Skąd pochodzi nazwa renesans?

Francuski wyraz „renesans” znaczy „odrodzenie”, a więc ponowne narodziny W szerszym znaczeniu „renesans” oznacza odrodzenie się grecko-rzymskiej kultury antycznej. Termin ten został wprowadzony w XVI wieku przez włoskiego artystę – Giorgia Vasariego.

Ramy czasowe renesansu

Początek renesansu, jako kolejnej epoki po średniowieczu, datuje się na wiek XIV/XV, za daty rozpoczynające epokę uważa się rok 1453 – zdobycie Konstantynopola przez Turków, 1492 – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba oraz rok 1450 – wynalezienie druku przez Jana Gutenberga. Nie ma jednej daty, która wyznaczałaby początek renesansu, gdyż jak mówi Jerzy Ziomek, wybitny badacz tego okresu: „Nie uda nam się odnaleźć daty, którą można by uznać za początek renesansu”. Koniec tej epoki przypada na schyłek XVI wieku.

Filozofia renesansu

Epikureizm – wyznawcy tej filozofii głosili, że celem życia jest dążenie do przyjemności i szczęścia, lecz wszystko z rozwagą i umiarem. Według zasad epikureizmu człowiek powinien korzystać z życia, cieszyć się każdym dniem, ale żyć rozumnie i cnotliwe.

Stoicyzm – według tej filozofii człowiek powinien żyć zgodnie z naturą i prawami wszechświata; nie powinien ulegać namiętnościom, zawsze wybierać cnotę – nigdy rozkosz. Stoicy apelowali do ludzi o nauczenie się przyjmowania zmienności losu z pokorą w sercu.

 Światopogląd epoki

Humanizm – łac. homo – „człowiek”, humanus – „ludzki”, humanitas – „człowieczeństwo”. To prąd myślowy stawiający w centrum zainteresowań człowieka. Podstawą humanizmu stały się słowa Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce”. W myśl humanizmu człowiek jest ważny, posiada wartość. Humaniści epoki renesansu sformułowali zupełnie inne niż w średniowieczu poglądy na człowieka, które dały mu możliwość wszechstronnego rozwoju, poczucie swobody i radości życia, ograniczanego przez średniowieczne konwencje i ideały. Z humanizmem łączy się bezpośrednio antropocentryzm, który sytuuje człowieka w centrum wszechświata – inaczej niż popularny w średniowieczu teocentryzm.

Reformacja – ruch społeczno-religijny zapoczątkowany przez Marcina Lutra na początku XVI wieku. Jak sama nazwa wskazuje zwolennicy tego ruchu domagali się przeprowadzenia reform w kościele. Marcin Luter postulował m.in. o zniesienie odpustów i celibatu czy przetłumaczenie Biblii na języki narodowe. W wyniku reformacji pozycja kościoła znacznie się osłabiła, doszło do wielu wojen religijnych, podziałów między ludzi, nastąpiło natomiast umocnienie władzy świeckiej. W wyniku reformacji powstały inne nurty wyznaniowe, takie jak luteranizm, kalwinizm, anglikanizm czy arianie.

Sztuka renesansu

Architektura

Architekturę epoki renesansu wyróżniały duże okna, półokrągłe łuki, złocone lub miedziane kopuły, ozdobne krużganki, attyki, podcienia, szerokie budowle, dobrze osadzone w linii poziomej, kolumny nawiązujące do epoki starożytnej – kapitele w typowo greckim stylu.

Styl renesansowy w architekturze wyróżniał się przede wszystkim harmonią, proporcjonalnością, nawiązywaniem do antycznych wzorów oraz umiarkowaniem w stosowaniu linii i kształtu.

Malarstwo i rzeźba

Sztuka renesansowa zerwała z założeniami średniowiecza (ascetycznymi kształtami ciała) i wyeksponowała piękno ludzkiego ciała. Renesans obnażył przed widzem idealne kształty, urodę ciała człowieka i uczynił z nich tematy przewodnie swych dzieł. Ponadto sztuka renesansowa wiele czerpała z antyku – artyści wykorzystywali motywy biblijne i mitologiczne w swych dziełach, wykorzystywano elementy przyrody, wprowadzono sceny z życia codziennego. W sztuce renesansowej pojawiły się także postacie osób świeckich (autoportret). W renesansie nastąpiła laicyzacja sztuki, ponieważ coraz większą przewagę zyskała tematyka świecka.

Artyści renesansowi i ich dzieła:
– Leonardo da Vinci – Gioconda lub Mona Lisa, Dama z łasiczką, Ostatnia wieczerza;
– Rafael Santi – Madonna Sykstyńska, Madonna ze szczygłem – malarz madonn (MB), Szkoła ateńska;
– Tycjan – Święta Maria Magdalena, Chrystus z Magdaleną, Jan Chrzciciel;
– Michał Anioł – Pieta, Dawid, Mojżesz, freski;
– Sandro Botticelli – Narodziny Wenus;
– Antonio Correggio – Madonna ze św. Jerzym, Madonna ze św. Hieronimem;
– Pieter Bruegel – Upadek Ikara, Ślepcy.

Literatura renesansu

Wybrane gatunki literatury renesansu

Fraszka – wł. frasca – „gałązka”, „drobiazg”. Jest to krótki utwór wierszowany, liryczny, przeważnie o żartobliwej treści, natomiast treści poważne poruszają zwykle tematykę życia codziennego.

Pieśń – dłuższy utwór liryczny, wierszowany, posiadający stroficzną budowę, wyróżniający się melodyjnością, wyrażający myśli i uczucia samego autora oraz zawierający refleksje na różnorodne tematy. Twórcą pieśni był Horacy.

Hymn – utwór liryczny o patetycznym charakterze; zawiera pochwałę bóstwa, człowieka lub jakichś zjawisk czy idei.

Tren – inaczej płacz, żal, lament; krótki utwór wierszowany, liryczny, wyraża ból i smutek po stracie bliskiej osoby, ale także pochwałę zalet zmarłego. Tren jako gatunek pochodzi z poezji funeralnej (żałobnej).

Wybitni przedstawiciele literatury

– Jan Kochanowski – najwybitniejszy poeta polskiego odrodzenia. Był niezwykłym poetą, dlatego w literaturze polskiej zyskał miano „ojca poezji polskiej”.

Jan Kochanowski stworzył filozofie złotego środka na wzór Horacego – łączył w pieśniach dwie postawy: stoicyzmu i epikureizmu, czyli optymizmu, umiejętności cieszenia się każdym dniem w myśl popularnego hasła carpe diem – „chwytaj dzień” oraz stoicyzmu – czyli umiejętności przyjmowania dobra i zła z jednakowym spokojem w sercu. Jan Kochanowski jest twórcą nowego systemu wersyfikacyjnego – sylabicznego (sylabizm). Czarnoleski poeta miał świadomość, że był pierwszym twórcą poezji narodowej i wprowadził ją na wyżyny europejskie.

Jego najważniejsze utwory to: „Pieśń o zabiciu Jana Tarnowskiego”, poemat „Zuzanna”, przekład „Psałterz Dawidów”, „Satyr” albo „Dziki Mąż”, „Zgoda”, „Szachy”, pierwszy dramat „Odprawa posłów greckich”, zbiorowe wydanie Fraszek; ponadto napisał 49 pieśni i zebrał je w dwóch księgach: „Księgi Pierwsze” i „Księgi Wtóre”. Jest autorem cyklu „Trenów”, w skład którego wchodzi dziewiętnaście utworów.

– Mikołaj Rej – zyskał miano „ojca literatury polskiej”; jego najsłynniejszy utwór to: „Żywot człowieka poczciwego” – ma charakter parenetyczny. Utwór prezentuje wzorzec poczciwego człowieka, którym jest szlachcic ziemianin. Rej stworzył taki wzorzec po to, aby służył polskiej szlachcie jako wzór do naśladowania.

Cechy stylu i języka Mikołaja Reja:
– język potoczny;
– liczne zdrobnienia;;
– słownictwo nacechowane emocjonalnie;
– orzeczenia na końcu zdania (na wzór składni łacińskiej).

– Piotr Skarga – był jezuitą, autorem „Kazań sejmowych” i „Żywotów świętych”. W swoim cyklu kazań nie bał się piętnować wad ówczesnych władców Polski, głosił także radykalne hasła kontrreformacyjne. Kazania ks. Skargi są przykładem sztuki retorycznej, ponieważ autor stosując różne zabiegi językowe, odpowiednio dobierając słowa, próbuje przekonać odbiorów swojego komunikatu o słuszności swego stanowiska. Posługuje się językiem perswazyjnym. Ponadto jezuita stosuje w swoich kazaniach wiele pytań retorycznych, które skłaniają do refleksji i zadumy.

Ważne pojęcia związane z epoką

Horacjanizm – to łączenie w poezji postawy zgodnej z filozofią stoicyzmu i epikureizmu. To także swoisty dialog z twórczością Horacego, który był mistrzem dla Kochanowskiego. Czarnoleski poeta tłumaczył i parafrazował pieśni starożytnego mistrza, czerpał z jego dorobku również tematy i motywy dla swojej twórczości.

Artysta renesansowy – osoba wyjątkowa, twórca mający świadomość własnej wartości, przekonany o swojej wyjątkowości, gdyż za pomocą sztuki, którą tworzy może stać się „nieśmiertelny”.