Ruchy epejrogeniczne i izostatyczne
Ruchy izostatyczne to wolne, długotrwałe i pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Wywoływane przez zewnętrzne zaburzenia równowagi izostatycznej (wywołane przez czynniki zewnętrzne), co powoduje przesuwanie się w górę lub w dół np. kontynentów. Bloki skorupy ziemskie szukając równowagi (izostazji) grawitacyjnej. Izostazja jest dążeniem do równowagi mas skalnych, które zostają zanurzone w plastycznej astenosferze: obciążenie powoduje zapadanie się głębiej, natomiast odciążenie prowadzi do unoszenie się wyżej. Ruchy izostatyczne zachodzą na terenach, gdzie zmieniony został nacisk zewnętrzny na powierzchnię ziemi np. wskutek działania lądolodu bądź wypiętrzenia młodych gór.
Do głównych przyczyn zaburzenia równowagi skorupy ziemskiej i wprawiania jej w ruch izostatyczny zalicza się:
– tworzenie i zanik pokryw lodowców,
– zmiany ilości wody w morzach,
– sedymentacja, czyli akumulacja osadów,
– erozja, czyli ubytek skał,
– ruchy górotwórcze.
Natomiast skutkami ruchów izostatycznych są:
– pionowe przemieszenia fragmentów litosfery,
– zmiany linii brzegowej,
– zmiany erozyjne rzek.
Ruchy izostatyczne o konsekwencjach podnoszących obserwujemy w: Skandynawii, północnej Syberii, Zatoce Hudsona oraz Szkocji. Natomiast obniżanie widoczne jest w: Antarktydzie, Grenlandii, Wyspach Fryzyjskich oraz części Wielkiej Brytanii.
Ruchy epejrogeniczne, inaczej lądotwórcze, to powolne, obniżające lub wznoszące ruchy skorupy ziemskiej. Ruchy te powodowane są naciskiem ruchomej magmy we wnętrzu Ziemi na litosferę (wywołane przez czynniki wewnętrzne). Konsekwencją ruchów epejrogenicznych są:
– powolne ruchy obniżające powierzchnię skorupy ziemskiej, które prowadzą do wkroczenia na te obszary morza (transgresje morskie), co bezpośrednio przyczynia się do sedymentacji skał osadowych,
– powolne wynoszenie skorupy ziemskiej, co powoduje cofanie się morza i odsłonięcie nowego lądu (regresja morska).
Ruchy epejrogeniczne występowały pod koniec ery proterozoicznej na obszarach m.in. Polski: powstał wówczas uskok na linii Koszalin – Przemyśl, od tej pory na zachód od uskoku obszary zaczęły regularnie się obniżać. Ruchy wynoszące obecne są na Półwyspie Apenińskim oraz wokół Kotliny Kongo.
