Nazwa i ramy czasowe

Najczęściej wskazuje się, że współczesność ma swój początek po roku 1945, czyli po zakończeniu działań wojennych. Epoka nie ma konkretnej nazwy, która by ją charakteryzowała, ponieważ współczesność wciąż trwa – nie można więc w pełni podsumować tego okresu.

Filozofia współczesna

Egzystencjalizm – pogląd, który opiera się na postrzeganiu życia jako absurdu. Uważany był za wynik utraty wiary w Boga. Egzystencjaliści zakładali, że człowiek pojawia się na świecie bez powodu; nie ma wpływu na to, czy będzie istnieć. Ludzka egzystencja jest absurdalna, choć jednocześnie godna podziwu. Twórcy: S. Kierkegaard, M. Heidegger. Ważnym przedstawicielem jest Albert Camus, filozofia egzystencjalna pojawia się w jego powieści Dżuma.

Personalizm – traktuje rozwój człowieka jako najważniejszy cel. Wyróżnia fizyczność i duchowość, intelektualność – dualizm ludzkiej natury. Personaliści stawiają wolną wolę, wolność i rozum człowieka ponad wartościami ekonomicznymi. Istnieje odłam personalizmu katolickiego, który rozwój osobowy wiąże z bliskością i poznaniem Boga.

Sztuka

Teatr absurdu – w powojennym teatrze dominowały kierunki związane z absurdem i groteską. Tworzono dramaty, w których fabuła nie opiera się na zasadach logiczności, wydarzenia pozbawione są sensu i znaczenia. Twórcą Samuel Beckett. W Polsce do teatru absurdu nawiązywał Tadeusz Różewicz (Kartoteka) oraz Sławomir Mrożek (Tango).

Malarstwo – sztuka współczesna często nawiązuje do masowości i konsumpcjonizmu. W te założenia wpisuje się pop-art, którego głównym przedstawicielem jest Andy Warhol. Wykorzystując technikę kolażu, artysta malował butelki coca-coli czy podobiznę Marlin Monroe, ikony kultury popularnej. Współczesne malarstwo wiąże się z abstrakcjonizmem i ekspresjonizmem.

Literatura współczesna

Wiersz różewiczowski – typ wiersza stworzony przez Tadeusza Różewicza. Charakteryzuje się prostotą, brakiem ozdobników i kunsztownych środków stylistycznych. Występują liczne przerzutnie, styl potoczny. Brak patosu i wzniosłości.

Poezja lingwistyczna – kierunek poetycki, który wyróżnia się nietypowym podejściem do języka. Lingwiści rozbijają stałe związki wyrazowe, bawią się frazeologizmami, tworzą gry słowne, neologizmy. Czołowym lingwistą Miron Białoszewski.

Powieść sci-fi – w powieści fantastyczno-naukowej pojawiają się kosmici, nadnaturalne postaci, wątki i motywy związane z życiem pozaziemskim, rozwojem techniki i nauki. Najważniejszym polskim twórcą sci-fi jest Stanisław Lem.

Esej – gatunek epicki, który łączy w sobie cechy wielu innych gatunków, jego podstawową cechą jest różnorodność. Pojawiają się intelektualne rozważania, refleksja, erudycyjność, elementy fikcji, narracja subiektywna.

Ważne pojęcia

Socrealizm – sposób tworzenia obowiązujący w czasach stalinizmu, który polegał na odwzorowaniu rzeczywistości tak, aby ukazywała światopogląd partii, ideowość, wierność zasadom marksizmu. Literatura socrealistyczna była prosta, optymistyczna, dydaktyczna – miała być rozumiana przez masowego odbiorcę. Jej bohaterami najczęściej byli robotnicy.

Nowomowa – sztucznie stworzony, propagandowy język. Termin pojawia się w powieści George’a Orwella Rok 1984, która przedstawia mechanizmy totalitaryzmu.

Pokolenie pryszczatych – w ten sposób nazywa się twórców, którzy debiutowali w czasie socrealizmu i tworzyli zgodnie z jego założeniami. Dokonywali „wtórnych” debiutów, często wstydząc się swojej artystycznej przeszłości.

Cenzura – ograniczanie twórczości, wpływanie na poruszaną tematykę i sposób tworzenia. Na artystów łamiących cenzurę spadały represje, ich dzieła mogły być wydawane jedynie poza granicami kraju.

Nowa Fala – grupa poetycka, której czołowym przedstawicielem był Stanisław Barańczak. Poeci Nowej Fali debiutowali około roku 70. Ich twórczość czerpała z codzienności – z języka sloganów reklamowych, broszur, ankiet. Charakterystyczne są gry językowe, rozbijanie frazeologizmów, neologizmy.

Turpizm – pochwała, kult brzydoty. Nazwa pochodzi od łac. turpis (brzydki). Turpiści sięgają do tematyki związanej ze śmiercią, kalectwem, zniszczeniem, rozkładem – motywami powszechnie uznawanymi za odrzucające czy nieakceptowanymi przez kulturę wysoką. W polskiej poezji reprezentantem Stanisław Grochowiak.

Odwilż październikowa – inaczej nazywana polskim październikiem, przypada na rok 1956, związana ze śmiercią Stalina (1953). Okres odrodzenia sztuki, dużej aktywności pisarzy, czas debiutów i powstawania polskich ośrodków kultury.

Najwybitniejsi artyści i ich dzieła

Wisława Szymborska – poetka, w 1966 roku otrzymała Nagrodę Nobla. Często podejmuje tematykę związaną z człowiekiem i jego kondycją we współczesnym świecie, reflektuje nad historią, społeczeństwem, sztuką. Stosuje ironię. Nic dwa razy.

Czesław Miłosz – poeta, pisarz, eseista, laureat Nagrody Nobla w 1980 roku. Debiutował w dwudziestoleciu międzywojennym. Piosenka o końcu świata.

Zbigniew Herbert – poeta, eseista. Czołowy neoklasycysta, moralista. Odwołuje się do motywów antycznych, biblijnych. Twórca cyklu o Panu Cogito.

Miron Białoszewski – poeta lingwistyczny, autor Pamiętnika z powstania warszawskiego.

Olga Tokarczuk – pisarka, otrzymała Nagrodę Nobla w 2018 roku. W swojej prozie mitologizuje rzeczywistość. Autorka Biegunów.