […] ich skarg nie
inaczej, jak przed obliczem pana swego, biskupa lub sołtysa, w poszczególnych sprawach
mieli odpowiadać.
Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii,
studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1999, s. 228.
A. Wyjaśnij, jaki wpływ na rozwój gospodarczy terenów należących do biskupstwa
poznańskiego mogła mieć decyzja, o której mowa w pierwszym punkcie dokumentu.
B. Rozstrzygnij, czy nadanie tego immunitetu wzmacniało, czy – osłabiało władzę
księcia. Odpowiedź uzasadnij.

Zadanie 93.(SP14)
Uzupełnij schemat: wpisz obok numerów 1, 2, 3 właściwe nazwy grup społecznych
mieszkających w średniowiecznych miastach.

Zadanie 94.(SP14)
Na podstawie źródeł i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Źródło 1. Pieczęć majestatyczna Kazimierza Wielkiego z 1336 roku (awers)
Źródło 2. Mapa. Zmiany terytorialne państwa polskiego za panowania Kazimierza
Wielkiego

Na podstawie: Atlas historyczny Polski, Wrocław 1987, s. 12–13.

A. Wyjaśnij, dlaczego wśród ziem wymienionych na awersie pieczęci nie ma Rusi
Halickiej.
B. Podaj nazwę ziemi wymienionej na awersie pieczęci, a nienależącej do państwa
polskiego do końca panowania Kazimierza Wielkiego. Wyjaśnij, dlaczego władca
Polski tytułował się panem tej ziemi oraz pod czyim panowaniem znajdowała się
ta ziemia.

Zadanie 95.(SR14)
Na podstawie ilustracji wykonaj polecenie.
Mozaika z kościoła Hagia Sophia (Mądrości Bożej) w Konstantynopolu, X wiek

Interpretując wybrane elementy mozaiki, wyjaśnij, w jaki sposób przedstawiono na niej
zasługi władców – Konstantyna I Wielkiego oraz Justyniana I Wielkiego – dla
Konstantynopola.

Zadanie 96.(SR14)
Uzupełnij tabelę: podaj władców Polski, za panowania których doszło do wymienionych
wydarzeń. Odpowiedzi wybierz spośród podanych.

Bolesław Chrobry, Bolesław Śmiały, Władysław Łokietek, Władysław Jagiełło

Zadanie 97.(SR14)
Na podstawie źródeł 1. i 2. wykonaj polecenie.

Źródło 1. Gall Anonim, Kronika polska [fragment] Tymczasem królowie i książęta sąsiedni, każdy od swojej strony, gnębili Polskę
i do swego władztwa każdy przyłączał […] grody graniczne […]. I choć tak wielkie krzywdy
i klęski znosiła Polska od obcych, to jeszcze nierozsądniej i sromotniej dręczoną była przez
własnych mieszkańców. Albowiem niewolnicy powstali na panów […], sami się do rządów
wynosząc […]. Nadto jeszcze, porzucając wiarę katolicką […], podnieśli bunt przeciw
biskupom i kapłanom Bożym i niektórych […] mieczem zgładzili, a innych […] ukamienowali. […] Ci zaś, co uszli z rąk wrogów lub którzy uciekali przed buntem swoich
poddanych, uchodzili za rzekę Wisłę na Mazowsze.
Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 42–43.

Źródło 2. Wojciech Gerson, Kazimierz Odnowiciel powracający do Polski [obraz z 1887 r.] Które następstwo kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej, wymienione we fragmencie
kroniki, zostało wyeksponowane na obrazie? Przedstaw argumentację.

Zadanie 99.(SR14)
Na podstawie źródła C i własnej wiedzy wykonaj polecenia.

Źródło C
Fragment mowy Jana Bażyńskiego, przywódcy Związku Pruskiego, do króla
Kazimierza Jagiellończyka
Nie tajno, miłościwy królu, tobie i twojej radzie, […] ile krzywd i niegodziwości […] wycierpieliśmy od mistrza i zakonu pruskiego. […] Przyciśnieni tak wielką niedolą,
uczyniliśmy wszyscy między sobą związek, abyśmy się od tylu cierpień zasłonić mogli. […] Cesarz […], unieważniwszy wyrokiem swoim nasz związek, skazał nas na […] wieczne
poddaństwo mistrzowi i zakonowi […]. Ten więc wyrok cesarza spowodował nas
do wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom i podniesienia przeciw nim oręża […]. W ciągu
kilku dni orężem naszym przeszło dwadzieścia zdobyliśmy zamków […]. Przeto udajemy się
do Majestatu twego z prośbą, abyś raczył przyjąć za twoich i królestwa twego wieczystych
poddanych i hołdowników, i wcielił do Królestwa Polskiego, od którego jesteśmy oderwani.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 12, Warszawa 1959, s. 32–33
A. Wymień dwie formy oporu przeciwko „zakonowi pruskiemu”, które stosowała
prześladowana ludność Pomorza i ziemi chełmińskiej.
B. Przedstaw decyzję króla Kazimierza Jagiellończyka będącą odpowiedzią na prośbę
złożoną przez Jana Bażyńskiego oraz wyjaśnij konsekwencje polityczne tej decyzji.

Zadanie 100.(SP15)

Na podstawie tekstu wykonaj polecenie.
Na miejsce wielu kultów lokalnych wchodziło chrześcijaństwo, wprowadzając jednolitą
na całym obszarze państwa religię. Jednym z istotnych elementów tego kultu była sakralizacja
władzy, to jest wprowadzanie jej istnienia i działania z „woli Bożej”. Przez akt koronacji
władca stawał się pomazańcem, podobnie jak kapłan. […] Wiara chrześcijańska uznawała
i popierała hierarchiczny porządek społeczny, w szczególności zaś wspierała władzę
monarchy, od którego początkowo Kościół, jako instytucja, był całkowicie zależny, zarówno
organizacyjnie, jak i materialnie. Tak więc organizacja metropolitalna i diecezjalna Kościoła
stała się jednym z najważniejszych składników organizacji i spoistości politycznej państwa
średniowiecznego.
Na podstawie: G. Labuda, Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989, s. 19.
Wymień dwie korzyści dla państwa pierwszych Piastów wynikające z przyjęcia
chrześcijaństwa.

Zadanie 101.( SP15)
Uzupełnij tabelę – podaj imiona i przydomki władców Polski, za których panowania
doszło do wymienionych wydarzeń.

Zadanie 102.(SP15)
Na podstawie średniowiecznego wiersza wykonaj polecenie.
Darem od niego
Obdarzony gnieźnieński gród
Godności arcybiskupstwa dostąpił.
Ziemia bowiem rodzinna
Świętym biskupem wzgardziła,
Łaskawość Bolesława
Wygnańca przygarnęła.
On, król najlepszy
Sługę Bożego
Czcią otacza,
Ów mąż najświętszy
Pobożność ludu
Hojnie nagradza.
T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1995, s. 228.
Rozpoznaj świętego, o którym mowa w wierszu. Odpowiedź uzasadnij, podając dwa
argumenty.

Zadanie 103.(SP15)
Na podstawie treści obrazów i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
103.1. Reprodukcjom obrazów A.–C. przyporządkuj źródła inspiracji ich autorów.
Informacje wybierz spośród następujących:

mitologia starożytnych Greków i Rzymian
obyczaje starożytnych Greków
Stary Testament
Nowy Testament

103.2. Na podstawie obrazu oznaczonego literą B podaj dwie cechy charakterystyczne dla
malarstwa renesansowego. Wybierz je spośród następujących:
stosowanie perspektywy, unikanie tematyki religijnej, krajobraz w tle obrazu,
zaburzenie proporcji w przedstawieniach ciała ludzkiego,
monumentalizm przedstawianych obiektów.

Zadanie 104.(SP15)
Na podstawie tekstu źródłowego i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
On to Bolesław Szczodry również własnymi siłami wygnał z Węgier króla Salomona,
a na stolicy osadził Władysława […]. Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski,
długo byłoby o tym mówić […]. My zaś nie usprawiedliwiamy biskupa-zdrajcy, ani nie
zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych praw – lecz pozostawmy te sprawy,
a opowiedzmy, jak przyjęto go na Węgrzech. […] Choć bowiem jako zbieg przybywał do
cudzego królestwa i choć zbiega nie słuchał nawet żaden chłop, Władysław, jako mąż
pokorny, pospieszył wyjść naprzeciw Bolesława i oczekiwał zbliżającego się
z daleka, zsiadłszy z konia. A tymczasem Bolesław nie miał względów dla pokory
uprzejmego króla, lecz uniósł się pychą, mówiąc: „Nie godzi się, bym mu ja, jako równemu,
cześć okazywał, lecz siedząc na koniu oddam mu pocałunek jak jednemu
z książąt”. Węgrzy wszakże owo zajście głęboko sobie i na trwałe w sercu zapisali. […] Bolesław – jak mówią – przyspieszył tym swoją śmierć.
Na podstawie: Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 52–54.
104.1. Czy władcy – węgierski Salomon i polski Bolesław Szczodry – opuścili swoje
państwa z podobnych powodów? Odpowiedź uzasadnij.
104.2. Wyjaśnij sugestie dotyczące okoliczności śmierci króla Bolesława, które
Gall Anonim zawarł w kronice.

Zadanie 105.(SP15)
Na podstawie tekstu wykonaj polecenie.
Władysław Herman miał dwie żony, które zbiegiem okoliczności nosiły to samo imię Judyty.[…] Judyta pierwsza była córką Wratysława czeskiego i ślub z nią umacniał w Polsce
polityczne wpływy Pragi. Władysław Herman, który oczywiście ani marzył o koronacji,
znowu zaczął płacić Czechom daninę ze Śląska. Istnieją domysły, że Wratysław dążył do
całkowitego opanowania naszego kraju […]. W roku 1085 [cesarz] Henryk IV pozwolił mu
ukoronować się na króla Czech […]. 20 sierpnia 1086 r. przyszedł na świat syn Władysława
Hermana i Judyty czeskiej Bolesław, któremu nadano później przydomek Krzywoustego.
Matka zmarła w kilka miesięcy po połogu. […] Judyta druga – właściwie Judyta Maria – była
rodzoną siostrą [cesarza] Henryka IV.
Na podstawie: P. Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 1985, s. 78–79.
Na podstawie informacji zawartych w tekście rozstrzygnij, którą ze stron konfliktu
o inwestyturę – obóz cesarski czy papieski – popierał Władysław Herman. Odpowiedź
uzasadnij, podając dwa argumenty.

Zadanie 106.(SP15)
Na podstawie źródła i własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Jan Matejko, Założenie Szkoły Głównej […] – fragment obrazu, będącego wizją
artystyczną wydarzenia
Wyjaśnij, dlaczego na obrazie, którego tematyka dotyczy historii uczelni w Krakowie,
Jan Matejko przedstawił postacie: królową Jadwigę oraz dwóch towarzyszących jej
władców.

Zadanie 107.(SP15)
Na podstawie źródeł i własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Źródło 1. Tablica genealogiczna Piastów [fragment]

2008.

Wyjaśnienie: & – małżeństwo; † – data śmierci; c. – córka.
Źródło 2. Fragment dokumentu
Zamierzając tedy założyć miasto w Krakowie i zgromadzić tamże ludzi z różnych stron
świata, kładziemy to w uszy wszystkim, tak współczesnym jak przyszłym, że my […] z łaski
Bożej książę Krakowa i Sandomierza, z najjaśniejszą matką naszą Grzymisławą i szlachetną
naszą żoną Kingą, zakładamy je na tym prawie, na jakim założone zostało miasto Wrocław,
z tym jednak, by trzymano się nie tego, co się dzieje we Wrocławiu, lecz co się dziać
powinno w myśl prawa i form miasta Magdeburga.
E. Lenard, Z. Morawski, A. Żuberek, Historia w tekstach źródłowych dla licealistów,
Warszawa 2003, s. 20–21.
107.1. Podaj imię i przydomek księcia, który wydał zacytowany dokument.
107.2. Podkreśl poprawne zakończenie zdania.
Dokument, którego fragment zacytowano, to
A. akt komendacji.
B. akt lokacji.
C. akt inwestytury.
D. akt inkorporacji.
107.3. Na podstawie danych z tablicy genealogicznej i własnej wiedzy oceń, czy poniższe
zdania są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest ono
fałszywe.

Zadanie 108. (SR15)
Mapa. Rozwój terytorialny Wielkiego Księstwa Litewskiego XIII–XV w.

Na podstawie treści mapy i własnej wiedzy oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest ono fałszywe.

Zadanie 109.(SR15)
Na podstawie tekstu wykonaj polecenia.
W germańskiej świadomości plemiennej […] ważną rolę odgrywało przekonanie o boskiej
sile, tkwiącej we władcy […]. Magia królewska Merowingów nosiła jeszcze całkiem
pogański charakter: […] długie włosy i broda jako siedziba magicznej siły władczej, wóz
zaprzężony w woły jako obrzędowy środek lokomocji […]. Obok tego zachował się ślad
tradycji prawa ludu do wyboru króla: ceremonia aklamacji z podnoszeniem króla na tarczy.[…] W 751 roku ostatni z królów merowińskich, Childeryk III, po skrupulatnym ostrzyżeniu
został umieszczony w […] klasztorze, Pepin zaś został podniesiony na tarczy […] jako król
Franków. Dla zalegalizowania przewrotu sięgnięto […] do Starego Testamentu. W Księdze
Sędziów […] prorok Samuel z polecenia Boga namaszcza wyznaczonego przezeń męża –
Saula – na króla Izraela. Co więcej: kiedy Saul nie okazał się godny, Bóg polecił […] namaścić nowego kandydata, Dawida, mimo iż Saul nadal panował. [Pepina namaszczono] […] w 751 r. z polecenia papieskiego […].
Na podstawie: B. Zientara, Świt narodów europejskich. Powstanie świadomości narodowej na obszarze
Europy pokarolińskiej, Warszawa 1985, s. 96–97.

109.1. Wyjaśnij, w jaki sposób Childeryk III został pozbawiony siły władczej i możliwości
walki z Pepinem o odzyskanie panowania w państwie Franków.
109.2. Wyjaśnij znaczenie ideowe nowej ceremonii wprowadzonej przez papieża, o której
mowa w tekście.

Zadanie 110.(SR15)
Źródło D
Bernhard Strigel1, Obraz wotywny2 Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier,
i jego dzieci: Anny i Ludwika II , 1515 r.
1 Bernhard Strigel (1460–1528) – niemiecki malarz, u którego w Wiedniu Władysław II Jagiellończyk zamówił
przedstawiony obraz.
2 Wotum – symboliczne dzieło w intencji błagalnej lub dziękczynnej

Źródło E
Polityka króla Władysława II Jagiellończyka w opisie współczesnego historyka
Z Maksymilianem I […] Władysław II Jagiellończyk walczył już o swe królestwa […] i konflikt zakończył się układem w Bratysławie w 1491 r. […]. Maksymilian I, gdy tylko
dowiedział się, że królowa żona Władysława II jest przy nadziei, natychmiast zgłosił
gotowość połączenia nienarodzonego dziecka – bez względu na jego płeć z jedną ze swych
wnuczek lub jednym z wnuków […]. Władysław obawiał się, że Maksymilian I, popierany na
Węgrzech przez magnaterię, najwyższych urzędników królestwa i większość wyższego kleru,
zechce odsunąć od władzy małoletniego Ludwika i obejmie oba trony […]. Król Władysław
sukces osiągnął za znaczne ustępstwa na rzecz stanów, głównie magnaterii, co jeszcze
bardziej ograniczyło władzę królewską […]. W 1508 r. dwuletni Ludwik koronowany został
na króla Węgier, a w rok później na króla Czech […]. W lipcu 1515 […] ostatecznie zawarto
małżeńskie układy […]. Dziewięcioletni Ludwik poślubił o rok starszą arcyksiężniczkę Marię,
a starsza siostra Ludwika, Anna, została poślubiona przez samego cesarza w zastępstwie
jednego z dwóch jego wnuków, Karola lub Ferdynanda.
Na podstawie: M. Duczmal, Jagiellonowie. Leksykon biograficzny, Poznań 1996, s. 396–397.

Na podstawie źródeł D i E wykonaj polecenie.
Czy oba źródła zawierają informacje potwierdzające tezę dotyczącą obaw króla
Władysława II Jagiellończyka o zachowanie panowania na Węgrzech? Odpowiedź
uzasadnij.

Zadanie 111.(NR15)
Gall Anonim, Kronika polska
Fragment A.
Bolesław więc, zawładnąwszy przebogatym miastem Kijowem i potężnym królestwem
ruskim, […] ustanowił tam panem w swoim zastępstwie pewnego Rusina ze swego rodu
Świętopełka i powracał z resztą skarbów do Polski.
Na podstawie: Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 23.
Fragment B.
Bolesław Śmiały, jako zdobywca wkroczył do stolicy królestwa Rusinów, znamienitego
miasta Kijowa […]. Tam też osadził na tronie królewskim pewnego Rusina ze swego rodu
Izasława, któremu należały się rządy, a wszystkich, którzy nie byli mu posłuszni, usunął od
władzy.
Na podstawie: Gall Anonim, Kronika polska, Wrocław 2003, s. 48.

111.1. Podaj przydomek Bolesława wymienionego we fragmencie A. kroniki Galla Anonima.
111.2. Porównaj metody realizacji celów polityki zagranicznej, którymi posługiwali się obaj Bolesławowie.

Zadanie 112.(NR15)
Źródło: Konny portret króla Władysława Jagiełły, fresk z kaplicy Świętej Trójcy
na zamku w Lublinie, 1418 r.

Polska. Pejzaż, sztuka, historia, red. R. Andruszko, Kraków 2004, s. 243.

Wyjaśnij wymowę ideową fresku, interpretując jego elementy graficzne.

Zadanie 113.( NR15)
Źródło 1. Statut warcki, 1423 r. [fragment] Nieużytecznego sołtysa pan w dziedzictwie mając albo krnąbrnego może rozkazać mu
sołectwo jego sprzedać, który gdyby nie mógł mieć nabywcy, wtedy ów dziedzic […] powinien […] wybrać dwie osoby roztropne, żadnej ze stron niepodejrzane, które w ten
sposób wartość sołectwa na jedną sumę taksując, oznajmią jej wysokość temuż panu lub
dziedzicowi do zapłacenia.
Na podstawie: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii, studentów i nauczycieli, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 2003, s. 187.
Źródło 2. Statuty piotrkowskie, 1496 r. [fragment] Zaradzając dowolności młodzieży plebejskiej, jak i opustoszeniu dóbr, postanowiliśmy, aby
tylko jeden syn ze wsi od ojca mógł odchodzić do służby, a szczególnie do nauki albo do
rzemiosła.[…] Dalej postanawiamy, że mieszczanom i plebejuszom nie wolno dóbr ziemskich
kupować, dzierżawić lub posiadać […].
Na podstawie: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi
dla nauczycieli historii, studentów i nauczycieli, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard,
Warszawa 2003, s. 194–195.
Wyjaśnij wpływ decyzji zawartych w źródłach 1. i 2. na gospodarkę folwarcznopańszczyźnianą.

Zadanie 114.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Kodeks Justyniana [fragmenty]

Codex Iustinianus XI, 48, 2
Jeżeli ktoś chciałby sprzedać grunt albo obdarować nim kogoś, to nie może […] zatrzymać
kolonów i przenieść ich w inne miejsce. Ci zaś [właściciele], którzy uważają kolonów
za przydatnych, powinni albo zatrzymać ich wraz z gruntem, albo […] pozostawić ich,
aby byli użyteczni […] [nowym] właścicielom.

Codex Iustinianus XI, 48, 23, 1
Zezwala [się], aby ci, którzy w ciągu lat trzydziestu pracowali na roli w charakterze kolonów,
utrzymali się jako ludzie wolni, zabrania im [się] jednak opuszczać rolę [na której się
osiedlili] i przenosić się w inne miejsca. […] Ustanawiamy więc, aby dzieci kolonów,
zachowując wolność […], pozostały przywiązane do ziemi, którą […] ich ojcowie otrzymali do uprawy i aby im nie wolno było ziemi tej opuszczać i przenosić się gdzie indziej.

III. Institutiones I, 3
Najogólniejszą zasadą podziału osób pod względem prawnym jest podział wszystkich ludzi
na wolnych i niewolników. […] Niewolnicy zaś tak są nazywani, bo wodzowie rozkazują
sprzedawać jeńców […]. Niewolnikiem jest się z urodzenia albo można nim się stać.

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii
i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 40–41.
Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F –
jeśli jest fałszywe.

Zadanie 115.(SP16)
Na podstawie tekstów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.

Źródło 1. Grzegorz VII, Dictatus papae [fragment] 2. Tylko sam biskup rzymski może być prawnie nazywany biskupem powszechnym.
3. Tylko on sam może biskupów składać z godności lub do nich przywracać. […] 8. On sam tylko może używać insygniów cesarskich. […] 11. Ten jeden jedyny jest tytuł [papieża] na świecie.
12. Jemu [papieżowi] wolno władcami rozporządzać [a więc i cesarzy z tronu składać]. […] 16. Żaden synod nie może bez jego rozkazu nazywać się powszechnym. […] 19. Przez nikogo nie może być on sądzony. […] 22. Kościół rzymski nigdy nie pobłądził i po wszystkie czasy, wedle świadectwa Pisma
Świętego, w żaden błąd nie popadnie. […] 27. On może poddanych zwalniać od wierności bezecnym.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 6, Warszawa 1959, s. 17–18.
Źródło 2. Wystąpienie Grzegorza VII na synodzie rzymskim 1076 r. [fragment] Piotrze święty, książę apostołów, nachyl uszu Twoich i wysłuchaj […] sługę Twego[…].W obronie Kościoła Twego […] mocą Twej władzy i powagi, zabraniam królowi
Henrykowi […], występującemu z niesłychaną zuchwałością przeciw Twemu Kościołowi,
sprawowania rządów w całym królestwie niemieckim i we Włoszech, a wszystkich
chrześcijan zwalniam z więzów przysięgi, którą mu złożyli lub złożą, zakazując komukolwiek
służyć mu jako królowi. […] A ponieważ wzgardził posłuszeństwem chrześcijanina, przeto
nakładam na niego w Twoim zastępstwie pęta klątwy.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 6, Warszawa 1959, s. 19.

Podaj dwa numery artykułów ze źródła 1., których realizację ogłoszono w źródle 2.

Zadanie 116.( SP16)
W odpowiednich miejscach tabeli wpisz imiona postaci, których dotyczą opisy.

Zadanie 117.(SP16)
Na podstawie materiałów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragmenty opracowania historycznego

Źródło 1.
Rozwój uczelni zapewniła nie tylko protekcja Karola IV Luksemburskiego, który został
rychło cesarzem rzymskim, lecz także jego współpraca z papiestwem awiniońskim
i przyjazne kontakty z Włochami i Francją. Faktycznym twórcą studium generale1 był król,
który zapewnił uczelni mocne podstawy finansowe i zdołał ściągnąć do stolicy królestwa
czeskiego zespół wybitnych mistrzów i obsadzić nimi katedry uniwersyteckie. Uniwersytet
podjął działalność dydaktyczną już w 1348 roku. Wybrano dlań wzór organizacyjny paryski.
Źródło 2.
Charakteryzując początki uczelni, zwykło się powoływać na akt króla Filipa II Augusta.
Uniwersytet był przede wszystkim uczelnią teologii i prawa kanonicznego oraz sztuk
wyzwolonych, które traktowano jako konieczny wstęp do studiów teologicznych
i kanonistycznych. W 1229 roku doszło do krwawych rozruchów studenckich w stolicy,
których sprawcy zostali srogo ukarani. Wówczas doszło do masowej migracji scholarów,
którzy przenieśli się do Angers, dając początek tamtejszemu uniwersytetowi oraz zasilili
uniwersytety w Orleanie, Tuluzie i Oksfordzie.
Źródło 3.
W niewielkim ośrodku miejskim, przy dwu tamtejszych klasztorach, ukształtowało się w XII
stuleciu głośne centrum nie tylko studiów teologicznych, lecz także prawniczych
i medycznych. Stało się ono silnym magnesem przyciągającym wybitnych mistrzów z innych
centrów nauki europejskiej. Liczba scholarów nie była pokaźna, dopóki nie zasilili ich rodacy
odwołani z Paryża przez króla Henryka II Plantageneta. W latach 1208–1209, na skutek
konfliktu scholarów z miastem, część z nich przeniosła się, znalazła miejsce nauki i pracy
w niezbyt odległym miasteczku Cambridge.
1 Studium generale – stosowane w średniowieczu określenie uniwersytetu.
F. Kiryk, Nauk przemożnych perła, Kraków 1986, s. 49–51, 54.
Źródło 4. Mapa. Uniwersytety średniowieczne (XII–XIV w.)

Cyframi (1–5) zaznaczono na mapie położenie miast uniwersyteckich. Uniwersytetom,
których dotyczą źródła, przyporządkuj cyfry odpowiadające ich lokalizacji.
A. W źródle 1. opisano uniwersytet, którego położenie oznaczono cyfrą … .
B. W źródle 2. opisano uniwersytet, którego położenie oznaczono cyfrą … .
C. W źródle 3. opisano uniwersytet, którego położenie oznaczono cyfrą … .

Zadanie 118.(S16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Układ między Lubeką a Hamburgiem z 1241 r. [fragment] Wójt, rada i pospólstwo miasta Lubeki […]. Niechaj wie obecne pokolenie, a przypomni
sobie i potomność, żeśmy z kochanymi przyjaciółmi naszymi mieszczanami z Hamburga tego
rodzaju układ zawarli. Że gdyby przypadkiem zbóje, albo inni źli ludzie, podnieśli się przeciw
naszym albo ich mieszczanom od owego miejsca, gdzie rzeka nazwana Traweną wpada
do morza aż do Hamburga, a stąd przez całą Łabę aż do morza, i naszych albo ich mieszczan
wrogo napadli, [to] wszystkie koszta i wydatki związane z niszczeniem i tępieniem tych
zbójów zarówno my razem z nimi, jak i oni razem z nami powinniśmy równie ponosić.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 8, Warszawa 1959, s. 16.
Podaj nazwę organizacji powstałej w wyniku podpisania układu.

Zadanie 119.(SP16)
Na podstawie tekstów źródłowych oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Fragment źródła z epoki
Dowódca więc [saraceński], który był w wieży Dawida, poddał się hrabiemu i otworzył mu
bramę […]. Na dachu zaś świątyni Salomona zebrała się wielka gromada pogan płci obojga,
którym Tankred i Gaston […] dali swe chorągwie [aby ich uchronić przed rzezią]. [Wojska
nasze] wkrótce rozbiegły się po całym mieście, zabierając złoto i srebro, konie i muły oraz
zajmując domy, pełne wszelakich rzeczy. Wszyscy zaś pośpieszyli, płacząc z nadmiernej
radości, do Grobu Zbawiciela naszego Jezusa, aby Go uczcić […]. [Nazajutrz] rano wdarli się
nasi żołnierze potajemnie na dach świątyni i napadli na Saracenów, mężczyzn i kobiet,
ścinając ich gołymi mieczami […]. Tankred, widząc to, zawrzał wielkim gniewem. […] Ósmego dnia po zdobyciu miasta obrali księcia Godfryda władcą miasta, aby zwalczał pogan
i bronił chrześcijan.
Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 6, Warszawa 1959, s. 31–32.

Źródło 2. Fragment źródła z epoki
Sułtan Mehmet [II Zdobywca] […] ruszył z Bożą pomocą na wyprawę […], celem jego [było] zdobycie miasta […] i uczynienie z niego stolicy wiary muzułmańskiej […]. Cesarz,
uprzedzony o decyzji sułtana […], przygotował się do zaciętej obrony. […] W tymże czasie
przybyły dwa wielkie statki przysłane przez Franków na pomoc cesarzowi i wyładowały
znaczne posiłki niewiernych […]. W końcu gdy nie zostało ani jednego człowieka z bronią
w ręku, ani jednego zdolnego do obrony, otworzono bramy i sułtan wraz ze swą jazdą wjechał
w nie. Grabież trwała trzy pełne dni i nie było ani jednego żołnierza, który nie zdobyłby
bogatego łupu i licznych niewolników. Po upływie trzech dni sułtan Mehmet zakazał
pod groźbą surowych kar uprawiania rabunków i rzezi, które trwały dotychczas.

Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii
i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 321–322.

Oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F –
jeśli jest fałszywe.

Zadanie 120.(SP16)
Na podstawie własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Spośród wymienionych wydarzeń wybierz chronologicznie pierwsze i oznacz je literą A,
a także – chronologicznie ostatnie i oznacz je literą B.

Zadanie 121.(SP16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenia.
Jan Bażyński, O losie […] pod panowaniem krzyżackim [fragment] Nie tajno, miłościwy królu, tobie i twojej radzie […], ile krzywd i niegodziwości, ile zniewag[…] naddziadowie1 i ojcowie nasi, a na koniec my sami wycierpieliśmy od mistrza i Zakonu
Pruskiego. […] Komturowie i posiadacze zamków nie sromali się2, bez przeprowadzenia
sprawy, bez złożenia sądu, zabierać nam dobra i majątki, żony w oczach mężów i córki
wobec rodziców porywać […]. A tym, którzy się na takie krzywdy uskarżali, miasto3
wymierzenia sprawiedliwości, zdejmowano głowy albo wydzierano mienie. Przyciśnieni tak
wielką niedolą, uczyniliśmy wszyscy między sobą związek, abyśmy się od tylu cierpień
zasłonić mogli. […] Sprawa nasza wniesiona została przed sąd Fryderyka4 cesarza
rzymskiego, rzeczony cesarz, odrzuciwszy najsłuszniejsze i jawnie za nami mówiące dowody,[…] unieważniwszy wyrokiem swoim nasz związek skazał nas na sześćkroć sto tysięcy
złotych kary i na wieczne poddaństwo mistrzowi i Zakonowi […]. Wyrok cesarza, tak
niesłuszny i tyrański, spowodował nas do wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom
i podniesienia przeciw nim oręża […]. Przeto udajemy się do Majestatu twego z prośbą, abyś
nas raczył przyjąć za twoich i królestwa twego wieczystych poddanych i hołdowników,
i wcielił do Królestwa Polskiego, od którego jesteśmy oderwani.
1 Naddziad – pradziad, przodek.
2 Nie sromali się – nie wstydzili się.
3 Miasto – zamiast.
4 Fryderyk III Habsburg – król Niemiec, Święty Cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 12, Warszawa 1959, s. 32–33.

121.1. Zaznacz prawidłowe dokończenie zdań.
Mowa wygłoszona przez Jana Bażyńskiego była skierowana do króla
A. Kazimierza Wielkiego.
B. Władysława Jagiełły.
C. Władysława Warneńczyka.
D. Kazimierza Jagiellończyka.
Inkorporacja, o której mowa w tekście, stała się przyczyną wybuchu wojny
A. północnej.
B. kokoszej.
C. trzydziestoletniej.
D. trzynastoletniej.

121.2. Podaj nazwę organizacji, którą reprezentował Jan Bażyński.

Zadanie 122.(SR16)
Na podstawie planu miasta, tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło 1. Plan. Kraków w XIV wieku
Źródło 2. Z przywileju lokacyjnego dla miasta Krakowa
Wójtowie zaś w tym mieście po skończeniu się wolnizny zajmą co szóste dworzyszcze
ze wszystkich wieczyście i swobodnie […]. Przyzwalamy także […], aby wójtowie
pomienieni swobodnie bez wszelkiej opłaty i cła naszego wieczyście towary swoje przewozili
i przechodzili przez całe nasze władztwo […]. Również nadajemy miastu prawo używania
rzeki Wisły […], w niej będzie wolno swobodnie łowić ryby, a pomienieni wójtowie będą
mogli zbudować trzy młyny i dzierżyć je prawem dziedzicznym bez żadnej opłaty […].
Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii,
studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 230–231.
Uzasadnij, że źródło 1. i źródło 2. odnoszą się do lokacji na prawie niemieckim.
W swojej odpowiedzi odwołaj się do obu źródeł.

Zadanie 123.( SR16)
Na podstawie tekstu źródłowego oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Fragment opracowania historycznego
Kardynał genewski, przeciągnąwszy podstępnie na swą stronę trzech kardynałów, którzy
dotąd stali po stronie papieża Urbana, kazał się wybrać papieżem, czyli raczej antypapą,
i zmieniwszy swe imię Robert, nazwał się Klemensem VII. […] [C]hociaż opierał się na łasce
Joanny, królowej Sycylii, czyli Neapolu, nie śmiał wszakże pozostać w obrębie jej królestwa,
lecz z kardynałami swymi przeniósł się do Francji i został przyjęty przez króla francuskiego.
D. Ostapowicz, S. Suchodolski, D. Szymikowski, Od Hammurabiego do Fukuyamy. Nowa matura z historii.
Przekazy źródłowe z ćwiczeniami, t. I, Od starożytności do 1789 roku, Gdańsk 1999, s. 196.
Podaj nazwę okresu w dziejach Kościoła, w czasie którego miało miejsce wydarzenie
opisane w tekście.

Zadanie 124.(SR16)
Na podstawie źródła oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Rzeźba

Podaj nazwę stylu, dla którego reprezentatywna jest rzeźba, oraz wskaż jego
jedną cechę.

Zadanie 125.(SR16)
Na podstawie źródła B oraz własnej wiedzy wykonaj polecenie.
Źródło B
Miniatura z Wirginaliów Karola VII

Podaj nazwę wydarzenia z historii stosunków angielsko-francuskich, które związane jest
z przedstawioną na miniaturze postacią.

Zadanie 126. (NR16)
Mapa. Podział państwa Franków
Na podstawie mapy oceń prawdziwość poniższych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie
jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.

Zadanie 127.(NR16)
Fotografia. Katedra w Chartres
Przedstawiona budowla zawiera elementy charakterystyczne dla dwóch stylów
architektonicznych dominujących w średniowieczu. Podaj nazwy tych stylów oraz wskaż
po jednej cesze każdego z nich.

Zadanie 128.(NR16)
Źródło 1. Święty Tomasz z Akwinu o pożyczkach
Twierdzę zatem, że przyjmowanie lichwy za pożyczkę jest samo w sobie niesprawiedliwe,
ponieważ sprzedaje się to, czego nie ma. […] Wniosek: nie wolno brać niczego, co da się
ocenić według wartości pieniężnej, jako wynagrodzenia za pożyczkę pieniędzy […].
Źródła i materiały do nauczania historii, red. S. Sierpowski, Warszawa 1998, s. 67, 69.

Źródło 2. Fragmenty opracowania historycznego
Operacje kredytowe były ściśle związane z pobieraniem odsetek. […] Zakaz pobierania odsetek obchodzono także na rozmaite inne sposoby. […] W skrypcie
dłużnym wymieniano po prostu kwotę większą od wypożyczonej. Często też odsetki
nazywano darem […] za koszty poniesione przez wierzyciela […].
Zakaz pobierania odsetek, istniejący w teorii, a niewykonalny w praktyce, dostarczał
często dłużnikom wygodnego pretekstu, by w oparciu o doktrynę kanoniczną, poczytującą
umowy pożyczkowe za nieważne, odmawiać nie tylko zapłaty umówionych odsetek,
ale i pożyczonej sumy. […] Jednocześnie niebezpieczeństwa związane z pożyczaniem
pieniędzy […] powodowały wzrost stopy procentowej […].
J. Kuliszer, Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów nowożytnych, t. I,
Warszawa 1961, s. 357–358, 360.

Podaj dwa opisane w źródle 2. skutki społeczno-ekonomiczne stosowania zasad
sformułowanych w źródle 1.

Zadanie 129.(NR16)
Źródło z epoki [fragment] […] My, Ludwik, z bożej łaski, węgierski, polski, dalmacki itd. król, chcemy, aby doszło
do wiadomości wszystkich, tak obecnych, jak i przyszłych, że:
2. […] Gdybyśmy z łaski bożej opatrzności mieli syna lub synów, jednego z nich –
a gdyby ich nie było – jedną z naszych córek już urodzonych i żyjących lub mogących się
w przyszłości urodzić […] tego lub tę panowie, szlachta, mieszczanie i każdy z osobna
mieszkaniec Królestwa Polskiego mają uważać za dziedzica i następcę naszego […].
6. Chcemy zadowolić się tym tylko, aby corocznie na św. Marcina wyznawcę[11 listopada] nam […] płacono po dwa grosze zwykłej monety, w Królestwie obieg mającej[…], z każdego osiadłego i dzierżonego łanu lub jego części.

[…] w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii
i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 183–184

Odwołując się do treści dokumentu, podaj nazwę dynastii, której przedstawicielem był
jego wystawca, oraz wyjaśnij cel wystawienia tego pisma.

Zadanie 130.(SP17)

Tablica genealogiczna Piastów [fragment]

Uwaga: tablica zawiera tylko wybrane postacie; x – małżeństwo; N – nieznane imię;
NN – nieznane imię oraz pochodzenie; w nawiasie podano lata życia; numery nad imionami władców
wskazują, z którego małżeństwa ojca pochodził władca.
130.1. Na podstawie tablicy genealogicznej uzupełnij tabelę – wpisz imiona i przydomki
przedstawicieli dynastii Piastów obok fragmentów z Kroniki polskiej Anonima

tzw. Galla, które zawierają fragmenty ich biografii.

130.2. Spośród władców piastowskich wymienionych we fragmencie tablicy genealogicznej
wypisz tych, którzy byli koronowani.

Zadanie 131.(SP17)

Średniowieczna miniatura przedstawiająca koronację cesarza Ottona III

131.1. Wypisz dwa elementy graficzne wskazane na miniaturze i świadczące
o uniwersalnym charakterze władzy cesarskiej.
131.2. Wypisz dwa elementy graficzne wskazane na miniaturze i świadczące o sakralnym
charakterze władzy cesarskiej.