Rozmieszczenie gleb na Świecie

Jak rozmieszczone są gleby na Świecie?

Gleba ( łac. gleaba- rola, ziemia uprawna) definiowana jest jako naturalna, powierzchowna i biologicznie czynna warstwa litosfery. W jej skład wchodzi:

• Faza stała- tworzą ją cząsteczki mineralne i organiczne o różnym stopniu uziarnienia
• Faza ciekła- obejmuje roztwór glebowy, który składa się z rozpuszczonych w wodzie związków mineralnych i organicznych
• Faza gazowa- obejmuje powietrze i parę wodną

Gleba ukształtowana jest przez procesy glebotwórcze, które pod wpływem klimatu, oddziaływania organizmów żywych i wody przekształcają skałę macierzystą w odpowiedni jej rodzaj.

Rozmieszczenie gleb na świecie uzależnione jest przede wszystkim od panujących warunków klimatycznych oraz działalności człowieka. Klimat wpływa bezpośrednio na roślinność, która obumierając staje się humusem. To właśnie warstwa próchnicy decyduje o żyzności gleby.

Rys 1. Rozmieszczenie gleb na świecie [http://www.wiking.edu.pl/show_image.php?type=image&f=geografia/images/swiat_gleby_duzy.jpg]

Gleby na świecie rozmieszczone są strefowo i astrefowo. Gleby strefowe uzależnione są od panujących w danym regionie warunków klimatyczno- roślinnych. Do gleb strefowych zaliczamy:

• Gleby tundrowe- profil glebowy jest słabo wykształcony ze względu na wieczną zmarzlinę, są płytkie i mało żyzne, główne rośliny uprawne to ziemniaki. Występują przede wszystkim w klimacie subpolarnym- północne regiony Euroazji, północne krańce Ameryki Północnej.
• Gleby bielicowe- poziom próchnicy jest słabo rozwinięty. Wytworzone w piaskach w klimacie umiarkowanym, porośnięte lasami iglastymi. Ubogie w składniki odżywcze i mineralne. Główne rośliny uprawne na nich to żyto, ziemniaki, owies, jęczmień, rośliny pastewne (np. buraki pastewne). Regiony występowania: Kanada, Północna część USA, Północno- Środkowa część Europy (również w Polsce).

• Gleby brunatne- terminem tym określa się gleby na ogół żyzne, zawierające poziom brunatnienia. Wykształciły się w ciepłej i wilgotnej strefie klimatu umiarkowanego oraz strefie podzwrotnikowej o cechach oceanicznych na obszarach lasów mieszanych i liściastych. Uprawia się na nich rośliny zbożowe (np. pszenica), przemysłowe (np. buraki cukrowe) oraz okopowe (np. ziemniaki, bataty). Regiony występowania: Europa Południowo- Zachodnia, Afryka Północna, Azja Mniejsza, zachodnia część Ameryki Południowej, USA, Mandżuria, Japonia, Chiny, Australia Południowa.
• Czarnoziemy- gleby najżyźniejsze o doskonale rozwiniętym poziomie próchnicy. Tworzą się w strefie umiarkowanej ciepłej na obszarach występowania roślinności stepowej na lessach. Główne rośliny uprawne to pszenica, bawełna, buraki cukrowe. Występują w południowo- wschodniej Europie na terenach Węgier, Rumunii, Ukrainy, Mołdawii, południowa część Syberii, Mandżuria, prerie USA oraz północno- wschodnia cześć Argentyny i Urugwaju.
• Gleby kasztanowe- zaliczane do gleb żyznych. Wytworzyły się w klimacie ciepłym i suchym. Barwa kasztanowa spowodowana jest występowaniem związków żelaza. Uprawia się na nich kukurydzę, pszenicę, bawełnę. Obejmują tereny Wyżyny Mongolskiej, Wielkich Równin w USA oraz północne regiony od Morza Kaspijskiego i Aralskiego po Bałchasz.
• Gleby cynamonowe- terminem tym określamy gleby żyzne powstałe w strefie klimatu podzwrotnikowego na podłożu skał wapiennych. Uprawia się na nich przede wszystkim winoroślą, drzewa oliwne, drzewa cytrusowe. Występują w regionach śródziemnomorskich, tereny Wyżyny Lessowej, środkowa część RPA, południowe regiony Australii i Wielkich Równin a także zachodnia część argentyńskiej Pampy.
• Szaroziemy, buroziemy- tworzą się na terenach pustynnych. Są to gleby mało żyzne o słabo wykształconym poziomie próchniczym lub jego braku. Ze względu na brak szaty roślinnej i wody, gleby te nie nadają się pod uprawę. Regiony występowania: Sahara, Azja Środkowa (pustynia Gobi), Środkowa Australia (pustynia Gibsona, Tanami)
• Gleby laterytowe, żółtoziemy, czerwonoziemy- gleby gliniaste, o minimalnej zawartości humusu. Barwę zawdzięczają wysokiej zawartości związków glinu, żelaza i manganu. Występują w strefie klimatu okołorównikowego. Klimat ciepły i wilgotny. Pomimo szybkiego rozkładu organizmów żywych posiadają bardzo niski poziom próchniczy, ponieważ jest on wymywany przez wysoką ilość opadów atmosferycznych. Regiony występowania: Afryka Równikowa, Amazonia, Północna Australia, okołorównikowe tereny Chin i Indii.

Kolejnym typem gleb są gleby astrefowe (azonalne, niestrefowe), które posiadają słabo wykształcony profil glebowy, a swoje występowanie zawdzięczają głównie działalności człowieka. Należą do nich:

• Rędziny- zasadowe gleby żyzne powstałe na podłożu skał wapiennych i węglanowych. Posiadają wysoką zawartość próchnicy. Ich wadą jest trudność w uprawianiu. Zwykle uprawia się na nich żyto i owies.

• Mady- gleby bardzo żyzne, wykształciły się w dolinach rzecznych w obrębie terasy zalewowej lub na wybrzeżach morskich na skutek nagromadzenia przez wody płynące materiałów ilastych i organicznych. Można na nich uprawiać wszelkie rośliny. Występują na całym świecie wzdłuż dolin rzecznych. Największe tereny zajmują w Mezopotamii, Egipcie, Nizinie Chińskiej, Indiach. W Polsce występują w dolinach rzek Wisły, Odry, Bugu, Warty, oraz Wieprza.
• Czarne ziemie- zaliczane do gleb żyznych. Tworzą się na obszarach zanikających jezior oraz zarastających bagien. Zajmują tereny Afryki Środkowej, Indii, Urugwaju. W Polsce występują na Kujawach.
• Gleby bagienne- pomimo grubego poziomu próchniczego należą do gleb mało urodzajnych. Powodem jest nadmierna wilgotność, dlatego wymagają osuszania. Powstają na terenach bagiennych przy udziale roślinności. Region występowania to przede wszystkim Nizina Zachodniosyberyjska.
• Gleby inicjalne- pozbawione wyraźnego profilu glebowego, należą do gleb mało żyznych, o bardzo płytkim poziomie próchniczym. Tworzą się na litych skałach oraz rumoszu. Występują głównie w górach oraz terenach wyżynnych o urozmaiconej rzeźbie terenu.