Nazwa epoki – antyk
Słowo „antyk” ma łacińskie pochodzenie: łac. antiquus oznacza „dawny”, z kolei łac. antiquitas znaczy „starożytność”, a więc termin ten jest nazwą najdawniejszej epoki w dziejach ludzkości. Pojęciem antyk określa się starożytną kulturę, głównie grecko-rzymską, która stała się źródłem inspiracji dla kolejnych epok na przestrzeni dziejów. Ponadto wytwory kultury antycznej do dziś funkcjonują jako wzorzec klasycznego i ponadczasowego piękna.
Ramy czasowe starożytności
Początek epoki sięga IX wieku p.n.e., natomiast za datę końcową uznaje się rok 476 n.e., kiedy germański wódz Odoaker obala ostatniego cesarza rzymskiego Romulusa Augustulusa i doprowadza do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Filozofia antyku
Z grec. phileo – miłuję, sophia – mądrość. Filozofia narodziła się w starożytnej Grecji. Była umiłowaniem mądrości, zrodziła się z ogromnej ciekawości człowieka do świata, który go otaczał. Od zarania dziejów człowiek szukał odpowiedzi na pytanie o powstanie świata – na to pierwsze filozoficzne pytanie próbowała znaleźć odpowiedź mitologia, jednak została odrzucona.
Do najważniejszych starożytnych filozofów należeli:
– Heraklit z Efezu – Panta rhei, czyli „Wszystko płynie”. Lub spolszczona wersja powiedzenia „Nie wchodzi się dwa razy do tej samej rzeki”. Heraklit uważał, że podstawowym elementem świata jest ogień. To on jako pierwszy zainteresował się poznaniem świata poprzez zgłębianie tajników ludzkiej duszy.
– Pitagoras – znany jako twórca Twierdzenia Pitagorasa, był znakomitym matematykiem i filozofem. Według niego ziemia i inne ciała niebieskie miały kształt kuli, którą uważał za doskonałą figurę geometryczną.
– Sokrates – „Wiem, że nic nie wiem” – takie słowa filozof powtarzał sobie nieustannie, choć posiadał ogromną wiedzę. Uważał jednak, że wciąż jeszcze nie wie wszystkiego i otwarcie się do tego przyznawał. Dostrzegał wyraźną różnice pomiędzy sobą a ludźmi, którzy myślą, że już zdobyli wystarczającą wiedzę. Według Sokratesa zadaniem filozofii jest nieustanne pobudzanie ludzi do myślenia nad sobą i swoim życiem. Ponadto filozofowie powinni przypominać ludziom, że najważniejsze są wartości duchowe, dobra materialne nie mają znaczenia.
– Platon – „Myśleć to, co prawdziwe, czuć to, co piękne i kochać co dobre – w tym cel rozumnego życia” – był uczniem Sokratesa, założył Akademię Platońską, twórca filozofii idealistycznej; najważniejsze jego dzieła to: „Obrona Sokratesa”, „Uczta”, „Państwo”. Uważał, że świat poznawany za pomocą zmysłów jest tylko odbiciem rzeczywistego świata idei, jest także twórcą koncepcji państwa rządzącego przez filozofów.
– Anaksymenes – za podstawowy element świata uznawał powietrze, a w zależności od jego gęstości powstaje ogień, woda, człowiek, ziemia.
– Anaksymander – wysunął teorię kulistości ziemi; uważał, że to właśnie pod wpływem ruchu wyłoniło się ciepło, zimno, a dzięki temu różne stany skupienia wody.
– Arystoteles – uczeń Platona, jednak wystąpił przeciwko swojemu nauczycielowi, autor „Poetyki”; zakładał istnienie ciała i ducha; filozof często uważany jest za twórcę nauki, gdyż stworzył podstawy logiki, botaniki, psychologii, retoryki.
– Sofiści – byli wędrownymi nauczycielami, według nich dobro i prawda absolutna nie istniały; za pieniądze uczyli takich przedmiotów jak: gramatyka, psychologia, retoryka, logika.
– Epikur z Samos – twórca epikureizmu, czyli dążenia do szczęścia, które rozumiał jako doznawanie przyjemności. Według niego każdy człowiek powinien starać się, aby w życiu nie odczuwać cierpienia, ale odbierać życie jako samą radość i cieszyć się nim każdego dnia.
– Zenon z Kition – twórca stoicyzmu; głosił pogląd zgodnego życia z własnym rozumem i naturą.
Sztuka starożytna
Architektura
W greckiej architekturze ukształtowały się trzy style:
– styl dorycki – cechował się przede wszystkim brakiem upiększeń – płaski kapitel nie posiadał żadnych zdobień. Z kolei trzon kolumny był masywny i monumentalny. Styl ten charakteryzował się surowością;
– styl joński – od poprzedniego różnił się zdobieniami i wysmuklonym trzonem kolumny, charakterystyczne ślimaczki, przypominające baranie rogi, należały do wyróżników tego stylu;
– styl koryncki – najpóźniejszy styl w architekturze greckiej; kolumna utrzymana w podobnym stylu do jońskiego. Wyróżnia się znacznymi zdobieniami w kształcie pionowych liści pnących się ku kapitelowi, wygiętych w kształcie litery S do tyłu.
Rzeźba
Najbardziej znanymi rzeźbiarzami tego okresu są: Fidiasz, Praksyteles, Poliklet. Rzeźbiono głównie bogów, herosów i ludzi; bohaterowie ich dzieł odznaczali się niezwykłą harmonią, pięknem, pogodą ducha, wspaniałą sylwetką i wyjątkowymi rysami twarzy.
Malarstwo
Niewiele zabytków przetrwało do naszych czasów z tego okresu. Te, które zachowały się na wyrobach ceramicznych świadczą o tym, jak wyglądały malowidła ścienne. W malarstwie greckim widać silną tendencję do naśladowania rzeczywistości, widać także umiejętne stosowanie perspektywy i tworzenie efektu trójwymiarowości.
Literatura antyku
Wybrane gatunki literatury antycznej
Epos – jest to najstarszy gatunek literacki należący do epiki, długi, wierszowany utwór, opowiada o legendarnych i historycznych bohaterach, przedstawiając ich na tle ważnych wydarzeń, które są często przełomowe dla społeczeństwa.
Cechy eposu antycznego:
– paralelizm fabuły – w fabule równocześnie występują dwa ciągi wydarzeń;
– działania ludzkie z równorzędnym działaniem bogów;
– wzbudzanie ciekawości u odbiorcy poprzez celowe opóźnianie biegu akcji;
– niezwykle realistyczny styl w opisach przedmiotów lub sytuacji;
– wszechwiedzący narrator;
– uroczysty, patetyczny styl;
– ozdobność stylu poprzez nagromadzenie dużej ilości epitetów;
– stosowanie wielu środków stylistycznych, tj. metafory, porównania (w tym porównanie homeryckie), epitety złożone.
Typy eposów obecne w antyku:
– epos religijny („Teogonia”);
– epos rycerski („Iliada”);
– epos fantastyczny („Odyseja”).
Tragedia – gatunek zaliczany do dramatu, który ukazywał bohatera i jego losy podporządkowane fatum, nieubłagalnie zdążającego do katastrofy. Przykładem takiego utworu jest np. „Król Edyp”.
Komedia – rozwój tego gatunku zawdzięcza się twórczości Arystofanesowi; jest to utwór dramatyczny, zawierający treści pogodne, posiadający szczęśliwe zakończenie.
Pieśń – gatunek liryczny o budowie stroficznej, posiada refreny i paralelizmy składniowe.
Anakreontyk – utwór należący do liryki, o lekkiej tematyce; głosi pochwałę beztroskiego życia.
Oda – utwór liryczny o patetycznym stylu i pochwalnym charakterze, opiewający ważne wydarzenie, osobę lub idee.
Tragedia antyczna
Budowa tragedii antycznej
Za twórców tragedii antycznej uznaje się Ajschylosa, Eurypidesa i Sofoklesa.
Starożytna tragedia grecka składała się z następujących części:
– prolog (inaczej wstęp; pełnił funkcję przedmowy, wprowadzał w akcję, zapowiadał treść);
– parodos (wstępna, wejściowa pieśń chóru, który wchodzi na orchestrę);
– epejsodion (partia mówiona; przyjście aktora, dłuższe przemówienie lub dialog z przewodnikiem chóru);
– stasimon (pieśń chóru wykonywana na orchestrze);
– kommos (punkt kulminacyjny; lament bohatera);
– eksodos (pieśń wyjściowa chóru schodzącego z orchestry).
W tragedii antycznej występuje taka sama ilość partii mówionych i śpiewanych.
Zasady tragedii antycznej:
– zasada trzech jedności (czasu, miejsca, akcji);
– chór pełni rolę komentatora wydarzeń;
– ograniczenie liczby aktorów do trzech;
– o losach ludzi decydują bogowie (fatum);
– występowanie konfliktu tragicznego;
– brak krwawych scen, zasada decorum (język i styl podniosły);
– tytuł utworu pochodzi od imienia głównego bohatera;
– zasada jedności estetyki (nie wolno przeplatać scen tragicznych z komicznymi).
Ważne pojęcia związane z antykiem
Mimesis – naśladowanie rzeczywistości przez sztukę.
Fatum – to przeznaczenie; to, co przewidziane i zrządzone przez bogów, zły los.
Wina tragiczna – bohater źle ocenia własna sytuację i podejmuje decyzje, które prowadzą go do klęski.
Tragizm – klęska bohatera poniesiona w wyniku konfliktu równorzędnych racji moralnych.
Katharsis – gr. katharos oznacza „oczyszczenie”, rozumiane jako rozładowanie doznawanych wzruszeń pod wpływem sztuki.
Wybitni twórcy literatury antycznej
– Homer – twórca Iliady i Odysei;
– Hezjod – twórca Teogonii
– Horacy – tworzył pieśni i ody;
– Tyrtajos – twórca poezji tyrtejskiej (patriotycznej, nawołującej do walki
– Safona – twórczyni liryki miłosnej i strofy safickiej;
– Anakreont – tworzył utwory o lekkiej tematyce.
Mitologia
Mit – bajeczna opowieść narracyjna, która wyjaśnia powstawanie świata, bogów, herosów, ludzi.
Mitologia – jest zbiorem mitów.
Rodzaje mitów:
– kosmogoniczne – mówiące o powstawaniu świata;
– teogoniczne – mówiące o pochodzeniu bogów;
– antropologiczne – mówiące o powstawaniu człowieka;
– genealogiczne – mówiące o pochodzeniu bohaterów.
Funkcje mitów:
– były podstawą systemu wierzeń religijnych;
– dawały wzorce przedstawiające obchodzenie obrzędów czy oddawanie bogom czci;
– tłumaczyły zjawiska przyrody.
