Jak rozwija się społeczeństwo?

Społeczeństwo to grupa ludzi, która zamieszkuje dane terytorium, a także jest połączona siecią różnorodnych zależności, np. wspólną historią, religią oraz warunkami bytowymi. Rozwój każdego społeczeństwa można przedstawić przy pomocy teorii przejścia demograficznego, który obrazuje fazy zmian demograficznych odnosząc się do współczynnika urodzeń, zgonów oraz wynikającego z tych danych przyrostu naturalnego.

Koncepcja modelu przejścia demograficznego po raz pierwszy przedstawiona została w 1929 roku przez Warrena Thomsona. Autor zawarł w swojej koncepcji cztery fazy rozwoju demograficznego, która w następnych latach zostały rozszerzona o jeszcze jedną, piątą fazę rozwoju. Poszczególne fazy wyszczególniają zarówno określony przyrost naturalnym, jak i współczynnik dzietności, średnią długość trwania życia, piramidę płci oraz wiek ludności.

Źródło ilustracji: http://commons.wikimedia.org

Faza I –  Faza przedtransformacyjna (naturalnie zastojowa): w tej fazie przyrost naturalny jest bardzo mały, a momentami nawet ujemny, ponieważ poziom urodzeń zostaje zniwelowany przez znaczny poziom zgonów. Faza I charakteryzuje się dużą ilością dzieci, które nie dożywają wieku późnej dojrzałości. W tej fazie pozostały nieliczne społeczności w lasach równikowych Ameryki Południowej i Nowej Gwinei.

Faza II – Faza wczesnej transformacji (progresywna wczesna): wysoki przyrost naturalny, dochodzący momentami do eksplozji demograficznej. Liczba zgonów zostaje zminimalizowana przy utrzymanej wysokiej liczbie narodzin. W tej fazie społeczności zwiększają liczbę żywności, ulepszają edukację i opiekę zdrowotną. Największa liczba społeczeństw tej fazy znajduje się w Afryce Subsaharyjskiej.

Faza III – Faza intensywnej transformacji (progresywna późna): liczba śmierci również powoli spada, jednak obniża się stopa urodzeń. Faza ta charakteryzuje się rosnącą emancypacją kobiet, zwiększoną świadomością na temat edukacji seksualnej, antykoncepcji oraz wychowania dzieci. Społeczności trzeciej fazy to przede wszystkim kraje rozwijające się: Brazylia, Tajlandia.

Faza IV – Faza późnej transformacji (zastojowo-dojrzała): niski przyrost naturalny: mała liczba zgonów oraz niska stopa dzietności. Typowe dla państw rozwiniętych, w których młodzi ludzie zwiększają własne aspiracje życiowe i tym samym opóźniają czas założenia rodziny.

Faza V – Faza półtransformacyjna (regresywna): wprowadzona po obserwacji statystyk państw europejskich, gdzie długotrwale utrzymuje się ujemny przyrost naturalny. Faza piąta dotyczy Niemiec oraz niektórych państw krajów postkomunistycznych. Stan wynika z gwałtownych transformacji gospodarczych oraz niepewnej przyszłości młodych ludzi.

Obok modelu przejścia demograficznego istnieje również model przejścia epidemiologicznego, który obrazuje zmiany przyczyn zgonów w poszczególnych etapach rozwoju społeczeństwa.

W I Fazie najczęstszą przyczyną zgonów jest głód oraz choroby zakaźne i pasożytnicze. Dla Fazy II charakterystyczne są choroby zakaźne, które atakują duże populacje i zamieniają się w epidemie. Znaczny jest również udział chorób pasożytniczych. W następnych faza tj. Fazie III oraz Fazie IV dominują choroby cywilizacyjne: cukrzycy, układu krążenia, nowotwory oraz choroba Alzheimera czy parkinsona. Duży wpływ ma również zmiana warunków pracy, co przekłada się na zwiększoną ilość chorób zwyrodnieniowych. Również szybki rozwój przemysłu i zagęszczenia w miastach zwiększa ilość chorób układu oddechowego i problemy związane z psychiką.

Model przejścia epidemiologicznego nie uwzględnia globalnych epidemii HIV/AIDS oraz epidemii wybuchających w Afryce i Chinach: Eboli, czy też choroby szalonych krów BSE.