Jak interpretować wiersz – poradnik krok po kroku

Czy istnieje jakaś uniwersalna zasada, która pozwoli Ci zinterpretować wiersz? Tak, pod warunkiem, że będziesz wiedział, na które elementy utworu zwrócić uwagę. W dzisiejszym artykule, podpowiemy Ci, o czym warto pamiętać w analizie oraz interpretacji wiersza.

Jak interpretować wiersz – analiza i interpretacja

Jak określić sytuacje liryczną w wierszu?

Żeby określić sytuację liryczną, odpowiedź sobie na pytania:

  • kto mówi (podmiot liryczny),
  • do kogo (adresat liryczny),
  • kiedy,
  • dlaczego,
  • w jaki sposób.

Kto to podmiot liryczny

Zwróć uwagę na podmiot liryczny, czyli osobę mówiącą w wierszu. Czy to podmiot jednoosobowy, a może zbiorowy; czy wyraża się bezpośrednia (wypowiada się w pierwszej osobie), a może pośrednia (występują opisy, zdarzenia, dialogowość) Zadaj sobie pytanie, czy można go utożsamić z autorem utworu. Jeśli tak – koniecznie wspomnij o tym w pracy maturalnym. Takim przykładem są chociażby Treny Jana Kochanowskiego. Ze względu na sposób wypowiedzi możemy wyróżnić także:

  • lirykę osobistą – podmiot liryczny “mówi” w pierwszej osobie, zazwyczaj utwór ma charakter refleksyjny. Takim przykładem jest choćby jeden z Sonetów krymskich, Stepy Akermańskie, Adama Mickiewicza. W tym przypadku, znając biografię poety, możemy utożsamić podmiot liryczny z autorem.
  • lirykę roli – najczęściej podmiotem lirycznym jest postać historyczna, osoby mówiącej w wierszu nie należy zatem utożsamiać z autorem. Takim przykładem jest choćby wiersz Zbigniewa Herberta – Powrót prokonsula.
  • lirykę maski – w tym przypadku podmiot liryczny nie może być identyfikowany z samym poetą, ale z jego poglądami – tak.

Kim jest adresat liryczny

O obecności adresata lirycznego świadczy konkretny figura retoryczna – apostrofa, czyli bezpośredni zwrot do niego. Przykładem utworu, w którym występuje ten środek stylistyczny jest Oda do młodości, Adama Mickiewicza. Jak pewnie się domyślasz, apostrofa najczęściej nadaje utworowi podniosły charakter.

Gatunek liryczny

Określenie gatunku lirycznego jest bardzo ważne, ponieważ każdy z nich ma swoje charakterystyczne cechy. Najpopularniejsze z nich to:

  • ballada,
  • fraszka,
  • hymn,
  • elegia,
  • oda,
  • sielanka,
  • tren,
  • sonet.

Przykładowo, sonet, charakteryzuje się kunsztowną kompozycją Utwór ten składa się z czternastu wersów, czterech zwroteki. Dwie z nich to tetrastych, dwie tercyny. W sonecie zauważalny jest podział na strofy opisowe i refleksyjne. Jeśli nie rozpoznasz gatunku i jego charakterystycznych cech możesz stracić punkty.

Środki stylistyczne

Pamiętaj, że na maturze nie wystarczy wymienić, jakie środki stylistyczne w nim występują. Sama definicja też na niewiele się zda. Kluczowe będzie wyjaśnienie, czemu służy dany środek stylistyczny. Przykładowo, anafora często nadaje wypowiedzi ekspresywny charakter, a epitet sprawia, że opis staje się bardziej “plastyczne”. Środki stylistyczne, które warto sobie przypomnieć przed egzaminem z języka polskiego to:

  • alegoria – ukształtowanie wypowiedzi poetyckiej w taki sposób, że pojęcie abstrakcyjne jest przedstawione jako konkretny przedmiot, np śmierć jako kostucha; sowa – mądrość
  • anafora – celowe powtórzenie zwrotu lub wyrazu na początku segmentu wypowiedzi,
  • apostrofa – bezpośredni zwrot do adresata, najczęściej w drugiej osobie, w wołaczu,
  • aliteracja – powtarzanie tych samych głosek na początku kolejnych wyrazów,
  • aluzja literacka – jawne lub ukryte nawiązanie w wierszu do innego utworu kultury,
  • animizacja (ożywienie) – nadanie cech istot żywych przedmiotom lub zjawiskom,
  • antropomorfizacja – nadanie cech ludzkich, przedmiotom nieożywionym,
  • epitet – określenie rzeczownika; najczęściej przymiotnik,
  • elipsa – celowe opuszczenie danego fragmentu wypowiedzi ,
  • eufemizm – zastąpienie jakiegoś zwrotu lub wyrazu w celu złagodzenia jego negatywnego wydźwięku, np. odszedł do Pana, zamiast zasnął
  • metafora (przenośnia) – połączenie wyrazów, których sensu nie można tłumaczyć dosłownie,
  • metonimia – zastąpienie nazwy jakiegoś zjawiska, innym, który pozostaje w nim w związku, np. “lubię pióro Herberta”.
  • oksymoron – zestawienie wyrazów przeciwstawnych, np. żywy trup, moc truchleje ,
  • synekdocha – odmiana metonimii; zastąpienie jakiegoś zjawiska innym, który jest jego częścią, np. mądra głowa.
  • pytanie retoryczne – pytanie, które nie jest zadane, by uzyskać odpowiedź, ale żeby skłonić do refleksji..