Rzeźbotwórcza działalność rzek
Jak powstają terasy rzeczne?
Rzeka to miliony hektolitrów wody, które płyną setki tysięcy lat, stąd uznaje się je za dominujący czynnik rzeźbotwórczy w klimatach wilgotnych i okresowo wilgotnych. Poruszająca się woda wraz z materiałem skalnym uderzającym o dno i brzegi rzek potrafi uformować, ale również zniszczyć skałę. Proces ten nazywamy erozją. Natomiast rzeźbę terenu, która powstała w wyniku procesu rzeźbotwórczego rzek określa się jako fluwialną. Podstawową fluwialną rzeźbą terenu są doliny rzeczne, w skład których wchodzą następujące elementy:
– dno: dolna, płaska część doliny,
– zbocza: pochyła część doliny,
– koryto: tor przepływu wody,
– łożysko rzeki: część dna, która zostaje zalewana przez wodę w czasie wezbrań,
– terasa rzeczna: fragment dawnego dna stworzonego przez rzekę; są to płaskie przestrzenie wzdłuż obecnego koryta rzeki, które tworzą kilka stopni:
1) terasa zalewowa: jest to część położona niżej, zalewa podczas występowania wysokich stanów wody,
2) terasa nadzalewowa: część położona wyżej, stworzona wskutek obniżenia się bazy erozyjnej lub zmniejszenia ilości wody w rzece.
Źródło ilustracji: http://geografia24.pl/wp-content/uploads/2020/03/Dolina-rzeki.png
Rzeka rozpoczyna swój bieg w źródle, natomiast kończy go uchodząc do morza, jeziora bądź innej rzeki. Całościowy bieg rzeki dzielimy na trzy odcinki, z których każdy charakteryzuje się innymi procesami geologicznymi (rzeźbotwórczymi):
– bieg górny: odbywa się blisko źródła w terenach górskich i wyżynnym, dlatego woda ma tam największą prędkość i dużą siłę niszczycielską. Procesy występujące w biegu górnym to:
1) erozja wgłębna żłobiąca coraz większe doliny w kształcie litery V,
2) erozja wsteczna powodująca podcinanie progów skalnych u podstawy, wówczas położone wyżej skały odrywają się i próg wodospadu cofa się w górę rzeki. Erozja wsteczna ma najczęściej miejsce w pobliżu wodospadów;
– bieg środkowy: woda w tej części płynie znacznie wolniej i rozszerza swoje koryto przez liczne dopływy. Procesy i zjawiska występujące w tej części to:
1) erozja boczna: prowadząca do poszerzania dna doliny i tworzenia doliny płaskodennej. Woda w biegu środkowym podmywa oraz podcina brzegi, co jest powodowane nierównomiernym nurtem rzecznym. Na brzegach wklęsłych woda podmywa, natomiast na brzegach wypukłych odkłada niesiony z nurtem materiał: żwir oraz piasek, tworząc odsypy. Proces ten jest przyczyną powstawiania meandrów, które po pewnym czasie i odpowiednim poziomie wody zamieniają się w starorzecza, czyli jeziora w dolinie rzecznej, które zostało odcięte od głównego koryta;
– bieg dolny: rzeka na tym etapie płynie wolno, brak jej siły erozyjnej, ponadto niesie ze sobą duże ilości materiału, który osadza przy ujściu, tworząc różnego rodzaju dojścia do zbiorników oraz ławice rzeczne stworzone z akumulowanego na brzegach i dnie piasku. Wyróżnia się dwa typy ujść rzecznych:
1) delta: powstaje kiedy rzeka kończy swój bieg w płytkim morzu lub jeziorze. Piasek niesiony przez nurt rzeki zasypuje ujście do zbiornika wodnego, tworząc naturalne przeszkody dla płynącej wody, stąd rzeka szuka najszybszego ujścia i dzieli się na wiele mniejszych odnóg. Przykłady tego typu ujść: Amazonka, Wisła, Ganges.
2) estuarium (ujście lejkowate): w tym przypadku rzeka uchodzi do głębokiego zbiornika z silnymi pływami morskimi oraz prądami. Stąd materiał nie gromadzi się przy ujściu, a woda może wpływać do morza jednym strumieniem. Przykłady tego typu ujścia: Loara, Tamiza, Garonna, La Plata.
