Związki koordynacyjne

Związki koordynacyjne (inaczej kompleksy, związki kompleksowe) to takie związki, które zbudowane są z kilku atomów, jonów albo cząsteczek, które otaczają jeden atom lub jon zwany atomem (jonem) centralnym. Cząsteczki lub jony związane z atomem centralnym to ligandy. Liczba atomów, które są związane bezpośrednio z atomem centralnym to liczba koordynacyjna. Liczba koordynacyjna (LK) zależna jest od wartościowości atomu centralnego. Dla atomów jednowartościowych LK wynosi zwykle 2, dla atomów dwuwartościowych ma najczęściej wartość 4, natomiast w przypadku atomów trójwartościowych liczba koordynacyjna na ogół jest równa 6.

Związki kompleksowe mogą mieć różny charakter chemiczny. Wyróżniamy wśród nich:

  • Aniony, np. [Fe(CN)6]3– anion heksacyjanożelazianowy (III)
  • Kationy, np. [Cr(H2O)6]3+ kation heksaakwachromu (III)
  • Cząstki obojętne, np. [Co(NO2)3(NH3)3] triaminatrinitrokobalt (III)

>> Chcesz dobrze zdać maturę z chemii? Zobacz ebook Chemia część 3.

Zapisując wzór kompleksu, jako pierwszy wpisujemy wzór pierwiastka atomu centralnego, w drugiej kolejności umieszczamy jonowe ligandy, a na końcu – ligandy neutralne. W nazewnictwie związków koordynacyjnych z kolei nazwę atomu centralnego umieszcza się za ligandami, których nazwy wymienia się w kolejności alfabetycznej. W przypadku, gdy występuje więcej niż jeden taki sam ligand, używa się przedrostków di-, tri-, tetra-, penta-, heksa-. Warto zapamiętać nazwy najczęściej występujących ligandów:

  • H2O akwa
  • NH3 amina
  • CO karbonyl
  • NO nitrozyl
  • OH– hydrokso
  • Cl– chloro
  • CN– cyjano
  • O2– okso
  • SCN– tiocyjaniano
  • S2– tio
  • H– hydrydo
  • NO2– nitro lub azotano(III)
  • SO_{4}^{2-} siarczano
  • S2O32- tiosiarczano
  • HSO_{4}^{-} wodorosiarczano
  • C2O42– szczawiano
  • C4H6O42– winiano