Czym są przekroje geologiczne?

Ukształtowanie powierzchni Ziemi jest zróżnicowane nie tylko w górach, ale także na nizinach. O ukształtowaniu terenu decydują budowa geologiczna i warunki klimatyczne. Charakterystyczne dla skał osadowych jest warstwowanie, czyli tworzenie się warstw skalnych. Pośród skał osadowych wymienia się skały osadowe okruchowe, osadowe pochodzenia organicznego oraz skały osadowe pochodzenia chemicznego. Warstwy skalne są przestawiane na przekrojach geologicznych.

Aby poprawnie analizować przekroje geologiczne należy przede wszystkim poznać cztery grupy procesów:

  • Sedymentacja – kluczowy proces tworzenia się skał osadowych. Jest to gromadzenie się osadów pod wpływem grawitacji, poprzez deponowanie materiału okruchowego. Cząstki organiczne i nieorganiczne znajdujące się w wodach (jeziorach, rzekach etc.), nanoszonych przez lodowce, wiatr oraz wody przepływowe. W wyniku tego procesu tworzą się osady skałotwórcze. Proces ten jest poprzedzony zjawiskiem erozji na terenach, które dostarczają materiałów. Sedymentację dzielimy na mechaniczną i chemiczną.

Na przekrojach geologicznych kolejne warstwy należy oznaczać poprzez wypełnianie przestrzeni kolorem (kiery mamy do czynienia z uproszczonym przekrojem geologicznym) lub szrafowaniem, określającym typ litologiczny (np. wapienie, piaskowce) i położenie odpowiednich warstw. Szraf musi być równoległy do stropy warstwy i jej sprągu. Wzory szrafów są ogólnie przyjęte i na ich postawie przygotowywane są mapy.

  • Tektonika – zmiana położenia warstw następuje w wyniku ruchów tektonicznych. Ruchy skorupy ziemskiej następują w wyniku zachodzenia procesów wewnątrz Ziemi. Mogą prowadzić do wychylanie, fałdowania albo przecięcia warstw uskokami. Powierzchnia górna spośród zespołu warstw poddanych ruchom tektonicznym, jest zróżnicowana na obniżenia i wzniesienia. Jest to również powierzchnia morfologiczna. Szraf wykonuje się równolegle do spągu i stropu warstwy. W przypadku warstw przeciętych uskokami, linie szrafu są przysunięte i przecięte. Wiek uskoków jest młodszy od najmłodszych warstw przeciętych uskokiem i odwrotnie – starszy od najstarszych przeciętych rzez uskok. Wyróżnimy ruchy lądotwórcze (epejrogeneza) i górotwórcze (orogeneza).
  • Erozja – niszczenie skał. Powierzchnia erozyjna przecina na przekroju geologicznym granice warstw i linie szrafu. W ich wyniku wyrównuje się poddany erozji zespół warstw. Każdemu cyklowi w przekroju odpowiada piętro strukturalne. Jest ono oddzielone granicami między powierzchnią górną osadów poddanych procesowi erozji starszego piętra strukturalnego i powierzchnią dolną na nowym etapie sedymentacji.
  • Procesy magmowe – zachodzą poprzez wdzieranie się skał magmowych (plutonicznych, głębinowych, wulkanicznych) w skały osadowe albo starsze skały magmowe. W przekrojach geologicznych przecinają niezgodne skały osadowe. Procesy magmowe są młodsze od najmłodszych skał przeciętych przez nie i starszy od najstarszych skał, które leżą na skałach magmowych.

Podczas analizy przekrojów geologicznych brany jest pod uwagę nie tyle wiek kolejnych warstw, co następstwo. Rodzaj i następstwo jest analizowane od warstw najmłodszych. Przebieg procesów ustalany jest w obszarze przekroju geologicznego zgodnie z zasadą superpozycji – od najstarszych do najmłodszych.

Zadanie maturalne

Na przekroju widać dwa piętra strukturalne, pomiędzy warstwa piaskowców i iłów jeziornych. Górne piętro składa się z niezaburzonych ruchami tektonicznymi warstw iłów i gliny. Dolne piętro to naprzemianlegle położone warstwy piaskowców i wapieni. Górna część tego piętra została sfałdowana w wyniku erozji i wyrównana.

Odpowiedź: Występujące po sobie wydarzenia to: 5, 1, 4, 3, 2.