Nazwa i ramy czasowe

Dwudziestolecie międzywojenne trwa od zakończenia I wojny światowej (11 listopada 1918 roku) do początków II wojny światowej (1939 rok). Można wyróżnić:

  • okres jasny (pierwsza dekada, 1918-1928) – cechuje się optymizmem, radością z zakończenia wojny i odzyskania niepodległości.
  • okres ciemny (druga dekada, 1928-1939) – panują nastroje pesymistyczne i katastroficzne, przewidywania nadchodzącej wojny.

Charakter 20-lecia międzywojennego

W 20-międzywojennym ogromną rolę odgrywało życie literackie. Powstawały kabarety, kawiarnie literackie, zawiązywały się grupy literackie. Artyści urządzali wieczory literackie i happeningi, sztuka wychodziła na ulicę. Rozwijała się prasa. Międzywojnie to czas rewolucji i postępu, wówczas powstawały wielkie odkrycia naukowe (teoria względności Einsteina, psychoanaliza Freuda). Społeczeństwo się demokratyzowało, zwiększyła się rola kobiet.

Filozofia

Pragmatyzm – nazwa pochodzi od greckiego pragma, czyli działanie. Wiedza, którą posiada człowiek oraz wszelkie akty poznania powinny być czynione nie po to, by odkryć prawdę świata, ale by usprawnić życie człowieka. Filozofia pragmatyczna, zamiast pytać istotę zjawisk oraz ich pochodzenie, zajmuje się raczej ich użytecznością i tym, w jaki sposób mogą one pomóc człowiekowi w jego życiu. Twórcą William James.

Katastrofizm – przeczucie nadchodzącej katastrofy, upadku wszelkich wartości, nieuchronnej zagłady cywilizacji europejskiej. Pogląd wynikający z powojennej traumy, pesymistycznych nastrojów, napiętej sytuacji społecznej i ekonomicznej. Twórca: Oswald Spengler.

Fenomenologia – pogląd, który postuluje badanie istoty rzeczy. Skupia się na odkrywaniu esencji, fenomenu zjawiska, z pominięciem psychologizmu i innych uwarunkowań. Twórcą Edmund Husserl, czołowym przedstawicielem polski uczony Roman Ingarden.

Nurty

Oniryzm – nazwa pochodzi od gr. oneiros, co oznacza marzenie senne. Polega na wykorzystaniu konwencji snu, cechuje się brakiem logiczności, zaburzoną chronologią, elementami fantastycznymi, surrealistycznymi.

Ekspresjonizm – prąd w sztuce, narodził się w Niemczech. Zakłada sprzeciw wobec realizmu, próbę powrotu do folkloru i natury, spontaniczne wyrażenie subiektywnych emocji, wizjonerstwo. W literaturze wiąże się z patetycznym stylem, hiperbolizacją.

Sztuka

Malarstwo – cechuje się awangardowością, częstymi eksperymentami. Powstawał nowy stosunek do rzeczywistości, pełen abstrakcyjności, geometryzacji kształtów, odejścia od realizmu. W Polsce tworzyli formiści – malarze, którzy inspirowali się europejskim kubizmem i ekspresjonizmem, ale jednocześnie czerpali z rodzimej sztuki. Najpopularniejszym formistą jest Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Kinematografia – w czasach XX-lecia międzywojennego rozwijało się kino, powstało Hollywood. Początkowo tworzono filmy nieme. Dla niemieckiego kina charakterystyczne były ekspresjonistyczne, groteskowe i mroczne filmy. Rozszerzały się gatunki filmowe – w latach trzydziestych powstawały filmy gangsterskie, musicale. Polskie kino najczęściej poruszało tematykę historyczną oraz sięgało po ekranizację powieści.

Teatr – przechodził Wielką Reformę, dbano o psychologizm postaci, aktorstwo pełne przeżywania. Malowane scenografie zastąpiono trójwymiarowymi, rozwój techniki pozwolił na wykorzystanie nietypowego oświetlenia. W Polsce teatr zdominował Stanisław Ignacy Witkiewicz i jego pełne awangardowości i absurdu sztuki.

Grupy literackie w 20-leciu międzywojennym

Skamander – jedna z najważniejszych grup literackich okresu. Członkowie – Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski. Za satelitkę Skamandra uważa się poetkę Marię Pawlikowską-Jasnorzewską. Artyści spotykali się w kawiarni Ziemiańskiej lub Pod Picadorem. Swoje utwory publikowali w czasopiśmie „Skamander”. Nie mieli ścisłego programu, dlatego też ich poezja jest różnorodna. Charakteryzowali się jednak witalizmem, pochwałą życia, zachwytem nad postępem i nowoczesnością, poruszali tematykę związaną z codziennością. Czerpali z języka potocznego. Ich patronem był Leopold Staff. Tworzyli w Warszawie.

Awangarda Krakowska – grupa programowa, której teoretykiem był Tadeusz Peiper. Peiper na łamach czasopisma „Zwrotnica” wygłaszał poglądy na poezję i założenia grupy. Jednym z ważniejszych członków jest Julian Przyboś. Awangarda Krakowska zakładała odejście od klasycystycznego sposobu tworzenia. Postulowano 3M – czyli miasto, masę i maszynę. Zachwycano się techniką, postępem, wynalazczością, krytykowano naturę. Peiper chciał tworzenia „pięknych zdań”, unikania pustosłowia. Uważał, że „proza nazywa, poezja pseudonimuje”.

Futuryści – grupa najbardziej szokującą, skandalizująca. Członkowie: Aleksander Wat, Bruno Jasieński, Tytus Czyżewski. Postulowali odejście od ortografii (jeden z ich tekstów ma tytuł Nuż w bżuhu) i odejście od tradycji. Poruszali tematykę związaną z cielesnością, erotyką, skandalem. Żądali „słów na wolności” – słów uwolnionych od znaczeń. Inspirowali się futuryzmem włoskim i rosyjskim. Swoje założenia wygłaszali podczas ulicznych happeningów. Spotykały ich represje, aresztowania, agresywne reakcje publiczności.

Druga Awangarda – ogólna nazwa dwóch grup:

  • poeci skupieni wokół Józefa Czechowicza i lubelskiego czasopisma Czartak,
  • Czesław Miłosz i wileńska grupa poetycka z czasopismem Żagary.

Poezja Drugiej Awangardy cechuje się katastrofizmem, wizjonerstwem, symbolizmem, tematyką związaną z naturą.

Literatura

Wybrane gatunki:

Powieść psychologiczna – pojawia się analiza zjawisk psychologicznych, chronologia, inwersje czasowe. Najczęściej narracja personalna. Akcja jest mało rozbudowana, ważniejsze są przeżycia bohatera niż fabuła. Na przykład Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej.

Powieść polityczna – powieść podejmująca tematykę związaną z sytuacją polityczną, stanowi komentarz do wydarzeń w kraju i na świecie. W 20-leciu międzywojennym w Polsce pisano powieści dotyczące odzyskania przez kraj niepodległości – Przedwiośnie Stefana Żeromskiego.

Dramat awangardowy – cechuje się absurdem, groteską, zaburzoną chronologią, brakiem przyczynowości i skutkowości, nieprawdopodobnymi wydarzeniami i postaciami. Najważniejszym twórcą Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).

Najwybitniejsi artyści i ich dzieła

Witold Gombrowicz – pisarz, twórca nowatorskiej powieści Ferdydurke.

Zofia Nałkowska – pisarka, diarystka, rozwijała powieść psychologiczną, autorka Granicy.

Stefan Żeromski – pisarz, autor Przedwiośnia, powieści ukazującej różne drogi Polski po odzyskaniu niepodległości.

Witkacy – dramaturg, powieściopisarz, rewolucjonista teatru, twórca Teorii Czystej Formy, autor Szewców.

Bruno Schulz – nowator, autor zbiorów opowiadań Sklepy Cynamonowe i Sanatorium pod Klepsydrą. Posługuje się oniryzmem.

Jarosław Iwaszkiewicz – poeta Skamandra, wybitny prozaik, twórca opowiadań Panny z Wilka, Brzezina, w których inspiruje się koncepcją czasu Marcela Prousta.

Julian Tuwim – czołowy poeta Skamandra, tworzy poezję pełną pochwały życia, prowokującą. Porusza również problematykę społeczno-polityczną – Do prostego człowieka.

Bolesław Leśmian – poeta debiutujący w modernizmie, na czas dwudziestolecia przypada okres jego dojrzałej twórczości. Tworzy oryginalną poezję, sięga po motywy folklorystyczne, fantastyczne. Charakterystyczne dla jego twórczości są neologizmy. Dusiołek

Zależy Ci na dobrym zdaniu matury z języka polskiego? Sprawdź również, jak napisać streszczenie oraz jak powinno wyglądać dobre zakończenie rozprawki. Wypróbuj także nasze kursy maturalne, które pomogą Ci utrwalić materiał.