Najważniejsze procesy glebotwórcze
Gleba jest najbardziej zewnętrzną formą litosfery o grubości do 200 cm, którą tworzą: związki mineralne, składniki organiczne, edafon (wszystkie żywe organizmy żyjące w glebie), wodny roztwór glebowy oraz powietrze zawarte w glebie. Procesy glebotwórcze to wszelkiego typu zmiany fizyczne, chemiczne i biochemiczne zachodzące w zwietrzelinie lub w luźnej skale, które prowadzą do powstawania gleby. Powstawanie gleby to powolny proces, na który składa się kilka cząstkowych elementów:
1) wietrzenie, czyli rozpad skały na drobne okruchy i uformowanie się z jej części macierzystej gleby,
2) powstanie zwietrzeliny, która dzięki swojej porowatej i przepuszczalnej formie pozwala wypełnić swoje wnętrze powietrzem i woda,
3) swobodny rozwój roślin, które zostały naniesione przez wiatr: ich korzenie zaczynają porastać skałę,
4) tlenowy lub beztlenowy rozkład szczątków organicznych (humifikacja, mineralizacja), dzięki któremu w górnych częściach zwietrzeliny wytwarza się próchnica, czyli główny zbiornik wody i składników pokarmowych dla roślin,
5) akumulacja i przemieszczanie się produktów humifikacji i mineralizacji, na który wpływ ma grawitacja, infiltracja wód opadowych i krążenie wód gruntowych. Prowadzi to do zubożenia poziomów powierzchniowych w drogocenne substancje, ale zarazem wzbogacenia w nie głębszych warstw gleby.
Do wytworzenia 1 cm gleby w naturalnych warunkach potrzeba 100-500 lat, co oznacza, że powstanie 20 cm gleby zajmuje średnio 2000-10000 lat. Na szybkość tworzenia się gleby mają przede wszystkim wpływ warunki zewnętrzne, czyli ogólne warunki klimatyczne. Najważniejsze procesy glebotwórcze dzielimy właśnie pod względem warunków klimatycznych, w jakich następują:
Proces bielicowania: powstaje w klimacie umiarkowanym chłodnym, w podłożu piaszczystym (osady polodowcowe) o dużej przepuszczalności i niskiej zasobności w składniki mineralne. Naturalna roślinność procesów bielicowych to tajga (las iglasty),
Proces brunatnienia: powstaje w klimacie umiarkowanym ciepłym oraz wilgotnym, tworzy się pod lasami liściastymi lub mieszanymi. Podłoże o małej przepuszczalności i dużej zasobności w składniki mineralne. Proces brunatnienia polega na tworzeniu się brunatnych otoczek z tlenku żelaza na cząstkach glebowych.
Proces przemywania (płowienie): powstaje w tych samym warunkach środowiskowych co proces brunatnienia. Jednak płowienie sprawia, że gleby są mniej żyzne: mało zasobne w składniki mineralne. Proces przemywania polega na wymywaniu górnego poziomu gleby drobnych części mineralnych i przemieszczaniu ich w głąb profilu,
Proces darniowy: powstaje w klimacie umiarkowanym ciepłym suchym, na bujnych obszarach trawiastych. Podłoże stanowi less, zaś czarnoziemy uzyskane w procesie darniowym uznawane są za najbardziej żyzne gleby (poziom próchniczy do 20%),
Proces akumulacji próchnicy na osadach rzecznych: ma miejsce w dolinach rzecznych wypełnionych minerałami i organicznym osadem, który jest nanoszony przez wodę podczas wylewów rzeki.
Proces glejowy: tworzone w klimacie subpolarnym (niska temperatura, słabe opady oraz wieczna zmarzlina w podłożu) w środowisku ograniczonej roślinności i słabym profilu gleb (średnia zawartość próchnicy 1-2%). Podłoże ma kwaśmy odczyn. Krótkie lata i silne nasycenie gleby wodą doprowadza do procesu oglejenia, czyli wyparcia z gleby powietrza i przesycenie jej wodą. Procesy glejowe towarzyszą również powstawaniu bagien oraz torfowisk.
