Motyw młodości w literaturze — wybrane przykłady
Motyw młodości pojawia się w twórczości wielu pisarzy i poetów — począwszy od starożytności aż po czasy współczesne. W dzisiejszym artykule omówimy najważniejsze i najciekawsze realizacje tego motywu w literaturze.
Mit o Dedalu i Ikarze
Mit ten opowiada historię Dedala (twórcy labiryntu, w którym uwięziono Minotaura) oraz jego syna — Ikara. Obaj pragną wrócić na Sycylię, która jest ich ojczyzną. Niestety, Minos, władca Krety, nie chce, aby wynalazca opuścił wyspę. Dedal konstruuje więc skrzydła, by uciec razem z synem. Niestety, Ikar nie słucha przestróg ojca i w czasie lotu zbliża się zbyt mocno do słońca. Wosk, który spajał elementy skrzydeł, topnieje, a młody Ateńczyk spada. Jego ojciec, mimo rozpaczy, dociera do ojczyzny, gdzie spędza resztę życia. W micie tym występują dwie opozycyjne postawy. Dedal to uosobienie życiowego doświadczenia, mądrości. Ikar jest natomiast uosobieniem młodości i wszystkiego, co dla niej charakterystyczne: marzycielstwo, skłonność do ryzyka, wiara we wzniosłe idee. Nawiązania do mitu o Dedalu i Ikarze znajdziemy w wielu utworach, m.in. w wierszu Zbigniewa Herberta, o tym samym tytule:
Był taki młody nie rozumiał że skrzydła są tylko przenośnią,
trochę wosku i piór i pogarda dla praw grawitacji,
nie mogę utrzymać ciała na wysokości wielu stóp.
Istota rzeczy jest w tym, aby nasze serca,
które toczy ciężka krew,
napełniły się powietrzem
i tego właśnie Ikar nie chciał przyjąć.
Żywot człowieka poczciwego
W utworze Mikołaja Reja, znajdziemy obraz człowieka renesansu. Żywot człowieka poczciwego zaliczany jest do literatury parenetycznej, ponieważ zachęca do przyjęcia idei odrodzenia. W księdze pierwszej dowiadujemy się, że młodość to przede wszystkim, czas, w którym człowiek zdobywa wiedzę, a także podejmuje decyzje, które zaważą na jego późniejszym życiu.
Na młodość
Natomiast we fraszce Jana Kochanowskiego odnajdujemy zgoła inną postawę. W utworze młodość jest porównana do wiosny. Tak, jak nie ma mowy o pełnym roku bez tej pory roku, nie ma młodości bez szaleństwa.
Cierpienia młodego Wertera
W swoim utworze, Goethego stawia znak równości między młodością a weltschmerz (bólem istnienia). Nieszczęśliwie zakochany Werter cierpi, popada w melancholie. Bohater dostrzega niesprawiedliwość, np. podziały społeczne, ale nie ma siły, by się zbuntować. Uważa, że świat go nie rozumie. Warter to człowiek nadwrażliwy, który ucieka w świat literatury, tzw. “książki zbójeckie”, które ukształtowały go jako człowieka; zaszczepiły w nim szlachetne ideały (np. niedościgły ideał miłości) i dlatego bohater skazany jest na cierpienie.
Oda do młodości
Mickiewiczowska Oda do młodości uznawana jest za manifest polskiego romantyzmu. Utwór został zbudowany na zasadzie kontrastu. Świat starych i młodych zderza się ze sobą:
Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy […]
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury
Świat starych (klasycyzm) kończy się, młodość to energia, wzniosłe ideały. Nowe pokolenie jest zjednoczone, razem przekracza granice, pokonuje bariery:
Razem, młodzi przyjaciele!…
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele! […]
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie.
Warto w tym, miejscu przywołać inny utwór Adama Mickiewicza — Liryki lozańskie, a dokładniej utwór [Polały się łzy], w którym podmiot liryczny określa swoją młodość jako “górną i durną”;jest to swoisty rachunek sumienia; ocena swojego życia z perspektywy minionych lat.
Do młodych
Podmiot liryczny, w wierszu Adama Asnyka, nawołuje natomiast do tego, by “nie deptać przeszłości ołtarzy”. Ma świadomość, że “każda epoka ma swoje własne cele”, namawia jednak, aby darzyć szacunkiem poprzednie pokolenia oraz ich ideały. Jest rodzajem apelu i przestrogą dla młodego pokolenia.
Syzyfowe prace, Przedwiośnie
Oba utwory Stefana Żeromskiego opowiadają o dorastaniu, przede wszystkim w sensie społecznym i patriotycznym. Zarówno, Cezary Baryka, jak i Marcin Borowicz po początkowych rozterkach i dylematach światopoglądowych, charakterystycznych dla tego etapu życia, stają się dojrzałymi i świadomymi patriotami.
Kamienie na szaniec i Pokolenie
Zarówno Kamienie na szaniec Kamińskiego, jak i liryka Baczyńskiego, mają wspólny mianownik, jest nim pokolenie wojenne, które musiało dorosnąć zbyt szybko. Młodzi ludzie, którzy mieli całe życie przed sobą, nagle stali się żołnierzami, walczącymi z okupantem. Poświęcili nie tylko swoją młodość, ale również życie, za wolność ojczyzny. Podmiot liryczny w wierszu Baczyńskiego Pokolenie [Do palców przymarzły struny] mówi bowiem wprost o “dorastaniu do trumny”:
Tak się dorasta do trumny,
jakeśmy w czasie dorośli.
Stanęły rzeki ognia
ścięte krą purpurową;
po nocach sen jak pochodnia
straszy obciętą głową.
