Jednostki tektoniczne Polski
Budowa geologiczna Polski uwarunkowana jest położeniem w Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie spotykają się ze sobą jednostki geologiczne tworzące kontynent:
– platforma prekambryjska – najstarsza geologicznie część Europy, na którą składają się trzy fragmenty:
- a) platforma wschodnioeuropejska: zajmuje niemal całą wschodnią część Europy; jest to typowa platforma kontynentalna. Fundament zbudowany ze skały magmowej, na nim osadziły się młodsze skały osadowe. Obszar platformy obejmuje połnocno-wschodnie rubieże Polski;
- b) tarcza ukraińska: usadowiona w środkowej części Ukrainy. Zbudowana z krystalicznych skał prekambryjskich, lecz pozbawiona jest pokrycia skałami osadowymi;
- c) tarcza bałtycka: obejmuje Półwysep Fennoskandzki; ta sama charakterystyka jak w przypadku tarczy ukraińskiej.
– strefa starych fałdowań paleozoicznych: obejmuje Europę Zachodnią i dzieli się na trzy części:
- a) kaledonidy: struktury powstałe podczas orogenezy kaledońskiej. W wyniku fałdowań powstały: Góry Skandynawskie, północna Szkocja, Walia; w Polsce: Góry Świętokrzyskie oraz Sudety.
- b) hercynidy: struktury powstałe podczas orogenezy hercyńskiej. W wyniku fałdowań powstał: Masyw Iberyjski, Ardeny, góry Ural; w Polsce: Sudety oraz Góry Świętokrzyskie.
- c) platformy paleozoiczne: są to struktury kaledońskie lub hercyńskie znajdujące się pod pokrywą młodszych skał osadowych, np. baseny: akwitański, paryski, północnoniemiecki.
– strefa młodych fałdowań alpejskich: najmłodsza jednostka tektoniczna w Europie. Dzieli się na dwie części:
- a) alpidy: są to łańcuchy górskie wypiętrzone podczas orogenezy alpejskiej. W efekcie ruchów powstały: Alpy, Karpaty, Pireneje, Góry Betyckie, Apeniny, Góry Dynarskie.
- b) zapadliska przedgórskie oraz śródgórskie: jest to rozległe obniżenie; tzw. basen pannoński, zapadlisko przed-karpackie.
Przez obszar Polski przebiegają granice głównych prowincji tektonicznych Europy. Jest to granica między obszarem fałdowań prekambryjskich, a młodszymi strukturami geologicznymi. Jest to tak zwana Strefa Teisseyre’a-Tornquista. Ciągnie się ona z północnego zachodu na południowy wschód: od Koszalina, poprzez Bydgoszcz i Włocławek, na południe od Warszawy, a następnie w stronę Lublina. Strefa ta zbudowana jest z licznych uskoków, a jej szerokość waha się od 50 do 100 km. Na północ i wschód od Strefa Teisseyre’a-Tornquista znajduje się platforma wschodnioeuropejska. Na zachód od tej linii znaleźć można młodsze struktury paleozoiczne i kenozoiczne (alpidy na południu Polski – Karpaty).
Struktury geologiczne na terytorium Polski:
Platforma wschodnioeuropejska: charakteryzuje się wyniesieniami, gdzie fundament krystaliczny jest stosunkowo płytko (głębokość kilkunastu metrów) oraz obniżeniami, gdzie fundament krystaliczny zalega na większej głębokości (kilka tysięcy metrów). Wyniesienia na terenie Polski: tereny Łeby, mazursko-suwalskie, podlaskie, nadbałtyckie, podlaskie oraz nadbużańskie;
Obszar fałdowań paleozoicznych: część Sudetów, Góry Kaczawskie, Izerskie, masyw Śnieżnika, Południowa część Gór Świętokrzyskich, zapadlisko śląsko-krakowskie, wał kujawsko-pomorski.
Obszar fałdowań kenozoicznych: Karpaty Wewnętrzne (Tatry, Pieniny, Podhale) oraz Karpaty Zewnętrzne (Beskidy, Podgórze Beskidzkie).