Jakie są przyrodnicze i poza przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa?

Rolnictwo należy do jednych z podstawowych gałęzi gospodarki obok przemysłu i usług. Zadaniem rolnictwa jest produkcja i zapewnienie żywności zarówno pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego.

Rolnictwo utożsamia się przede wszystkim z ziemią, czyli tzw. użytkami rolnymi. Dzieli je na:
– grunty rolne: ziemia z przeznaczeniem do uprawy roślin jednosezonowych, m.in. zbóż, ziemniaków, rzepaku, słonecznika;
– uprawy trwałe: ziemie dedykowane pod uprawę roślin wieloletnich jak sady z drzewami owocowymi lub plantacje krzewów owocowych;
– użytki zielone: zaliczamy do nich łąki oraz pastwiska porośnięte trawami. Trawa z pastwisk służy najczęściej jako pokarm dla trzody chlewnej;
– ogródki działkowe i przydomowe: drobne areały ziemskie przeznaczone pod uprawę warzyw i owoców na własne potrzeby.

Użytki rolne to w Polsce ok. 60% całego obszaru, natomiast ¾ z nich to grunty orne. Sady stanowią niespełna 1% całego obszaru użytków rolnych.

Czynniki sprzyjające rolnictwu można podzielić na kilka kategorii:
– ukształtowanie terenu: równiny sprzyjają rozwojowi rolnictwa, gdyż płaski charakter terenu zapobiega spływowi powierzchniowemu oraz ułatwia wnikanie wody w struktury glebowe. Oprócz tego równy teren sprzyja mechanizacji i transportowi, co ma duże znaczenie dla rolników. W Polsce średnia wysokość terenu szacowana jest na 173 m n.p.m. Podstawowymi rzeźbami terenu są: równiny lub tereny pagórkowate i faliste.
– warunki klimatyczne: najważniejszymi czynnikami jest ilość opadów rocznych oraz temperatura powietrza. Najlepsze warunki panują w zachodnich częściach Polski (łagodne zimy, dużo opadów), zaś najgorsze w północno-wschodniej Polsce (najdłuższe zimy, mało opadów). W szacunkach ogólnych roczna ilość opadów w Polsce wynosi ok. 600 mm rocznie, co daje możliwość do uprawy większości roślin. Groźne pozostają kilkutygodniowe susze nawiedzające niektóre regiony, letnie gradobicia. Niszczące dla rolnictwa są przede wszystkim niskie temperatury: silne mrozy potrafią zniszczyć uprawy wieloletnie, zaś przymrozki mogą przyczynić się do obumarcia roślin, które zdążyły wcześniej wykiełkować.

W Polsce okres wegetacyjny (wszystkie dni z temperaturą powyżej 5°C) trwa ok. 180 dni w wyższych partiach gór oraz 230 dni w zachodnich terenach kraju.
– warunki glebowe: gleba ma kluczowy wpływ na jakość oraz ilość uzyskiwanych plonów. Możemy wyróżnić trzy podstawowe pojęcia określające gleby;

żyzność: gleba żyzna potrafi samodzielnie dostarczać składniki pokarmowe rośliną;
urodzajność: żyzność naturalna poprawiona o działanie człowieka przy pomocy nawadnia lub nawożenia;
produktywność: zdolność gleby do produkcji biomasy, czyli wydawania plonów.

W Polsce dominują gleby średnio lub mało urodzajne. Do najlepszych gleb zalicza się czarnoziemy, niektóre mady oraz gleby brunatne. Wśród najmniej żyznych gleb wyróżniamy bielice, gleby górskie oraz gleby bagienne.

Pozaprzyrodnicze czynniki warunkujące rolnictwo to mechanizmy podejmowane przez człowieka, który dąży do osiągnięcia jak największego plonu i zbioru. Wśród pozaprzyrodniczych czynników wyróżniamy zabiegi agrotechniczne:
– modele uprawy ziemi: orka, podorywka, siew, żniwa;
– płodozmian: zróżnicowana uprawa (w każdym roku inny rodzaj roślin), aby uniknąć wyjałowienia ziemi;
– melioracja: nawadnianie lub osuszanie pól;
– chemiczna ochrona roślin: opryski pestycydami;
– pielęgnacja uprawy.

Oprócz metod uprawy, ważna jest również struktura agrarna, czyli model własności i zarządzania gospodarstwem rolnym. W Polsce dominują gospodarstwa prywatne (ok. 90%), następnie 6% to gospodarstwa państwowe, zaś spółdzielnie to ok 4% wszystkich gospodarstw.

Większa powierzchnia upraw daje zwiększoną efektywność, natomiast rozproszenie hamuje postęp rolnictwa. Wiążę się do z dostępem do kapitału (większe gospodarstwa mają dostęp do profesjonalnego i drogiego sprzętu). Ponadto duże gospodarstwa mogą inwestować w specjalistyczne uprawy i prowadzić racjonalne i godne zatrudnienie (umowy o prace dla pracowników rolnych).