Skąd pochodzi nazwa romantyzm

Termin „romantyzm” pojawił się w XIX wieku jako nazwa kolejnej epoki następującej po oświeceniu. Nazwa ta odnosi się także do prądu literackiego, postawy życiowej, poglądów, przekonań, obyczajów oraz sposobu wyrażania uczuć.

Ramy czasowe romantyzmu

W Europie romantyzm trwał od Rewolucji Francuskiej (od I połowy XIX wieku) do Wiosny Ludów (1848 r.). W Polsce epoka ta przypada na lata 1822-1863. Za początek polskiego romantyzmu uznaje się rok 1822 – jest to data wydania przez Adama Mickiewicza I tomu „Poezji”, który zawierał „Ballady i romanse”. Natomiast za datę końcową, mówiącą o stopniowym wygasaniu romantyzmu w Polsce uznaje się rok 1864 – upadek powstania styczniowego.

Romantyzm w Polsce obejmował trzy okresy:
– 1822-1830 – powstanie listopadowe;
– 1830-1848 – Wiosna Ludów;
– 1848-1864 – powstanie styczniowe.

 Inna nowoczesność

Romantyzm był odpowiedzią na postawę oświeceniową ze szczególnym umiłowaniem do ludzkiego rozumu. Romantycy sprzeciwiali się takiej postawie, gdyż odrzucali rozum jako główną metodę poznania świata. Natomiast głęboko wierzyli w swoją intuicję, przeczucie, wizje, apelowali do czynników emocjonalnych.

Wyróżniki epoki romantyzmu świadczące o tworzeniu się nowej innej nowoczesności:
– kryzys rozumu, zwątpienie w zmysły, wiara w intuicje, przeczucie;
– moc wyobraźni i uczucia, autorytet wiary prostego ludu, gminu;
– odrzucenie kanonów sztuki klasycznej, w literaturze nowe gatunki i nowe reguły ich tworzenia, otwarta kompozycja dzieła, powrót do dramatu szekspirowskiego;
– typ uczuciowego, indywidualnego, namiętnego, młodego artysty;
– bunt i knucie spisków przeciwko zaborcy, konspiracja i wreszcie powstanie;
– tajemniczość, dysharmonia, niepokój, ekspresja uczuć.

Romantyzm jako epoka posiadał pewne cechy szczególne:
– gloryfikacja miłości;
– bunt przeciw światu;
– baśniowość;
– fantastyka;
– ludowość;
– indywidualizm;
– hasła narodowe i wyzwoleńcze;
– zwrot ku przeszłości historycznej własnego kraju;
– elementy egzotyki – głownie zainteresowanie kulturą Orientu, Wschodu.

Filozofia romantyzmu

– Immanuel Kant – jego najwybitniejsze dzieło to „Krytyka czystego rozumu”; jego filozofia zrewolucjonizowała dotychczasowe myślenie – głosił, że cały świat zmysłów jest subiektywny i w głównej mierze zależy od przedmiotu, który jest poznawany.

– Georg Wilhelm Friedrich Hegel – twórca najpełniejszego systemu filozofii idealistycznej.

Sztuka romantyzmu

Architektura
Budowle powstałe w epoce romantyzmu to: Pałac Działyńskich w Kórniku, Kościół w Krzeszowicach (obok Krakowa), Gościnny Dwór za Żelazną Bramą w Warszawie, fasada Katedry św. Jana w Warszawie.

Malarstwo
Sztukę cechowała nastrojowość ukazywana poprzez pejzaże nocną porą, ustronne miejsca, ruiny zamków. Ponadto w romantycznym malarstwie dominowały tajemniczość i fantastyka. Artyści wykorzystywali sięgali po bogatą paletę kolorów, posługiwali się kontrastem i symboliką. Ponadto ukazywano związek człowieka z przyrodą oraz piękno natury. Romantyczni artyści ukazywali także w swoich obrazach samotność człowieka we wszechświecie, człowiek był pokazywany jako mała cząstka natury, indywidualny i skłonny do kontemplacji nad swoim życiem. Przykładem malarstwa epoki romantyzmu może być obraz „Skały kredowe na Rugii” Caspara Davida Friedricha.

Malarze epoki romantyzmu malowali nie tylko to, co widzieli oczami, ale także to, co dostrzegali sercem.

Malarze epoki romantyzmu:
– Piotr Michałowski – artysta specjalizujący się w scenach batalistycznych, portretach oraz scenach rodzajowych;
– Henryk Rodakowski – malował głównie portrety;
– Jan Feliks Piwarski – malarz scen rodzajowych;
– Marcin Zaleski – malował przede wszystkim widoki miejskie i zabytki.

Z romantycznej sztuki wyrosła także twórczość Artura Grottgera, który jest autorem dwóch cykli o Powstaniu Styczniowym: „Lituania”, „Polonia”.

Muzyka
Do najwybitniejszych polskich muzyków romantycznych należą:

– Fryderyk Franciszek Chopin – pianista, kompozytor, „poeta fortepianu”, miał francuskie pochodzenie, jego towarzyszką życia i przyjaciółką była George Sand. Chopin komponował głównie polonezy, mazurki, ballady, etiudy, nokturny, sonaty, preludia i inne.

– Stanisław Moniuszko – twórca polskiej opery; dyrygent, kompozytor, Do jego utworów należą: opery – „Halka”, „Straszny dwór”, balety – „Figle szatana” ,operetki – „Beata”, ballady – „Dziad i baba”, kantaty – „Sonety krymskie”, „Widma”, msze, uwertury, pieśni – „Ojcze z niebios, Boże, Panie”, „Prząśniczka”, „Krakowiaczek”.

Literatura romantyzmu

Wybrane gatunki literatury romantyzmu
Romantycy zrezygnowali z klasycystycznej zasady czystości gatunków i uznając swobodę literacką zaczęli tworzyć gatunki synkretyczne.

Ballada – utwór należący do epiki, dłuższy, wierszowany, synkretyczny, który wykorzystuje motywy ludowe. Łączy w sobie elementy fantastyczne z realistycznymi. Odznacza się tajemniczością. Ballady poruszały zwykle tematy związane z nieszczęśliwą miłością, śmiercią, zabójstwem, zdradą.

Powieść poetycka – utwory tego gatunku wyróżnia luźna kompozycja, fragmentaryczna fabuła, brak chronologii czasowej wydarzeń oraz ciągu przyczynowo-skutkowego, nastrój tajemniczości. Ponadto w powieści poetyckiej występuje narrator obiektywny; gatunek skupia w sobie synkretyzm rodzajowy i gatunkowy.

Dramat romantyczny – cechą wyróżniającą tego gatunku jest luźna kompozycja, synkretyzm gatunkowy, współwystępowanie fantastyki i realizmu, wielość miejsc oraz odrzucenie tradycyjnych reguł określających dramat.

Trzy dramaty romantyczne to: „Dziady” część III, „Kordian”, „Nie-boska komedia”.

Epopeja(epos) – utwór należący do epiki, rozpoczynający się inwokacją, z bogactwem opisów przyrody i życia obyczajowego, opowiadający losy wybitnych jednostek, bohaterów na tle ważnych wydarzeń historycznych.

Poemat dygresyjny – utwór należący do epiki, wierszowany, zawierający motyw podroży bohatera.

„Odświeżone” gatunki obecne w literaturze romantyzmu to także: sonet, oda, bajka, komedia.

Typy bohaterów literackich

Bohater romantyczny – to typowy indywidualista, oderwany od rzeczywistości poprzez idealizacje życia; człowiek przesadnie uczuciowy i skłonny do egzaltacji, często wyobcowany i samotny, nierzadko poeta buntujący się wobec świata; mistyk, szczególnie wrażliwy na piękno przyrody, patriota, zdolny do poświęceń, nieszczęśliwy w miłości, wewnętrznie skomplikowany, opanowany różnorodnością uczuć.

Bohater bajroniczny – to walczący o wolnościowe ideały zbrodniarz o tajemniczej przeszłości, samotny, skłócony ze światem indywidualista.

Bohater wallenrodyczny – za najważniejszy cel stawia sobie walkę o wolność, dlatego w tym celu nad szczęście osobiste przedkłada dobro ojczyzny. Jest gotów do poświęceń, działa podstępnie w konspiracji, wbrew własnemu sumieniu.

Nurty rozwijające się w poezji romantyzmu

Nurt poezji patriotycznej (poeci traktowali Ojczyznę jako wartość najwyższą; większość artystów była spiskowcami i żołnierzami):
– Wincenty Pol;
– Lucjan Siemiejski;
– Gustaw Ehremberg;
– Ryszard Berwiński.

Nurt poezji ludowej:
– Władysław Syrokomla;
– Teofil Lenartowicz;
– Kornel Ujejski.

Najwybitniejsi artyści literaccy i ich dzieła

– Adam Mickiewicz – ballady „Romantyczność”, „Świtezianka”, „Świteź”, „Dziady” cz. II, IV, III, „Sonety krymskie”, „Konrad Wallenrod”, „Do Matki Polki”.

– Juliusz Słowacki – „Kordian”, „Beniowski”, „Testament mój”, „Rozłączenie”, „Hymn (Smutno mi, Boże!)”.

– Cyprian Kamil Norwid – poeta o specyficznej naturze; całe życie był samotny i niezrozumiały przez innych. Jego poezja różniła się od utworów innych romantyków, ponieważ zawierała cechy nowoczesności, wymagała od czytelnika pracy intelektu. Był pierwszym poetą w literaturze, który głosił kult pracy geniuszu twórczego. Ponadto stworzył nowoczesną poezję przemilczeń, nie bał się też stosować ironii czy symbolu.

Jego utwory to: poemat „Promethidion”, dramat „Pierścień wielkiej damy” (wyrósł z nieszczęśliwej miłości poety do Marii Kalergis), „Moja piosnka I”, „Moja piosnka II”, „Bema pamięci rapsod żałobny”.

– Zygmunt Krasiński – jego najbardziej znane dzieła to dramaty: „Nie-boska komedia”, „Irydion”.

– Aleksander Fredro – najwybitniejszy komediopisarz. Jego utwory są pełne humoru, a sam autor w mistrzowski sposób bawi się romantycznymi postaciami, tematami i konwencjami. Do jego najpopularniejszych utworów należą: „Zemsta”, „Śluby panieńskie”, „Pan Jowialski”, „Mąż i żona”.

– Józef Ignacy Kraszewski – napisał ponad dwieście powieści o różnorodnej tematyce. Do tych najważniejszych dzieł w jego dorobku literackim należą powieści historyczne. Wszystkie jego utwory pełniły funkcję edukacyjną: „Stara baśń”, „Historia kołków w płocie”, „Ulana”, „Hrabia Cosel”, „Starosta warszawski”.

Hasła epoki romantyzmu

– „Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga,/ Łam czego rozum nie złamie” (Oda do młodości – A. Mickiewicz);

– „Młodości! Ty nad poziomy wylatuj” (Oda do młodości – A. Mickiewicz);

– „Polska mesjaszem narodów” (Dziady, część III – A. Mickiewicz);

–  „Polska Winkelriedem narodów” (Kordian – J. Słowacki);

– „Miej serce i patrzaj w serce” (Romantyczność – A. Mickiewicz).

Ważne pojęcia związane z romantyzmem

Wallenrodyzm – postawa człowieka, który dla osiągnięcia szlachetnego celu postępuje nieetycznie, niemoralnie.

Prometeizm – gotowość do poświecenia się w imię zbiorowości ludzkiej; wybór samotności i cierpienia dla szczęścia ogółu, bunt wobec Boga, odrzucenie własnego szczęścia.

Mesjanizm – koncepcja wyrażająca się w słowach: „Polska mesjaszem narodów” – wiara w posłannictwo narodu wybranego przez Boga do wypełnienia zbawczej misji. Tą misją było przyniesienie wolności Polsce i innym krajom Europy. Droga prowadzącą do niepodległości było cierpienie.

Martyrologia – prześladowanie młodzieży polskiej przez zaborcę.

Irracjonalizm – to odrzucenie rozumu jako metody poznawania świata i wiara w „pozarozumowe” poszukiwanie prawdy, nastawienie na uczucia, intuicję, wiarę, wizję – to co racjonalne nie jest wiarygodne.

Ludowość – zainteresowanie twórczością ludu. To przekonanie, ze źródłem literatury są ludowe obyczaje i kultura.

Indywidualizm – poczucie odrębności, wyobcowania, które towarzyszyło romantykom.