Zlodowacenia Polski – cechy rzeźby młodoglacjalnej i staroglacjalnej
W trakcie epoki plejstocenu terytorium Polski było wielokrotnie pokrywane przez lądolód przemieszczający się ze Skandynawii. Wyróżniamy dwa okresy w epoce:
– okresy zlodowaceń (glacjały)
– okresy oddzielające glacjały, wiązało się to z wycofywaniem lądolodu na skutek ocieplenia klimatu (interglacjały);
Wahania klimatyczne obejmowały okres jednego zlodowacenia, powodując nasuwanie i wycofywanie się lądolodu. Okresy, gdy zwiększał się zasięg lodu, nazywane są stadiałami lub fazami zlodowacenia. Natomiast okresy ociepleń – interstadiałami.
Rzeźba Polski, zwłaszcza jej północna cześć, została ukształtowana w czasie zlodowaceń (w epoce plejstocenu). Najmłodsze ze zlodowaceń (północnopolskie), pozostawiło po sobie rzeźbę młodoglacjalną, które objęło swoim zasięgiem rejony pojezierza oraz niziny nadmorskiej. Obszar Polski, który został objęty starszym zlodowaceniem, formy polodowcowe zatarły się w wyniku denudacji terenu; w tym wypadku mówimy o rzeźnie staroglacjalnej.
Jakie są formy rzeźby młodoglacjalnej występującej w Polsce?
Formy powstałe przed czołem lądolodu:
Wzgórza moreny czołowej – są to wypukłe formy powstałe w miejscu dłuższego postoju czoła lądolodu przez wytapianie się materiału skalnego z lodu. Tworzą ją gliny zwałowe. Przykładem formy jest, np. Wieżyca, Dylewska Góra lub Szeskie Wzgórza.
Stożki sandrowe – piaszczysto-żwirowe równiny, które tworzyły się na przedpolu lądolodu; materiał osadzany przez wody roztopowe płynącego lądolodu. Przykładami są, m.in. stożki tucholskie, kurpiowskie, augustowskie.
Pradoliny – ogromne, szerokie doliny powstałe na przedpolu lądolodu; wyżłobiła je woda roztopowa płynąca równolegle do czoła lądolodu. Przykładem formy jest Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka oraz Wrocławsko-Magdeburska.
Formy powstałe na terenie objętym lądolodem:
Równiny moreny dennej – równinne, faliste lub pagórkowate powierzchnie pokryte materiałem morenowym, który osiadł na ziemi wskutek wycofywania się lądolodu. W zagłębieniach gromadzi się woda, tworząc jeziora morenowe (Śniardwy, Mamry, Niegocin).
Drumliny – są to niewysokie pagórki o zaokrąglonym szczycie, które kształtowały się z materiału morenowego przez przesuwający się po jej powierzchni lądolód w procesie topnienia. Przykłady form drumlinowych odnajdziemy w okolicach Gniewa.
Ozy – forma terenu w kształcie długich i krętych wałów, która powstała w wyniku osadzania się materiału rzecznolodowcowego w szczelinach lądolodu. Przykłady tego typu form odnajdziemy w okolicach Poznania lub Mrągowa.
Rynny polodowcowe – podłużne zagłębienia uformowane poprzez niszczącą działalność wody płynącej pod dnem lądolodu. Po stopieniu się całej formacji lodowej, w miejscu wyżłobienia utworzyły się jeziora rynnowe; w Polsce są to jeziora: Hańcza, Gopło, Jeziorak, Drawsko.
Kemy – piaszczysto-żwirowe pagórki liczące kilka lub kilkadziesiąt metrów wysokości. Tworzące się w lodowych szczelinach lub między bryłami martwego lodu.
Charakterystyka rzeźby staroglacjalnej:
– Brak jezior: jedyny teren o rzeźbie staroglacjalnej z występowaniem jezior to Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie;
– Wysoczyzny o płaskiej powierzchni i opadającej krawędzi ku dolinom: przykład to Wysoczyzna Siedlecka;
– Występowanie pokrywy lessowej (charakterystyczna sieć wąwozów i parowów): przykładem jest Wyżyna Lubelska, Roztocza lub Wyżyna Sandomierska;
– Obecność wydm śródlądowych na piaszczystych terenach oraz równinach sandrowych: przykłady to Kotlina Warszawska lub Kotlina Toruńska;
– W partiach górskich występowanie gołoborza oraz rumowisk skalnych (Gołoborza to ostrokrawędziste bloki skalne utworzone wskutek wietrzenia mrozowego.): górne partie Gór Świętokrzyskich oraz Sudetów.
