Zadania maturalne z Geografii

Temat: Powłoki Ziemi

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 1. (SP05)

Uzupełnij poniższy schemat, tak aby przedstawiał cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej:

a) wpisz odpowiednie wartości szerokości geograficznych zwrotników w miejsca kropek,

b) dorysuj na schemacie strzałki określające kierunki przemieszczania się mas powietrza oraz wpisz w odpowiednich kwadratach litery oznaczające obszar wysokiego (W) i niskiego (N) ciśnienia atmosferycznego.

c) podaj nazwę wiatru wiejącego w dolnej warstwie troposfery – …………………………………

d) podkreśl trzy cechy, które dotyczą wyżej wymienionego wiatru: wilgotny, suchy, ciepły, Uzupełnij poniższy schemat, tak aby przedstawiał cyrkulację powietrza w strefie międzyzwrotnikowej:

chłodny, okresowy, stały.

Załącznik nr.1 do zadań 2-3.

Zadanie 2. (SP05)

Uzupełnij tabelę, korzystając z mapy (zał. 1). Przyporządkuj każdemu z czterech zaznaczonych na mapie (cyframi 1 – 4) obszar w, podane niżej cechy dotyczące klimatu i roślinności.

Typ klimatu: równikowy wybitnie wilgotny; umiarkowany chłodny; subpolarny.

Formacja roślinna: tajga; sawanna; las równikowy.

Charakterystyczne (typowe) rośliny: wysokie trawy i akacje; mchy i porosty.

Zadanie 3. (SP05)

Uzupełnij tabelę, przyporządkowując opisom właściwy typ klimatu i literę (A, B, C, D), którą oznaczono na mapie (zał. 1) jego występowanie.

Klimat: zwrotnikowy kontynentalny; umiarkowany kontynentalny; zwrotnikowy o odmianie monsunowej; umiarkowany morski; podrównikowy wilgotny.

Zadanie 4. (SP05)

Uzupełnij niżej zamieszczone zdania właściwymi terminami geograficznymi:
a) Obszar, z którego wody spływają do jednego zbiornika wodnego, to: ……………………………..
b) Obszar, z którego wody spływają dopływami do rzeki głównej, to: …………………………………

Zadanie 5. (SP05)

Wpisz litery, którymi oznaczono cechy charakterystyczne dla lodowca górskiego i lądolodu.

Cechy:

a) stanowi rozległą pokrywę lodową,

b) zajmuje stosunkowo niewielkie powierzchnie,

c) występuje w klimacie polarnym,

d) występuje w różnych strefach klimatycznych,

e) spływa szerokim frontem we wszystkich kierunkach,

f) spływa w dół jęzorem.

Cechy lądolodu …………………………………………….

Cechy lodowca górskiego………………………………..

Zadanie 6. (SP05)

Podaj dwa przykłady działań człowieka powodujących degradację gleb i wyjaśnij, na czym polega ich negatywny wpływ na urodzajność gleb.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 7. (SP05)

Uzupełnij poniższe związki przyczynowo-skutkowe, tak aby przedstawiały schemat:  

Skała macierzysta→ typ gleby→ urodzajność → wykorzystanie rolnicze (uprawy)
Np. gliny lodowcowe→ gleby brunatne→ średnio urodzajne→ uprawa: np. jęczmień

a) nanosy w dolnym biegu rzeki→ …………………….→ ………………………. → …………………………

b) ………………………… → bielicowe     → ………………………….  → ………………………..  

Zadanie 8. (SP06)

Diagramy klimatyczne przedstawiają rozkład temperatury powietrza i opadów w ciągu roku na stacjach klimatycznych A i B położonych w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego.

a) Podaj nazwy typów klimatu, w których położone są odpowiednio stacje A i B.

Stacja klimatyczna A: ………………………………………..
Stacja klimatyczna B: ………………………………………..

b) Przyporządkuj stacjom A i B odpowiednią wartość amplitudy rocznej temperatury powietrza: 12ºC, 3ºC, 20ºC, 37ºC, 43ºC.

Amplituda roczna temperatury powietrza stacji A: …………………
Amplituda roczna temperatury powietrza stacji B: …………………

Zadanie 9. (SP06)

Na podstawie diagramów klimatycznych przedstawionych w zadaniu 8. przyporządkuj odpowiednio stacji A lub B wymienione poniżej cechy.

1. Klimat stacji cechuje przewaga opadów konwekcyjnych, wynikających z silnego nagrzania podłoża w okresie letnim.
   Stacja …….

2. Stacja o wyższej średniej rocznej temperaturze powietrza.

Stacja …….

3. Klimat o cechach charakterystycznych dla tej stacji występuje na Wyspach Brytyjskich.

Stacja …….

Zadanie 10. (SP07)   

Rysunki przedstawiają przekroje przez stożki wulkanów: tarczowego (a) i stożkowego (b).

a) Podaj nazwy trzech wspólnych elementów budowy wulkanu tarczowego i stożkowego.

b) Wyjaśnij, dlaczego wulkan tarczowy ma inny kształt niż wulkan stożkowy.

Zadanie 11. (SP07)

Wymień dwa pozytywne i dwa negatywne skutki zjawisk wulkanicznych dla działalności gospodarczej człowieka.

Zadanie 12. (SP07)

Diagramy klimatyczne przedstawiają rozkład w roku średniej temperatury powietrza w C i opadów atmosferycznych w mm w wybranych stacjach podzwrotnikowej strefy klimatycznej.

a) Podaj, która ze stacji, A czy B, położona jest w klimacie śródziemnomorskim.

Stacja …….

b) Wymień dwie cechy klimatu sprzyjające rozwojowi rolnictwa na obszarze, na którym położona jest stacja A.

Zadanie 13. (SP07)

Z podanych zjawisk (A-F) utwórz schemat przyczynowo-skutkowy przedstawiający powstawanie burz i ich skutki dla działalności człowieka. Wpisz do schematu odpowiednie litery.

A. Kondensacja pary wodnej.
B. Straty w plonach roślin uprawnych, uszkodzenia budynków.
C. Silne nagrzanie podłoża w wyniku promieniowania słonecznego.
D. Powstanie silnie rozbudowanych w pionie chmur cumulonimbus.
E. Konwekcja powietrza i jego stopniowe ochładzanie podczas wznoszenia się.
F. Intensywne opady deszczu i gradu, wzrost prędkości wiatru, wyładowania atmosferyczne.

Zadanie 14. (SP07)   

Na rysunku przedstawiono zlewiska oceanów i obszary bezodpływowe na świecie.

Uzupełnij zdania, wykorzystując rysunek i własną wiedzę.

A. Do zlewisk czterech oceanów należy kontynent ……………………………………………

B. Największy naturalny zbiornik wodny znajdujący się na obszarach bezodpływowych to (podaj jego nazwę) …………………………………………………………………………..

C. Wielkie Góry Wododziałowe stanowią granicę zlewisk dwóch oceanów:
Oceanu …………………………………………… i Oceanu ……………………………………….

D. Dorzecza rzek Ganges i Tygrys należą do zlewiska Oceanu ……………………………….

Zadanie 15. (SP07)
Wykorzystaj rysunek z zadania 14. oraz własną wiedzę i podaj dwie przyczyny występowania obszarów bezodpływowych na kuli ziemskiej.

Zadanie 16. (SP08)

Mapa przedstawia rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych na Ziemi.

Przyporządkuj każdemu z obszarów oznaczonych na mapie literami A, B, C po jednym czynniku, mającym największy wpływ na wielkość rocznej sumy opadów.

Czynniki:
1. Oddziaływanie zimnego prądu morskiego.
2. Oddziaływanie ciepłego prądu morskiego.
3. Położenie w cieniu opadowym wysokich gór.
4. Oddziaływanie stałych wyżów barycznych.

A. ………………………… B. …………………….. C. ………………………

Zadanie 17. (SP08)

Mapa przedstawia zasięg stref klimatycznych na Ziemi, które oznaczono cyframi od I do V.

Podaj nazwę strefy klimatycznej, którą opisano poniżej. Zapisz cyfrę, którą oznaczono tę strefę klimatyczną na mapie.

Średnia temperatura powietrza w najchłodniejszym miesiącu wynosi od 10ºC do 20ºC. Opady atmosferyczne są tu zróżnicowane – od najniższych na świecie w suchej odmianie klimatu  do bardzo wysokich w odmianie monsunowej. Latem występują w tej strefie najwyższe temperatury powietrza na Ziemi.

Zadanie 18. (SP08)

Uzupełnij tabelę.

Zadanie 19. (SP08)

Zaznacz poprawną odpowiedź.

Glina, less, zlepieniec, żwir powstały w wyniku

A. wytrącania się z wody związków chemicznych.
B. oddziaływania wysokiego ciśnienia wewnątrz Ziemi.
C. nagromadzenia szczątków organicznych.
D. nagromadzenia produktów wietrzenia skał.

Zadanie 20. (SP09)

Na mapie synoptycznej przedstawiono rozkład ciśnienia atmosferycznego, fronty atmosferyczne i strefy opadów w Europie w wybranym dniu.

a) Wpisz w trzy puste kwadraty na mapie litery, którymi oznacza się układy niskiego ciśnienia (N) oraz wysokiego ciśnienia (W).

b) Podkreśl nazwę miasta, w którym wiatr wiał z największą prędkością.
A. Madryt
B. Paryż
C. Warszawa
D. Moskwa

Zadanie 21. (SP09)

Poniżej przedstawiono klimatogramy – roczny przebieg średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza i miesięcznych sum opadów atmosferycznych w Białymstoku, Szczecinie, Zakopanem i Paryżu.

a) Podanym w tabeli miastom przyporządkuj klimatogramy.

b) Oblicz roczną amplitudę temperatury w miejscowości, z której pochodzą dane klimatyczne przedstawione na klimatogramie A. Podaj wynik z przybliżeniem do 1° C.

Zapisz wykonywane obliczenia.

Zadanie 23. (SP09)
Zadania wykonaj na podstawie tekstu i własnej wiedzy.

W porze letniego monsunu
Zbliża się koniec maja. Temperatura przekracza 40º C. Brakuje wody nawet do picia.
W wielu dzielnicach Delhi wodę rozwozi się beczkowozami. W twardej ziemi nic nie rośnie. W Madrasie wyschły zbiorniki wody. W Kalkucie na ulicach więcej niż zwykle umierających nędzarzy.
W połowie czerwca zaczyna pachnieć deszczem. Do Indii nadchodzi monsun letni. Prognozy dotyczące nadejścia monsunu uważane są przez meteorologów za ważniejsze  niż jakiekolwiek inne. Pod koniec miesiąca pada już prawie w całych Indiach. Ten sam deszcz, który do Indii przynosi życie, w Bangladeszu powoduje śmiercionośne powodzie.  W połowie lipca nabrzmiałe wody rzek zagrażają powodziami. Osiedla położone na brzegach rzeki powinny być ewakuowane. Rzeka wylewa. Slumsy znalazły się pod wodą. Nawet  w dzielnicach nieobjętych powodzią rozgrywają się tragedie – woda pitna, czerpana płytko spod powierzchni, miesza się ze ściekami. Szybko mnożą się komary i muchy. Ludzi dotykają infekcje przewodu pokarmowego.
Na podstawie: Hanna Kawecka-Lee, W porze letniego monsunu, Poznaj Świat nr 9, 1999

a) Uzasadnij, podając trzy argumenty, że życie mieszkańców opisanych krajów jest uzależnione od monsunów.

b) Zaproponuj trzy działania, które powinien podejmować rząd Bangladeszu, aby złagodzić negatywne skutki monsunu letniego.

Zadanie 25. (SP09)

Na rysunku przedstawiono plan lodowca górskiego Arolla w Alpach Szwajcarskich.

Wpisz litery, którymi oznaczono na rysunku:
– pola firnowe lodowca …………..
– jęzor lodowcowy …………..
– granicę wiecznego śniegu …………..

Zadanie 26. (SP09)

Poniższy tekst opisuje jeden z rodzajów ruchów wód morskich.

Na otwartym oceanie, gdzie głębokość sięga tysięcy metrów, fala nie jest wysoka – nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów ponad powierzchnię morza – za to przemieszcza się  z prędkością do około 800 kilometrów na godzinę. Gdy fala zbliża się do lądu, zwalnia  i wypiętrza na kilka-kilkanaście (lub więcej) metrów ponad poziom morza.

Atakując wybrzeże, morze podnosi się i o ląd uderza nie tyle ściana, ile wysoka na wiele metrów płyta wody. Wdziera się w ląd i pędzi, niszcząc wszystko po drodze. Najwięcej zniszczeń powodują silne prądy i porwane przez nie szczątki, często o wadze setek kilogramów, które burzą kolejne budowle, łamią drzewa, unoszą przedmioty, miażdżą i ranią ludzi.

Na podstawie: www.if.uj.edu.pl/Foton/88

a) Podaj nazwę opisanej fali.

……………………………………………………

b) Podkreśl trzy zjawiska, które mogą spowodować powstanie takiej fali.
A. przyciąganie wody przez Księżyc i Słońce
B. powstanie uskoku w dnie morza
C. podmorski wybuch wulkanu
D. zmiana prędkości pasatu wiejącego nad oceanem
E. powstanie podmorskiego osuwiska

Zadanie 27. (SP09)

Podaj dwie przyczyny, które powodują, że morza szelfowe są najintensywniej wykorzystywaną gospodarczo częścią Wszechoceanu.

Zadanie 28. (SP09)

Spośród poniżej wymienionych miast wybierz i wpisz do tabeli te, które powstały  na wybrzeżach kontynentów. Obok każdego z tych miast wpisz państwo, w którym to miasto się znajduje.

Bagdad,   Bombaj,   Delhi,   Meksyk,   Rio de Janeiro

Zadanie 29. (SP10)

Na klimatogramach przedstawiono roczny przebieg średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza i miesięcznych sum opadów atmosferycznych w trzech stacjach spośród zaznaczonych literami na mapie zasięgów stref klimatycznych Ziemi.

Przyporządkuj każdemu z klimatogramów właściwą stację wybraną spośród zaznaczonych na mapie literami A, B, C, D.

Zadanie 30. (SP10)

Na schematycznym rysunku przedstawiono sytuację, w której front chłodny przemieszcza się z miejsca A do miejsca B.

Spośród podanych zdań wybierz i podkreśl zdanie prawdziwe.
A. Po przejściu frontu temperatura powietrza w miejscu B wzrośnie.
B. Masa powietrza, która przemieszcza się nad miejscem A, wślizguje się wolno na masę powietrza zalegającego przy powierzchni Ziemi.
C. Na froncie chłodnym tworzą się chmury burzowe.

Zadanie 31. (SP10)

Na rysunkach przedstawiono układy warstw skalnych charakterystyczne dla obszarów  o zaburzonej budowie tektonicznej.

Podaj numery rysunków przedstawiających układy warstw skalnych, w których nastąpiło:

– pochylenie i sfałdowanie warstw pod wpływem bocznego nacisku o kierunku poziomym

– przerwanie ciągłości warstw i pionowe przemieszczenie obszaru położonego między uskokami

– powstanie części wypukłych nazywanych antyklinami i części wklęsłych,  czyli synklin.

Zadanie 32. (SP10)

Południowa część Europy leży w strefie czynnego wulkanizmu.
a) Podaj nazwę położonego we Włoszech na Półwyspie Apenińskim wulkanu, którego wybuch w 79 r. zniszczył między innymi miasta Herkulanum i Pompeje.

………………………………………………………………….

Z wulkanów może wydostawać się lawa, pary, gazy wulkaniczne oraz produkty stałe.

b) Podaj trzy przykłady stałych produktów erupcji wulkanicznej.

Zadanie 33. (SP10)

Obok nazwy każdej z wymienionych formacji roślinnych wpisz literę, którą oznaczono typowe dla niej rośliny.

Zadanie 34. (SP10)

Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy krain geograficznych wybrane spośród wymienionych poniżej.

Krainy geograficzne: Alpy, Andy, Atlas, Góry Skaliste, Himalaje, Nizina Francuska,  Nizina Nullarbor, Nizina Zatokowa, Wielkie Góry Wododziałowe, Wyżyna Abisyńska, Wyżyna Gujańska, Wyżyna Tybetańska.

Zadanie 35. (SP11)

Na klimatogramach stacji meteorologicznych oznaczonych literami A, B, C, D przedstawiono roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i miesięcznych sum opadów atmosferycznych.

a) Podaj literę, którą oznaczono stację położoną w klimacie
umiarkowanym morskim …………… podbiegunowym ……………

b) Uzupełnij zdania, wpisując litery, którymi oznaczono właściwe stacje.
Roczna amplituda temperatury powietrza wynosi 15 °C na stacji …………… .

Najwyższa średnia roczna temperatura powietrza występuje na stacji …………… .

Zadanie 36. (SP11)

Poniżej przedstawiono mapę synoptyczną Europy w wybranym dniu.

Uzupełnij zdania, wpisując właściwe określenia spośród podanych w nawiasach, tak aby opis pogody był zgodny z przedstawioną mapą synoptyczną.

Zarówno Norwegia, jak i Grecja znajdują się w strefie oddziaływania (niżu / wyżu) …………….. ………………., ale ciśnienie atmosferyczne w Norwegii jest (niższe / wyższe) ……………………………… niż w Grecji. Nad północną częścią Wielkiej Brytanii przemieszcza się front atmosferyczny (ciepły / chłodny) ………………………………. . W Europie Zachodniej  na Półwyspie Bretońskim niebo jest (bezchmurne / zachmurzone) …………………………………… . Zakładając dotychczasowy kierunek napływu mas powietrza w środkowej części Hiszpanii, można prognozować, że temperatura w najbliższym czasie w Madrycie (spadnie / wzrośnie) …………………………….. .

Zadanie 37. (SP11)

a) Podaj dwie cechy przyrodnicze Morza Bałtyckiego sprzyjające kumulacji zanieczyszczeń w tym zbiorniku.

b) Zaproponuj trzy działania, jakie należy podejmować, aby ograniczyć zanieczyszczenie wód Morza Bałtyckiego.

Zadanie 38. (SP11)

Na rysunku przedstawiono model doliny rzecznej w profilu podłużnym.

Wykonaj polecenia na podstawie rysunku i własnej wiedzy.

a) Dobierz do biegu górnego rzeki cechę doliny i dominujący proces rzeźbotwórczy.

Cecha doliny (wpisz A, B lub C) ………. 
Dominujący proces rzeźbotwórczy (wpisz 1, 2 lub 3) ……….

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania. W korycie rzeki w biegu dolnym dominują:

A. muły i piaski.
B. muły i żwiry.
C. odłamki skalne i otoczaki.
D. otoczaki i żwiry.

Zadanie 39. (SP11)

Na rysunku przedstawiono profile wybranych gleb.

Na podstawie rysunku i własnej wiedzy uzupełnij tabelę, wpisując obok każdego opisu nazwę gleby i literę, którą oznaczono jej profil.

Zadanie 40. (SP11)

Na mapie Europy przedstawiono trasę, którą pokonał statek płynący z portu X do portu Y.

a) Podaj nazwę kraju, z którego statek wypłynął, oraz nazwę kraju, do którego dotarł.

Statek wypłynął z ………………………………………….., dotarł do ……………………………………………. .

b) Uszereguj mijane obiekty lub pokonywane przez statek akweny na trasie z portu X do portu Y, wpisując do schematu właściwe litery.

A. Cieśnina Mesyńska
B. Cieśnina Sund
C. Korsyka
D. Kanał La Manche

Zadanie 41. (SP12)

Poniżej przedstawiono fragment mapy synoptycznej Europy.

Literami A, B, C oznaczono wybrane miejsca, w których są prowadzone obserwacje pogody.
a) Uzupełnij zdania. Wpisz odpowiednie litery oznaczające miejsca na mapie.

1. Najwyższe ciśnienie atmosferyczne występuje w miejscu oznaczonym literą …….. .
2. Najsilniejszy wiatr wieje w miejscu oznaczonym literą …….. .
3. Mgła występuje w miejscu oznaczonym literą …….. .

Poniższe zdania dotyczą frontu atmosferycznego, który na mapie synoptycznej znajduje się przy zachodniej granicy Polski.

b) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy jest fałszywe.
– Jest to front chłodny. ………
– Po przejściu tego frontu w naszym kraju wzrosną temperatury powietrza. ………
– Po przejściu tego frontu wiatr będzie wiał w Polsce ze wschodu. ………

Zadanie 42. (SP12)

W kwietniu 2010 r. wybuchł na Islandii wulkan Eyjafjallajökul. W wyniku erupcji  w atmosferze znajdowały się duże ilości pyłu wulkanicznego.
Podaj trzy negatywne skutki tego zdarzenia dla gospodarki wielu krajów Europy. 

Zadanie 43. (SP12)

Na mapie przedstawiono rozmieszczenie płyt litosfery.

Wybuch Eyjafjallajökul na Islandii był konsekwencją przemieszczania się płyt litosfery.

a) Na podstawie mapy uzupełnij zdania.
Islandia jest położona na granicy dwóch płyt litosfery:

W legendzie mapy (do zadania 43) przedstawiającej rozmieszczenie płyt litosfery podano nazwy dwóch wielkich form ukształtowania powierzchni dna morskiego. 

a) Wpisz do tabeli nazwy tych form oraz przyporządkuj każdej z nich odpowiedni opis wybrany z podanych poniżej. Wpisz do tabeli numer, którym ten opis oznaczono.

Opisy:
1. Przybrzeżna część dna morskiego łagodnie opadająca do głębokości około 200 metrów.

2. Zajmuje obszar dna oceanicznego o głębokości 5–7 tysięcy metrów i równinnej powierzchni.

3. Położone zazwyczaj pośrodku oceanu i opasujące całą Ziemię wzniesienia o łącznej długości około 60 tysięcy kilometrów.

4. Silnie wydłużone obniżenia dna oceanu o głębokości ponad 6 tysięcy metrów.

Zadanie 44. (SP12)

Na fotografii przedstawiono fragment wybrzeża wyspy Rugia w Niemczech.

a) Podaj nazwę elementu wybrzeża morskiego oznaczonego na fotografii literą A oraz nazwę procesu, w wyniku którego ten element powstaje.
Element wybrzeża ……………………………………….
Proces …………………………………………………

b) Opisz proces cofania się wybrzeża morskiego, którego charakterystyczne formy zostały przedstawione na fotografii.

Zadanie 45. (SP12)

Na mapie przedstawiono rozmieszczenie najważniejszych powierzchniowych prądów morskich.

a) Uzupełnij zdania. Wpisz następujące określenia:

rozmieszczenie lądów, siła Coriolisa, stałe wiatry.

Przyczyna powstawania powierzchniowych prądów morskich – to ……………………………………….
Ostateczny kierunek powierzchniowym prądom morskim nadają ………………………………………….  i ………………………………………….. .

b) Prądy morskie wpływają na średnią roczną temperaturę powietrza i roczną sumę opadów na wybrzeżach, wzdłuż których płyną.
Uzupełnij zdanie. Wpisz w wyznaczone miejsca numery dwóch prądów morskich, wybrane z podanych: 1, 2, 14, 17.

Wzrost średniej rocznej temperatury powietrza i rocznej sumy opadów atmosferycznych powodują prądy morskie oznaczone numerami ……. i ……. .

c) Analizując mapę, można dostrzec prawidłowości dotyczące kierunku powierzchniowych prądów morskich.
Uzupełnij zdanie. Wpisz w odpowiednie miejsca określenia wybrane z podanych:

wschodnich, zachodnich, północnym, południowym.

Prądy chłodne płyną na półkuli południowej wzdłuż …………………………………… wybrzeży kontynentów w kierunku …………………………………… .

d) Podaj jedną cechę Dryfu Wiatrów Zachodnich, oznaczonego numerem 6., która wyróżnia ten prąd morski spośród pozostałych, występujących na obszarach oceanów położonych na południe od zwrotnika Koziorożca.

Zadanie 47. (SP12) 

Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednie miejsca nazwy krain geograficznych, gleb i formacji roślinnych wybrane z podanych poniżej.

Kraina geograficzna: Nizina Francuska, Nizina Zachodniosyberyjska, Pogórze Kazaskie, Sahara
Gleba: brunatna, czerwono-żółta gleba laterytowa, cynamonowa, inicjalna pustyń
Formacja roślinna: makia, wilgotne lasy równikowe, tajga, pustynia i półpustynia

Zadanie 48. (SP13)

Na rysunkach A–D przedstawiono plany i przekroje dwóch wybranych typów lodowców.

Uzupełnij zdania.

Plan lodowca typu alpejskiego oznaczono literą ……….. .

Przekrój lodowca typu norweskiego oznaczono literą ……….. .

Zadanie 49. (SP13)

Na rysunku literami oznaczono położenie wybranych punktów na powierzchni Ziemi i w jej wnętrzu, wśród których znajduje się epicentrum i hipocentrum trzęsienia ziemi.

a) Na rysunku położenie epicentrum trzęsienia ziemi oznaczono literą ………, a położenie hipocentrum literą ……… .

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Wstrząs sejsmiczny może powstać jako bezpośredni skutek:
A. tsunami
B. długotrwałych susz
C. huraganu lub tornada
D. zapadnięcia się stopu jaskini

Zadanie 50. (SP13)   

Na klimatogramach przedstawiono średnie miesięczne temperatury powietrza i sumy opadów atmosferycznych na stacjach położonych w trzech różnych klimatach.

Wpisz pod każdym z klimatogramów nazwę klimatu, którego cechy klimatogram przedstawia. Nazwy klimatów dobierz z podanych.

– równikowy wilgotny,
– zwrotnikowy kontynentalny,
– zwrotnikowy monsunowy,
– umiarkowany ciepły przejściowy

Zadanie 51. (SP13)

Dobierz do klimatogramów z zadania 50. po jednej z podanych roślin, której uprawa jest charakterystyczna dla obszarów położonych w danym klimacie.

sorgo,     kauczukowiec,     ryż,     żyto

Klimatogram: 1. ………………………………   2. ………………………………   3. ………………………………

Zadanie 52. (SP13)

Na mapie zaznaczono wybrane obszary o dużej lub małej rocznej sumie opadów atmosferycznych.

Uzupełnij tabelę zgodnie z poleceniami a) i b).

a) Dobierz cechy rocznych sum opadów atmosferycznych do każdego z zaznaczonych na mapie obszarów.

A. skąpe: poniżej 100 mm i rozłożone równomiernie w ciągu roku
B. małe: około 600 mm, z przewagą w porze lata
C. duże: około 2000 mm, dwa maksima opadów w ciągu roku – wiosną i jesienią
D. duże: około 2000 mm, jedno maksimum opadów w porze lata

b) Dobierz czynnik, który ma wpływ na wielkość opadów atmosferycznych na każdym z zaznaczonych na mapie obszarów.

A. prąd morski
B. całoroczny wyż
C. monsun letni
D. stały niż

Zadanie 53. (SP14)

Na fotografiach przedstawiono skały: bazalt, granit i gnejs.

a) Wpisz do tabeli, obok podanych rodzajów skał, numer skały odpowiadającej danemu rodzajowi.

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Wśród skał przedstawionych na fotografiach bazalt wyróżnia:
A. uporządkowane ułożenie składników mineralnych.
B. dominacja kwarcu w budowie mineralnej.
C. mała twardość i łatwość obróbki.
D. struktura skrytokrystaliczna.

Zadanie 54. (SP14)

W tabeli wymieniono zastosowanie wybranych surowców mineralnych w gospodarce.

Przyporządkuj surowce do opisów ich zastosowań w gospodarce. Uzupełnij tabelę właściwymi literami.
A. iły i gliny
B. boksyty
C. mangan i tytan
D. granity i bazalty
E. wapienie

Zadanie 55. (SP14)

Poniżej przedstawiono klimatogramy sporządzone dla czterech stacji meteorologicznych położonych w miejscach o różnych klimatach.

Podaj numer klimatogramu, który sporządzono dla stacji położonej w miejscu  występowania klimatu śródziemnomorskiego. Przedstaw dwie cechy tego klimatu.

Zadanie 56. (SP14)

Na rysunku przedstawiono rozprzestrzenianie się fali tsunami na Oceanie Spokojnym. Liczby oznaczają upływ czasu w godzinach od momentu zaistnienia przyczyny wywołującej falę tsunami.

a) Podkreśl dwa obszary, do których fala tsunami dotarła w tym samym czasie.
A. wyspy Japonii
B. Ameryka Środkowa
C. północno-wschodnie wybrzeże Australii
D. południowe wybrzeże Alaski

b) Zaznacz przyczynę fali tsunami, której rozprzestrzenianie się przedstawiono na rysunku.
A. Wybuch wulkanu na Hawajach.
B. Trzęsienie ziemi na zachodnim wybrzeżu Chile.
C. Trzęsienie ziemi w strefie subdukcji u wybrzeży Azji. D. Cyklon tropikalny u wybrzeży Ameryki Południowej.

Zadanie 57. (SP15)
Na mapie Australii zaznaczono położenie punktu oznaczonego literą A oraz obszaru oznaczonego literą Y.

Podaj dwie cechy klimatu, które decydują o zaludnieniu obszaru oznaczonego na mapie literą Y.

Zadanie 58. (SP15)

Na wykresach oznaczonych numerami od 1 do 4 przedstawiono roczny przebieg średnich miesięcznych temperatur powietrza i miesięcznych sum opadów atmosferycznych w stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych.

Przyporządkuj podanym strefom klimatycznym właściwe wykresy. Wpisz do tabeli numery, którymi je oznaczono.  

Zadanie 59. (SP15)

W tabeli podano wartości średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu i w lipcu  dla wybranych równoleżników na półkuli północnej.

Na podstawie tabeli sformułuj prawidłowość dotyczącą zależności rocznej amplitudy temperatury powietrza od szerokości geograficznej na półkuli północnej.

Zadanie 60. (SP15)

Wybierz spośród podanych dwa pasma górskie, które są położone na obszarze fałdowań alpejskich i powstały w wyniku opisanych w tabeli ruchów płyt litosfery. Wpisz nazwy tych pasm górskich w odpowiednie komórki tabeli.

Andy                    Himalaje                      Sudety

Zadanie 61. (SP15)
Na mapie oznaczono numerami od 1 do 4 wybrane obszary sejsmiczne na Ziemi.

a) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F ‒ jeśli jest fałszywa.

b) Podaj numery oznaczające na mapie dwa obszary, na których trzęsienia ziemi są skutkiem odsuwania się płyt litosfery od siebie.

Zadanie 62. (SP15)

Na rysunku przedstawiono przekrój podłużny lodowca górskiego.

Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F ‒ jeśli jest fałszywa.

Zadanie 63. (SP15)

Podaj nazwę rodzaju wietrzenia skał, który dominuje na pustyni skalistej, oraz cechę klimatu ‒ główną przyczynę rozpadu skał w wyniku działania tego rodzaju wietrzenia.

Zadanie 64. (SP15)

Na fotografii przedstawiono formę rzeźby terenu charakterystyczną dla Sahary.

Podaj nazwę formy rzeźby terenu przedstawionej na fotografii oraz opisz proces powstawania tej formy. W opisie uwzględnij między innymi nazwę procesu oraz działający czynnik.

Zadanie 65. (SP16)

Na fotografii przedstawiono dolinę rzeczną w górach. Białą linią podkreślono profil poprzeczny doliny.

Podaj nazwę procesu, który doprowadził do powstania profilu poprzecznego zbliżonego do przedstawionego na fotografii. Opisz przebieg tego procesu.

Zadanie 66. (SP16)

Uzupełnij schemat nazwą procesu dobraną spośród podanych.

deflacja                abrazja                akumulacja                korazja

Zadanie 67. (SP16)

Wymień dwie cechy środowiska przyrodniczego sprzyjające intensywnej rzeźbotwórczej działalności wiatru.

Zadanie 68. (SP16)
Na rysunku przedstawiono obszar ujściowy rzeki wraz z jeziorami.

a) Zaznacz typ genetyczny jezior przedstawionych na rysunku.
A. przybrzeżne
B. deltowe
C. wytopiskowe
D. cyrkowe

b) Zaznacz typ gleby, który jest charakterystyczny dla obszaru oznaczonego literą X.
A. czarnoziem
B. mada
C. brunatna
D. bielica

c) Zaznacz typ gleby, która może wykształcić się w wyniku zarastania jezior przedstawionych na rysunku.
A. bagienna
B. rędzina
C. czarnoziem
D. mada

Zadanie 69. (SP16)

Na rysunkach oznaczonych numerami 1 i 2 przedstawiono przekroje przez fronty atmosferyczne.

a) Wpisz pod rysunkami odpowiednie nazwy frontów: ciepły lub chłodny.

b) Wpisz na rysunkach w wyznaczonych miejscach właściwą cechę powietrza: ciepłe lub zimne.

c) Zaznacz literę, którą oznaczono cechy opadu atmosferycznego występującego podczas przejścia frontu przedstawionego na rysunku oznaczonym numerem 1.
A. Ciągły, mżawka.
B. Przelotny, mżawka.
C. Długotrwały, obfity.
D. Krótkotrwały, intensywny.

Zadanie 70. (SP17)

Na rysunku przedstawiono jaskinię, w której znajdują się wybrane formy naciekowe zbudowane z kalcytu.

a) Podaj nazwę procesu, w wyniku którego w skałach węglanowych powstają jaskinie.

…………………………………………………………………………….

b) Uzupełnij tabelę. Wpisz nazwy form naciekowych oznaczonych na rysunku numerami 1. i 2.

Zadanie 71. (SP17)

W 2015 roku w Nepalu wystąpiło trzęsienie ziemi o sile około 8 stopni w skali Richtera, z epicentrum w środkowej części kraju. Odczuło je około 8 mln osób, czyli blisko 30% populacji Nepalu.
Podaj po dwa przykłady przyrodniczych i społeczno-gospodarczych skutków trzęsienia ziemi w Nepalu.

Zadanie 72. (SP17)

Na mapie przedstawiono rozmieszczenie płyt litosfery.

Oceń, czy poniższe informacje o trzęsieniach ziemi w Nepalu są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F ‒ jeśli jest fałszywa.

Zadanie 73. (SP17)

Na rysunku przedstawiono wysokie wybrzeże morskie.

Na podstawie rysunku i własnej wiedzy opisz proces cofania się klifu. W opisie uwzględnij działający czynnik rzeźbotwórczy oraz nazwy procesów zachodzących  na klifie.

Zadanie 74. (SP17)
Na rysunkach przedstawiono cztery wybrane typy genetyczne wybrzeży.

Na mapie numerami od 1 do 3 oznaczono obszary występowania wybranych typów genetycznych wybrzeży w Europie.

Uzupełnij tabelę. Wpisz obok opisu powstania typu wybrzeża:

– nazwę typu wybrzeża, wybraną z podanych nad tabelą;

– literę, którą oznaczono rysunek przedstawiający ten typ wybrzeża;

– numer, którym oznaczono na mapie obszar występowania tego typu wybrzeża.

Typ wybrzeża: dalmatyńskie, lagunowe, szkierowe.

Zadanie 75. (SP17)

Na rysunku przedstawiono wybrany profil glebowy.

Uzupełnij zdanie, tak aby poprawnie opisywało warunki powstawania gleby, której profil przedstawiono na rysunku. Wpisz w zaznaczone miejsca właściwe określenia dobrane spośród podanych w nawiasach.

Gleba ta powstaje pod lasami (iglastymi / liściastymi) ………………………………………………………,  w warunkach klimatu (podzwrotnikowego suchego / umiarkowanego chłodnego kontynentalnego) …………………………………………………………………………………………………. .

Zadanie 76. (SP17)

Uzupełnij tabelę. Wpisz obok nazw stref klimatycznych po jednej charakterystycznej dla niej nazwie rośliny i zwierzęcia.

Rośliny: chrobotek reniferowy, dąb, hebanowiec, kaktus.
Zwierzęta: mors, okapi, podskoczek egipski, żubr.

Zadanie 77. (SP18)

Podaj trzy przykłady zmian elementów pogody występujących podczas przechodzenia chłodnego frontu atmosferycznego.

Zadanie 78. (SP18)  

Zaklasyfikuj cztery skały wybrane z podanych poniżej. Wpisz ich nazwy w odpowiednie miejsca schematu.

bazalt           granit          gnejs          piaskowiec          sól kamienna          wapień

Zadanie 79. (SP18)
W tekście opisano wybrane trzęsienie ziemi.

Wstrząsy o sile 6 stopni w skali Richtera wystąpiły w sierpniu 2016 r. w środkowych Włoszech. Hipocentrum trzęsienia ziemi zlokalizowano na niewielkiej głębokości ok. 10 km w odległości ok. 80 km na południowy wschód od miasta Perugia. Wstrząsy odczuwalne były nawet  w Rzymie, oddalonym o 150 km od epicentrum. Opisane zjawisko zaliczamy do trzęsień ziemi typu tektonicznego.  
Na podstawie: www.wiadomosci.dziennik.pl

Podaj przyczynę trzęsienia ziemi, które opisano w tekście.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 80. (SP18)

Na schematycznym przekroju fragmentu skorupy ziemskiej zaznaczono strzałkami wybrane miejsca na powierzchni Ziemi oraz na linii uskoku tektonicznego.

Uzupełnij rysunek. Oznacz epicentrum literą E oraz hipocentrum – literą H. Wpisz litery w odpowiednich miejscach.

Zadanie 81. (SP18)

Na mapie zaznaczono wybrany obszar występowania zjawisk wulkanicznych na świecie.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Zjawiska wulkaniczne na obszarze zaznaczonym na mapie są skutkiem

A. odsuwania się płyty oceanicznej i kontynentalnej w strefie ryftu.
B. nasuwania się cięższej płyty kontynentalnej na lżejszą płytę oceaniczną.
C. podsuwania się cięższej płyty oceanicznej pod lżejszą płytę kontynentalną.
D. przesuwania się płyty oceanicznej i kontynentalnej wzdłuż uskoków przesuwczych.

Zadanie 82. (SP18)

Podaj po dwa przykłady skutków zjawisk wulkanicznych dla środowiska przyrodniczego oraz dla działalności człowieka.

Zadanie 83. (SR05)

Schemat przedstawia termiczne pory roku w Polsce.

a) Przyporządkuj poszczególnym wartościom temperatury nazwy pór roku:
1. …………………….
2. …………………….
3. …………………….
4. …………………….
5. …………………….
6. …………………….

b) Wpisz numery tych pór roku, w których odbywa się wegetacja roślin: ………………………….

Zadanie 84. (SR05)
Uzupełnij schemat dotyczący ruchów wody morskiej, tak aby powstały ciągi przyczynowo-skutkowe.

Zadanie 85. (SR05)
Przeczytaj uważnie fragment z pamiętnika Iwony i odpowiedz na poniższe pytania: Niedziela 22.12.2002… Zbliżają się Święta Bożego Narodzenia a wraz z nimi miła perspektywa odpoczynku w gronie najbliższych i prezentów pod choinkę. Martwi mnie jednak niekorzystna prognoza pogody na święta. Dzisiaj las wygląda bajkowo, jest mroźno, gałęzie drzew pokryte są szadzią. Ale już jutro temperatura nieznacznie wzrośnie a na drogach pojawi się lodowa powłoka. Odpada wiec zaplanowany długi spacer z przyjaciółmi, bo w taką pogodę nawet strach wychodzić z domu …

a) W jakich warunkach atmosferycznych tworzy się szadź?

b) Podaj nazwę zjawiska nazwanego w tekście lodową powłoką: ………………………………………

c) Podaj warunki, w jakich dochodzi do oblodzenia jezdni i chodników.

d) Na podstawie własnych wiadomości napisz, jakie negatywne skutki w funkcjonowaniu komunikacji samochodowej przynosi ten osad.

Zadanie 86. (SR05)
Wykresy przedstawiają stany miesięczne wielkości przepływów dwóch rzek o ustroju (reżimie) śnieżno deszczowym i deszczowym monsunowym. Pod każdym z wykresów wpisz właściwy typ ustroju.

a) Podaj przyczyny wysokich stanów wody w rzekach obydwu ustrojów.

b) Przyczyny wysokich stanów wody (wyżówek) w rzekach przedstawionych na wykresach

Zadanie 87. (SR05)
Na podstawie mapy rozmieszczenia opadów atmosferycznych na kuli ziemskiej (zał. 1), podaj po jednej głównej przyczynie bardzo dużej lub bardzo małej ilości opadów na wskazanych obszarach.

Zadanie 88. (SR05)
Rysunki przedstawiają wydmę paraboliczną i barchan.

a) Wpisz pod rysunkami właściwy typ wydmy.

b) Wyjaśnij przyczyny różnego ustawienia ramion wydm w stosunku do kierunku wiatru.

Zadanie 89. (SR05)
Rysunki przedstawiają typy wybrzeży morskich.
a) Rozpoznaj i wpisz pod rysunkami nazwy typów wybrzeży.

b) Opisz genezę typu wybrzeża przedstawionego na rysunku A.

Zadanie 90. (SR05)
W tabeli zestawiono czynniki, procesy i formy polodowcowe. Uzupełnij tabelę, tak aby powstał ciąg przyczynowo ñ skutkowy.

Zadanie 91. (SR05)
Rysunek przedstawia profil glebowy.

a) Wpisz na rysunku brakujące nazwy poziomów glebowych.

b) Podaj nazwę typu genetycznego gleby przedstawionej na profilu oraz nazwę strefy klimatycznej, w której te gleby występują.
Typ gleby (genetyczny) ……………………………….,
Strefa klimatyczna ……………………………………….

Zadanie 92. (SR05)
Spośród niżej wymienionych działań człowieka podkreśl cztery, które nie służą racjonalnej gospodarce zasobami środowiska przyrodniczego:
A. Wycinanie lasów równikowych.
B. Wyrzucanie śmieci do lasu.
C. Segregacja odpadów.
D. Przeznaczanie żyznych gleb pod budownictwo.
E. Nadmierne stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin.
F. Wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii.
G. Budowa oczyszczalni ścieków.
H. Rekultywacja terenów zdewastowanych przez przemysł.
I. Tworzenie parków narodowych i rezerwatów przyrody.

Zadanie 93. (SR05)
Podaj nazwę parku narodowego w Polsce, który jest obiektem wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.

Nazwa parku narodowego: ………………………………………………………………..
Napisz, jaka jest przyczyna uznania tego parku za obiekt przyrodniczy Dziedzictwa Światowego. …………………………………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 94. (SR05)
Przeczytaj uważnie zamieszczony poniżej fragment artykułu “Raport o stanie Ziemi” i na jego podstawie wykonaj zadania:

Zaporowa gigantomania
“Wielkie zapory ….. zakłócają migracje ryb, a spiętrzone wody zatapiają cenne zabytki kultury. W 1950 roku na świecie istniało 5 000 wielkich (o wysokości ponad 15 metrów) tam. Do roku 2000 ich liczba wzrosła do 45 000. Znaczy to, że codziennie oddano do użytku 2 zapory w tym jedną na terenie Chin. Budowa wysokiej na 185 metrów i długiej na 2 km Zapory Trzech Przełomów na rzece Jangcy (ukończenie budowy planuje się na rok 2009) prawdopodobnie będzie wymagać przesiedlenia 2 mln ludzi, a tafla jeziora przykryje około 97 000 ha gruntów ornych. Rio Grande, przegradzana tamami w ubiegłym roku wyschła przed ujściem”.
Żródło: National Geographic Polska, Nr 12 (39) grudzień 2002.

a) Wskaż po dwa negatywne skutki, jakie niesie za sobą budowa tam zaporowych dla środowiska przyrodniczego i dla gospodarki człowieka.

b) Wymień, inny niż wymienione w artykule, negatywny skutek budowy jezior zaporowych:

Zadanie 95. (SR05)
Z podanego niżej zestawienia działań podkreśl trzy, które służą zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery:
A. Wzrost wykorzystania alternatywnych źródeł energii.
B. Wzrost wykorzystania energii jądrowej w produkcji energii elektrycznej
C. Wzrost zużycia węgla kamiennego i brunatnego na świecie w produkcji energii elektrycznej.
D. Budowa elektrowni wodnych.
E. Rozpowszechnienie alternatywnych źródeł energii służących do napędu środków transportu.

Zadanie 96. (SR05)
Wyjaśnij wpływ pasatów i Zachodnioaustralijskiego prądu morskiego na występowanie wielkich obszarów pustynnych i częste występowanie suszy w Australii.

Zadanie 97. (SR06)
Na mapie przedstawiono rozmieszczenie stacji klimatycznych w Afryce.

a) Wyjaśnij, podając dwa argumenty, dlaczego opady w stacji A są mniejsze niż opady w stacji B, mimo że obie stacje leżą nad morzem.

b)Wyjaśnij, podając dwa argumenty, dlaczego stacje C i D różnią się dobowymi amplitudami temperatury powietrza.

c) Podaj, dla której stacji klimatycznej – E czy F – właściwe są dane zamieszczone w tabeli.

Zadanie 98. (SR06)
Uzupełnij tabelę, przyporządkowując poszczególnym typom genetycznym jezior właściwą im charakterystykę oraz odpowiedni przykład jeziora, dobierając je z niżej podanych.

Charakterystyka jeziora:
1. Jezioro charakteryzuje się dużą głębokością oraz wydłużonym kształtem. Strome brzegi jeziora wynikają z położenia w dolinie ryftowej.
2. Cechą charakterystyczną tego jeziora jest dość duża powierzchnia oraz silnie rozczłonkowana linia brzegowa z dużą ilością zatok i wysp. Wynika to z wypełnienia wodą nieregularnych zagłębień.
3. Małe, ale głębokie jezioro, które powstało w miejscu występowania pola firnowego.
4. Jezioro posiada dużą powierzchnię, ale niezbyt dużą głębokość. Woda może być słona, ponieważ jest to pozostałość dawnego morza.

Przykłady jezior:
A – Aralskie
B – Czarny Staw nad Morskim Okiem
C – Tanganika
D – Mamry

Zadanie 99. (SR06)

a) Podaj przyczynę trzęsień ziemi, których skutkiem jest występowanie tsunami na przedstawionym na rysunku obszarze.

b) Podaj trzy cechy tsunami, które decydują o katastrofalnych zniszczeniach na obszarach występowania tego zjawiska.

Zadanie 100. (SR06)
Na rysunku przedstawiono zmiany powierzchni Jeziora Aralskiego w latach 1960-2000.

Nadmierne nawadnianie upraw bawełny w Uzbekistanie i Turkmenistanie przez wody rzek Amu-darii i Syr-darii, uchodzących do Jeziora Aralskiego, spowodowało zmiany w środowisku przyrodniczym oraz gospodarce regionu.

Korzystając z zamieszczonego rysunku oraz własnej wiedzy podaj po dwie negatywne przyrodnicze oraz gospodarcze konsekwencje nadmiernego poboru wód rzecznych do nawadniania pól w tym regionie.

Zadanie 101. (SR07)
Na podstawie opisu rozpoznaj proces geologiczny i podaj jego nazwę.

A. Pionowe ruchy wywołane zaburzeniami równowagi między skorupą ziemską a płaszczem Ziemi. Niektóre obszary Skandynawii podniosły się w wyniku tych ruchów w ciągu ostatnich 10 000 lat o kilkaset metrów.

…………………………………………………………………………………………………..

B. Proces ten obejmuje ogół zjawisk związanych z powstawaniem i krystalizacją intruzji magmowych wewnątrz skorupy ziemskiej. Przykładem największych intruzji są batolity.

…………………………………………………………………………………………………..

C. Są to powolne i bardzo długotrwałe pionowe ruchy wielkich obszarów kontynentalnych. W przeszłości geologicznej ruchy te powodowały wielkie transgresje i regresje mórz. Współcześnie występują między innymi na wybrzeżu Morza Śródziemnego w okolicach Neapolu.

…………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 102. (SR07)
Rysunek przedstawia dwie formy ukształtowania dna oceanicznego: grzbiet oceaniczny i rów oceaniczny.

Podaj literę, którą oznaczono na rysunku rów oceaniczny oraz wyjaśnij, w jaki sposób doszło do jego powstania.
Rów oceaniczny oznaczono literą ……………………………………………………..
Wyjaśnienie: ……………………………………………………………………………………

Zadanie 103. (SR07)
a)Spośród wymienionych produktów wietrzenia zaznacz jeden, który powstaje w procesie wietrzenia mechanicznego.
A. boksyty
B. gołoborza
C. lateryty
D. terra rosa

b) Wymień dwa przyrodnicze warunki sprzyjające wietrzeniu mechanicznemu.

Zadanie 104. (SR07)
Mapa przedstawia rozmieszczenie roślinności na Ziemi.

Uzupełnij tabelę.
a) Wpisz obok każdego opisu formacji roślinnej jej nazwę.

b) Dobierz do każdego z opisów właściwą literę, którą oznaczono przykład obszaru występowania danej formacji roślinnej.

Zadanie 105. (SR07)
Rysunki przedstawiają układy baryczne i kierunki wiatru.
a) Wpisz pod każdym z rysunków określenie półkuli Ziemi: północna lub południowa oraz nazwę ośrodka barycznego: wyż lub niż.

b) Podaj główną przyczynę odchylenia kierunków wiatru w układach barycznych na półkuli północnej i południowej przedstawionych na rysunkach.

Zadanie 106. (SR07)
Przyporządkuj każdej z wymienionych zmian w środowisku przyrodniczym przyczynę, która ją spowodowała.

Zmiany w środowisku przyrodniczym:
A. Ubytek warstwy ozonowej
B. Eutrofizacja wód rzek i jezior
C. Powstanie leja depresyjnego
D. Zwiększenie ilości CO2 w atmosferze

Przyczyny zmian:
1. Nadmierne nawożenie pól uprawnych
2. Kwaśne opady atmosferyczne
3. Obecność freonów w atmosferze
4. Spalanie paliw kopalnych
5. Odkrywkowa eksploatacja surowców

A. ………, B. ………, C. ………, D. ……….

Zadanie 107. (SR07)
Wykonaj polecenia, wykorzystując załączony tekst i własną wiedzę.

„Arktyka szybko topnieje”
Z okolic bieguna północnego zniknął lód o powierzchni dwa razy większej od Polski.

Świat prawdopodobnie czeka wielka odwilż. Alarmujące dane pochodzą z obserwacji satelitarnych Oceanu Arktycznego. Pokrywająca go pokrywa lodowa do tej pory nie dawała się Słońcu nawet latem. Jednak w ubiegłym roku straciła aż 14% powierzchni, dwudziestokrotnie więcej niż w poprzednich latach. Gwałtownie kurczy się także lodowiec na Grenlandii. Martwią się mieszkańcy terenów nadbrzeżnych, chociaż według niektórych ocieplenie klimatu to dobra wiadomość…
Na podstawie: „Gazeta Wyborcza”, IX 2006 r.

a) Podaj dwie negatywne dla gospodarki człowieka konsekwencje opisanego zjawiska.

b) Podaj przykład gospodarczej korzyści, jaką można odnieść w przyszłości w wyniku topnienia pokrywy lodowej w Arktyce.

Zadanie 108. (SR08)
Fotografia przedstawia fragment wybrzeża zachodniej Francji.

a) Wymień nazwy elementów budowy wybrzeża wysokiego oznaczonych na fotografii literami A i B.

b) Podaj nazwę procesu, który doprowadził do utworzenia elementu wybrzeża oznaczonego na fotografii literą A.

Zadanie 109. (SR08)
Na mapie przedstawiono granice i kierunki ruchu płyt litosfery.

Przyporządkuj obszarom oznaczonym na mapie literami A i B po dwa zjawiska lub procesy geologiczne, dobierając je z wymienionych poniżej.

1. Powstawanie głębokiej szczeliny, wzdłuż której wylewa się lawa bazaltowa zastygająca na krawędziach płyt.
2. Podsuwanie się jednej płyty litosfery pod drugą i wtapianie się jej w płaszcz.
3. Powstawanie rowów oceanicznych na skutek zstępujących prądów konwekcyjnych.
4. Odtwarzanie się skorupy oceanicznej w strefie ryftu.
5. Zderzanie się kontynentalnych płyt litosfery.

Zadanie 110. (SR08)
Zaznacz metodę, która służy do określania wieku względnego skał i zdarzeń geologicznych na Ziemi.

Metody:
A. Izotopowa 238U
B. Paleontologiczna
C. Dendrochronologiczna
D. Izotopowa 14C

Zadanie 111. (SR08)
Wymień metodę określania wieku bezwzględnego zdarzeń geologicznych, którą należy zastosować, aby zbadać wiek powstania oraz wiek zaniku obecnie zarośniętej misy jeziornej na Pojezierzu Mazurskim. Nazwę metody wybierz spośród podanych w zadaniu 28.

Zadanie 112. (SR08)
Wykres przedstawia zawartość w atmosferze ziemskiej wybranego składnika gazowego.

a) Podaj nazwę składnika gazowego, którego zawartość w atmosferze przedstawiono na wykresie. Nazwę składnika dobierz z podanych poniżej.

dwutlenek siarki, para wodna, ozon, dwutlenek węgla

b) Podaj nazwę warstwy atmosfery, w której występuje największa koncentracja tego składnika.

Zadanie 113. (SR08)
Przyporządkuj każdemu ze skutków działalności rzeki odpowiedni proces, który bezpośrednio doprowadza do jego powstania.

Zadanie 114. (SR08)
Za przyczynę globalnego ocieplenia uznaje się wzrost zawartości w powietrzu gazów cieplarnianych. Wymień trzy rozwiązania, służące ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery.

Zadanie 115. (SR08)
W latach 1960-1970 w miejscowości Asuan wybudowano na Nilu potężną tamę o wysokości 111 metrów, która spiętrza w powstałym zbiorniku retencyjnym 160 mld m3 wody. Inwestycja stała się dużą pomocą dla regionu, ale spowodowała także negatywne skutki zarówno przyrodnicze, jak i gospodarcze, które wystąpiły poniżej tamy w dolinie dolnego Nilu oraz powyżej tamy, na południe od Asuanu.

Uzupełnij schemat, wpisując w wolne pola numery, którymi oznaczono skutki, jakie wystąpiły w dolinie Nilu na obszarach zaznaczonych na mapie literami A i B po utworzeniu tamy i sztucznego Zbiornika Nasera.
1. Wzrost ilości akumulowanych aluwiów.
2. Likwidacja niebezpieczeństwa powodzi.
3. Konieczność przesiedlenia ludności w związku z nową inwestycją.
4. Wzrost wilgotności powietrza.
5. Zmniejszenie ilości transportowanych aluwiów.
6. Umożliwienie całorocznego kontrolowania nawadniania.
7. Zasolenie gleb.

Zadanie 116. (SR09)
Miejsca oznaczone na mapie numerami 1 i 2 różnią się średnią temperaturą powietrza w styczniu, mimo że leżą na podobnej szerokości geograficznej (wzdłuż równoleżnika 60°N). Znaczna różnica średniej temperatury powietrza w styczniu dotyczy również miejsc oznaczonych na mapie numerami 3 i 4, położonych wzdłuż równoleżnika 53°N.

Wpisz do tabeli po jednym geograficznym czynniku klimatotwórczym, który ma największy wpływ na różnicę między średnią temperaturą powietrza w styczniu w miejscach oznaczonych numerami 1 i 2 oraz w miejscach oznaczonych numerami 3 i 4.

Zadanie 117. (SR09)
Uzupełnij poniższy rysunek tak, aby przedstawiał powstawanie bryzy dziennej.
– Wpisz w kwadratach litery: W w celu oznaczenia obszaru podwyższonego ciśnienia i N w celu oznaczenia obszaru obniżonego ciśnienia.
– Na poziomych i pionowych liniach przerywanych zaznacz strzałkami kierunki wiatru.

Zadanie 118. (SR09)
Na wykresie przedstawiono zasolenie przypowierzchniowych wód oceanicznych.

a) Na podstawie wykresu podaj przedziały szerokości geograficznych, w których zasolenie przypowierzchniowych wód oceanicznych jest wyższe od średniego zasolenia Wszechoceanu.

b) Podaj dwie przyczyny większego od średniego zasolenia wód oceanicznych we wskazanych przedziałach szerokości geograficznych.

Zadanie 119. (SR09)
Na wykresie przedstawiono średni rozkład południkowy parowania potencjalnego i opadów atmosferycznych na obszarach lądowych Ziemi.

a) Podkreśl poprawną odpowiedź.
Ujemny bilans wodny cechuje obszary położone w klimacie:
A. podrównikowym wilgotnym.
B. zwrotnikowym kontynentalnym suchym.
C. umiarkowanym ciepłym morskim. D. okołobiegunowym.

b) Wykorzystaj wykres i pogrupuj oznaczone na mapie regiony na obszary o dodatnim i ujemnym bilansie wodnym, wpisując litery w odpowiednich miejscach tabeli.

Zadanie 120. (SR09)
Na mapie zaznaczono literami A – D miejsca położone na granicach płyt litosfery.

Wpisz litery, którymi oznaczono na mapie dwa miejsca znajdujące się w strefie subdukcji.

Zadanie 121. (SR09)
Korzystając z określeń podanych poniżej, wypełnij prostokąty w poziomie, tak aby przedstawiały trzy procesy powstawania skał.

granit, plutonizm, metamorfizm, piasek, sedymentacja szczątków organicznych, marmur, diageneza

Zadanie 122. (SR09)

Klimatogramy przedstawiają roczny przebieg średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza i miesięcznych sum opadów atmosferycznych w trzech miastach w Australii: Alice Springs, Darwin i Sydney oraz w Chartumie położonym w Sudanie.

a) Podanym miastom przyporządkuj klimatogramy, wybierając spośród oznaczonych literami A, B, C, D.
Alice Springs ……….. Darwin ………..

b) Podkreśl poprawne zakończenie zdania.
Cechą klimatu Adelaide jest:
A. występowanie monsunów.
B. występowanie cyklonów tropikalnych.
C. ujemna średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca.
D. przewaga opadów w półroczu chłodnym.

Zadanie 123. (SR09)
Uzupełnij schemat, wpisując trzy przyczyny wycinania i wypalania wilgotnego lasu równikowego w Amazonii oraz trzy następstwa tego zjawiska.

Zadanie 124. (SR10)
Poniższe zdania dotyczą ukształtowania powierzchni Ziemi. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy zdanie jest fałszywe.

– Antarktyda jest kontynentem o najniższej średniej wysokości n.p.m. …..
– Cechą Wyżyny Wschodnioafrykańskiej jest obecność zrębków i rowów tektonicznych …..
– W Ameryce Południowej niziną o największej powierzchni jest Nizina Zatokowa. …..
– Najgłębsza depresja na Ziemi znajduje się w Azji. …..
– Rowy oceaniczne towarzyszą strefom subdukcji. …..
– Najgłębszy na świecie rów oceaniczny jest położony u zachodnich wybrzeży Jawy. …..

Zadanie 125. (SR10)
Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny.

a) Uzupełnij poniższe zdania, wpisując właściwe określenie spośród podanych w nawiasach, tak aby zdania dotyczące zamieszczonego przekroju geologicznego były prawdziwe.

Uskok powstał (wcześniej / później) ……………………………… niż warstwa skał bazaltowych. Transgresja morska miała miejsce w (jurze / permie)  ….………………………….. .Pozostałością zlodowacenia są (iły i łupki krystaliczne / piaski i gliny)  …….……………………….. .

b) Określ wiek względny warstwy wapieni.

Zadanie 126. (SR10)
Na rysunkach przedstawiono formy rzeźby terenu w czasie postoju lodowca oraz po jego ustąpieniu. Literami A−C oznaczono wybrane formy rzeźby polodowcowej.

Uzupełnij tabelę, wpisując w odpowiednie miejsca nazwy form rzeźby polodowcowej wybrane spośród podanych poniżej oraz litery, którymi oznaczono je na rysunku.
Formy rzeźby polodowcowej: kem, oz, pradolina, sandr, wzgórze moreny czołowej.

Zadanie 127. (SR10)
Uzupełnij model przedstawiający przyczyny i skutki powstania czynnego osuwiska. Wybierz spośród podanych właściwe określenia i wpisz w odpowiednie miejsca litery, którymi je oznaczono.
A. Zalesienie stoków wzgórza.
B. Długotrwałe intensywne opady deszczu.
C. Podcięcie stoku podczas budowy drogi.
D. Pękanie ścian budynku.
E. Powstanie płaszczowiny.
F. Powstanie zniekształceń (pęknięć, garbów) na drodze

Zadanie 128. (SR10)
Poniżej przedstawiono położenie Morza Białego, którego zatoki charakteryzują się występowaniem różnic zasolenia wód w ciągu roku. Ich zasolenie zimą jest najwyższe. Koniec wiosny i lato to okres występowania niższego zasolenia w zatokach Morza Białego.

Podaj przyczynę zmniejszania się wiosną zasolenia wód w zatokach Morza Białego.

Zadanie 129. (SR10)
Na wykresach przedstawiono zróżnicowanie rocznych przepływów trzech europejskich rzek.

a) Uzupełnij legendę, wpisując we właściwe miejsca podane poniżej nazwy rzek.
Rzeki: Dniepr, Rodan (w Alpach), Sekwana (w Paryżu). Legenda
A. ………………………………………………………………..
B. ………………………………………………………………..
C. ………………………………………………………………..

b) Wyjaśnij zróżnicowanie przepływów w ciągu roku dla rzek oznaczonych na wykresie literami A, C.
Rzeka A ………………………………………………………………………………………………………………………
Rzeka C ………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 130. (SR10)
a) Uzupełnij podane prawidłowości, wpisując określenia mniejsze lub wię

Dobowe amplitudy temperatury powietrza są w strefie równikowej …………………….. niż w strefie umiarkowanej. Dobowe amplitudy temperatury powietrza na obszarach pozbawionych roślinności są………………………….. niż na obszarach porośniętych lasem.

b) Sformułuj prawidłowość dotyczącą zróżnicowania dobowych amplitud temperatury powietrza w zależności od stopnia zachmurzenia.
……………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 131. (SR10)
Na mapie przedstawiającej przeważające kierunki pasatów i wybrane prądy morskie oznaczono literami A−D cztery obszary różniące się roczną sumą opadów atmosferycznych.

a) Na podstawie mapy i własnej wiedzy o międzyzwrotnikowej cyrkulacji powietrza (cyrkulacji pasatowej) wyjaśnij różnicę między wartościami rocznej sumy opadów atmosferycznych w obszarach A i B.

b) Na podstawie mapy podaj przyczynę różnicy między wartościami rocznej sumy opadów atmosferycznych w obszarach C i D.

Zadanie 132. (SR11)
Utwórz ciąg przyczynowo – skutkowy przedstawiający powstanie dwóch rodzajów osadów atmosferycznych. Wpisz we właściwe miejsca litery, którymi oznaczono podane niżej określenia.
A. Nocne wypromieniowanie ciepła z podłoża
B. Powstanie rosy
C. Powstanie szronu
D. Spadek temperatury powietrza do temperatury punktu rosy o wartości powyżej 0 °C
E. Spadek temperatury powietrza do temperatury punktu rosy o wartości poniżej 0 °C
F. Bezchmurna i bezwietrzna pogoda w ciągu nocy

Zadanie 133. (SR11)
Poniższe klimatogramy wykonano dla czterech stacji położonych w Europie.

Roślinność w Europie wykazuje ścisły związek z warunkami klimatycznymi.
Przyporządkuj do każdego klimatogramu odpowiednią formację roślinną wybraną spośród podanych poniżej.
Formacje roślinne: lasy liściaste, pustynia chłodna, roślinność śródziemnomorska, step, tajga, tundra.

Zadanie 134. (SR11)
Na mapie przedstawiono prądy morskie, które oznaczono numerami 1–18.

Na półkuli południowej wzdłuż zachodnich wybrzeży kontynentów prądy morskie płynące ku niskim szerokościom geograficznym.
a) Spośród prądów morskich zaznaczonych na mapie wybierz dwa, które odpowiadają temu opisowi. Podaj nazwy tych prądów oraz numery, którymi je oznaczono na mapie.

b) Porównaj wpływ prądów morskich oznaczonych na mapie numerami 4 i 5 na temperaturę powietrza i sumę opadów atmosferycznych wybrzeży, wzdłuż których te prądy płyną.

Zadanie 135. (SR11)
Uzupełnij tabelę, wpisując odpowiednie nazwy skał wybrane spośród podanych poniżej.
Skały: bazalt, granit, piaskowiec, wapień, zlepieniec.

Zadanie 136. (SR11)
Na rysunku przedstawiono końcowy etap powstawania gór fałdowo-zrębowych.

Uszereguj w kolejności od najstarszego do najmłodszego wydarzenia, które doprowadziły do powstawania gór fałdowo-zrębowych, wpisując we właściwe miejsca odpowiadające tym wydarzeniom litery.
A. Erozyjne ścięcie i powstanie powierzchni zrównania.
B. Fałdowanie skał osadowych.
C. Powstanie skał osadowych.
D. Powstanie współczesnej rzeźby na skutek erozyjnych procesów zewnętrznych.
E. Przesunięcie skał wzdłuż linii uskoków.

Zadanie 137. (SR11)
Uzupełnij tabelę, wpisując obok każdej krainy geograficznej nazwę gleby przeważającej na jej obszarze.
Gleby: bielicowa, brunatna, czarnoziem, czerwonożółta gleba ferralitowa (laterytowa), kasztanowa, mada.

Zadanie 138. (SR11)
Na zdjęciach przedstawiono cztery przyrodnicze atrakcje turystyczne.

Na mapie zaznaczono literami A–G wybrane miejsca na Ziemi. Wśród nich są cztery, w których wykonano powyższe fotografie.

Uzupełnij tabelę, wpisując litery, którymi oznaczono na mapie miejsca przedstawione na fotografiach.

Zadanie 139. (SR12)
a) Przyporządkuj informacjom w tabeli po jednym odpowiednim minerale wybranym z podanych poniżej. Wpisz do tabeli nazwy tych minerałów.
Minerały: kalcyt, korund, kwarc, gips

b) Przyporządkuj informacjom w tabeli po jednym minerale wybranym z podanych poniżej. Wpisz do tabeli nazwy tych minerałów.
Minerały: kalcyt, korund, ortoklaz, talk

Zadanie 140. (SR12)
Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny.

a) Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy jest fałszywe.
– Na przekroju znajduje się warstwa skał głębinowych (plutonicznych). ……
– Na obszarze, którego budowę geologiczną przedstawiono na przekroju, następowały transgresje morskie. ……
– Linię przerywaną umieszczono w osi synkliny. .…..
– Warstwy skał zaprezentowane na przekroju ulegały dyslokacjom (deformacjom) ciągłym i nieciągłym. ……..

b) Uporządkujwymienionewydarzeniawkolejnościodnajstarszegodonajmłodszego.
A. Powstanie grubej serii różnych osadów morskich.
B. Wkroczenie lodowca i depozycja glin zwałowych.
C. Przykrycie powierzchni erozyjnej przez zlepieńce.
D. Sfałdowanie i wypiętrzenie skał.
E. Sedymentacja piasków na przedpolu lodowca.
F. Powstanie uskoku.
G. Erozyjne zniszczenie części fałdów.

Zadanie 141. (SR12)
Poniżej przedstawiono położenie cyrkulacji pasatowej w różnych porach roku.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na rysunku 1. przedstawiono położenie cyrkulacji pasatowej w dniu
A. 22. 06.
B. 23. 09.
C. 22. 12.
D. 21. 03.

b) Wyjaśnij, dlaczego cyrkulacja pasatowa przemieszcza się w ciągu roku.

Zadanie 142. (SR12)
Podaj numer wykresu przedstawiającego zmianę temperatury powietrza, która występuje w przekroju pionowym w stratosferze (odcinek X–Y) oraz mezosferze (odcinek Y–Z).

Zadanie 143. (SR12)
Podaj trzy przykłady źródeł zanieczyszczenia wód podziemnych, które są charakterystyczne dla obszarów wiejskich.

Zadanie 144. (SR12)
Na rysunku przedstawiono informacje o klimacie, roślinności i glebach obszarów położonych wzdłuż południkowego profilu przechodzącego przez Rosję.

a) Na podstawie rysunku wymień trzy czynniki przyrodnicze, które ograniczają rozwój gospodarki rolnej na obszarze oznaczonym literą A.
1. ………………………………………………………………………………………………………………………………..
2. ………………………………………………………………………………………………………………………………..
3. ………………………………………………………………………………………………………………………………..

b) Na podstawie rysunku podaj cechę klimatu oraz cechę roślinności, które sprzyjają powstawaniu gleb o najgrubszym poziomie próchnicznym.

c) Uzupełnij tabelę. Wpisz odpowiednie nazwy stref klimatycznych, w których występują w Rosji gleby tundrowe i bielice.

d) Zaznacz typ klimatu, którym charakteryzuje się obszar występowania w Rosji czarnoziemów.
A. umiarkowany chłodny przejściowy
B. umiarkowany chłodny kontynentalny
C. umiarkowany ciepły przejściowy
D. umiarkowany ciepły kontynentalny

Zadanie 145. (SR12)
Na mapie przedstawiono fragment górskiego terenu, przez który płyną dwie rzeki oznaczone literami A i B. W przełomowym odcinku rzeki A znajduje się zapora, za którą powstał zbiornik wodny. Lustro wody w zbiorniku znajduje się 10 m poniżej zwieńczenia (korony) zapory.

Wybierz miejsce w przełomowym odcinku rzeki B, w którym można zlokalizować zaporę. Na mapie narysuj:
a) sygnaturę zapory w wybranym przez siebie miejscu, biorąc pod uwagę następujące kryteria:
– zwieńczenie (korona) zapory ma znajdować się na wysokości 570 m n.p.m.
– długość zapory ma wynosić nie więcej niż 200 m

b) linię brzegową zbiornika wodnego powstałego dzięki tej zaporze; lustro wody w zbiorniku powinno znajdować się 10 m poniżej zwieńczenia (korony) tej zapory.

Zadanie 146. (SR13)
Poniżej podano nazwy skał i minerałów.W każdym wierszu wykreśl jeden element niespełniający kryterium, według którego pozostałe elementy zostały zestawione.
A. porfir, gips, less, anhydryt
B. granit, bazalt, gabro, brekcja
C. skaleń, kwarc, andezyt, kalcyt
D. gnejs, kwarcyt, piaskowiec, łupek krystaliczny

Zadanie 147. (SR13)
Na przekroju geologicznym oznaczono literami A, B, C uskoki tektoniczne, a numerami 1 i 2 wybrane ułożenia warstw skalnych.

Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, gdy jest fałszywe.
– Uskok A jest starszy od uskoku C. ……
– Stożek wulkaniczny powstał wcześniej niż dolina rzeczna. ……
– Układ warstw skalnych oznaczony numerem 1. to monoklina. ……
– Układ warstw skalnych oznaczonych numerem 2. Przedstawia synklinę. ……
– Fałdowanie warstw skalnych nastąpiło wcześniej niż uskoki A i B. ……

Zadanie 148. (SR13)
Przyporządkuj podanym wydarzeniom okres lub epokę geologiczną, w których wydarzenia te miały miejsce.
Okresy/epoki geologiczne: kambr, karbon, kreda, plejstocen, holocen

A. Hercyńskie ruchy górotwórcze, bujny rozwój roślinności w gorącym i wilgotnym klimacie.
B. Powstanie Bałtyku i stopniowe ocieplanie się klimatu po wycofaniu lądolodu.
C. Wymarcie wielkich gadów, a w morzach także amonitów.
D. Oziębienie klimatu, pojawienie się człowieka.

A. ……………………… B. ………………………. C. ……………………… D. ………………………

Zadanie 149. (SR13)
Na mapie przedstawiono rozmieszczenie głównych grzbietów śródoceanicznych na Ziemi.

Na podstawie teorii tektoniki płyt litosfery wyjaśnij powstawanie grzbietów śródoceanicznych na Ziemi.

Zadanie 150. (SR13)
W tabeli przedstawiono średnią temperaturę powietrza w styczniu i lipcu dla wybranych stacji położonych w przybliżeniu na równoleżniku 52°N.

Wyjaśnij, dlaczego występują różnice w rocznej amplitudzie temperatury powietrza między wymienionymi stacjami.

Zadanie 151. (SR13)
Fotografię wykonano na półkuli południowej w Afryce.
a) Podaj literę, którą oznaczono wykres rocznego przebiegu opadów atmosferycznych na obszarze przedstawionym na fotografii.

b) Podkreśl nazwę zwierzęcia i drzewa, które występują w naturalnym środowisku obszarów, takich jak przedstawiony na fotografii.

Zwierzęta: antylopy gnu, baktriany, tygrysy, lamy
Drzewa: hebanowce, baobaby, figowce, cedry

Zadanie 152. (SR13)
Na rysunku przedstawiono jeden z typów wybrzeży, które występują nad Morzem Bałtyckim.

Wyjaśnij genezę wybrzeża przedstawionego na rysunku.

Zadanie 153. (SR13)
a) Uzupełnij tabelę. Wpisz obok czynników rzeźbotwórczych wymienione poniżej akumulacyjne i erozyjne formy rzeźby.
Formy rzeźby: pradolina, dolina zawieszona, sandr, morena boczna, kocioł lodowcowy, kem

b) Wśród wymienionych skał zaznacz dwie, których występowanie wynika z działalności lodowca lub wód fluwioglacjalnych.
A. gliny
B. wapienie
C. węgiel brunatny
D. gipsy
E. iły

Zadanie 154. (SR13)
Zdania dotyczą związków między występowaniem określonego typu gleby a skałą macierzystą lub roślinnością.
Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest  prawdziwe, lub literę F, gdy jest fałszywe.

– W południowej Polsce lodowiec osadził lessy, z których wytworzyły się żyzne gleby – czarne ziemie. …….

– Gleby bielicowe wykształciły się z piasków polodowcowych w kwaśnym środowisku rozkładającej się iglastej ściółki.  ………

– Podłoże skał węglanowych warunkuje powstawanie rędzin – gleb na ogół żyznych, ale trudnych w uprawie. ……….

Zadanie 155. (SR13)
Dobierz do podanych naturalnych formacji leśnych odpowiadające im opisy.
A. łęgi
B. grądy
C. bory

1. Lasy iglaste porastające m.in. wydmy, pola sandrowe.
2. Roślinność górska między reglem górnym a piętrem hal.
3. Wielogatunkowe lasy liściaste o bogatym podszycie.
4. Lasy liściaste w dolinach rzek okresowo zalewanych przez wody.

Zadanie 156. (SR13)
Na rysunku przedstawiono w  stopniach Celsjusza anomalie rocznej temperatury wód powierzchniowych oceanu, obliczone w stosunku do średniej temperatury wód oceanu u wybrzeży Ameryki Południowej.

U wybrzeży Ameryki Południowej na temperaturę wód oceanu wpływa zimny prąd morski oraz upwelling. Na przykładzie wybrzeży Ameryki Południowej wyjaśnij, na czym polega przybrzeżny upwelling i dlaczego przyczynia się do anomalii temperatury wód oceanu.

Zadanie 157. (SR14)
Porównaj granit i bazalt według podanych kryteriów.
1. Pochodzenie
2. Struktura skały
3. Zawartość krzemionki

Zadanie 158. (SR14)
Na schemacie przedstawiono ogólną cyrkulację atmosfery. Literami od A do F oznaczono wybrane strefy szerokości geograficznych.

a) Podaj litery wskazujące strefy szerokości geograficznych, w których dominują:
– pasaty ……., …….
– wiatry zachodnie ……., …….

b) Wyjaśnij, jak powstają okołobiegunowe wyże baryczne.

Zadanie 159. (SR14)
Jednym z przejawów procesu wietrzenia mechanicznego jest krystalizacja soli w szczelinach skalnych. Krystalizując, sole zwiększają objętość, rozszerzają szczeliny i powodują rozpad skał.

a) Zaznacz nazwę klimatu, w którym istnieją najdogodniejsze warunki do opisanego procesu krystalizacji soli w szczelinach skał.
A. subpolarny
B. umiarkowany morski
C. zwrotnikowy suchy
D. równikowy wilgotny

b) Zaznacz czynnik, który przyczynia się do krystalizacji soli w szczelinach skał.
A. Kwaśne deszcze.
B. Wysokie parowanie.
C. Wahania temperatury powietrza około 0 °C.
D. Wysokie roczne amplitudy temperatury powietrza.

Zadanie 160. (SR14)
Na mapie zaznaczono obszary wybranych wybrzeży morskich

Wpisz do tabeli litery, którymi zaznaczono na mapie położenie opisanych wybrzeży.

Zadanie 161. (SR14)
Na mapie przedstawiono zasolenie powierzchniowych wód oceanicznych.

a) Sformułuj prawidłowość opisującą zmiany zasolenia wody wzdłuż linii AB.

b) Podaj dwie przyczyny wartości zasolenia wód oceanicznych oblewających Antarktydę.

c) Podaj, w którym akwenie – Zatoce Perskiej czy Zatoce Gwinejskiej – jest większe zasolenie wody. Uzasadnij, podając dwa argumenty, dlaczego wody akwenu wskazanego przez Ciebie są bardziej zasolone.

Zadanie 162. (SR14)
Wśród poniższych wykresów zamieszczono trzy wykresy przedstawiające wielkość przepływów Nilu w miejscach oznaczonych na mapie numerami 1–3.

Podaj literę, którą oznaczono wykres przedstawiający wielkość przepływów Nilu w miejscu wskazanym na mapie numerem 2.

Zadanie 163. (SR14)
a) Zaznacz dwie formy rzeźby, które są skutkiem erozji wodnej.
A. kanion
B. delta
C. przełom
D. stalaktyt

b) Podaj dwa przykłady działań gospodarczych człowieka przyczyniających się do rozwoju erozji wodnej.

Zadanie 164. (SR14)
a) Wpisz w tabeli, obok każdego opisu bariery rozwoju osadnictwa, właściwą nazwę wybraną z podanych.
– termiczna
– świetlna
– wodna
– grawitacyjna

b) Obok każdego z podanych obszarów wpisz po dwie główne przyrodnicze bariery rozwoju osadnictwa wybrane spośród podanych w poleceniu a).
Nowa Ziemia …………………………………………….., ……………………………………………..
Andy …………………………………………….., ……………………………………………..

Zadanie 165. (SR14)
Uzasadnij, dlaczego na zachodnich wybrzeżach Ameryki Południowej występuje jedno z najzasobniejszych łowisk Oceanu Spokojnego.

Zadanie 166. (SR14)
Jednym ze skutków przełowienia łowisk morskich jest spadek populacji odławianych ryb.
Podaj dwa inne negatywne skutki przełowienia łowisk morskich.

Zadanie 167. (SR15)
Na rysunku przedstawiono cztery klimatogramy sporządzone dla stacji meteorologicznych w Szczecinie, Suwałkach, Toruniu i na Śnieżce.

a) Przyporządkuj podanym poniżej miastom litery, którymi oznaczono odpowiadające im klimatogramy
Szczecin ………….. Suwałki …………..

b) Podaj po jednym geograficznym czynniku, który najbardziej wpływa na klimat każdej z podanych poniżej stacji meteorologicznych.
Szczecin …………………
Śnieżka ……………………

Zadanie 168. (SR15)
Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F ‒ jeśli jest fałszywa.

Zadanie 169. (SR15)
Na rysunku przedstawiono schematyczny przekrój przez najbardziej zewnętrzne warstwy wnętrza Ziemi.

a) Uzupełnij rysunek: wpisz właściwe litery we wskazane miejsca. Oznacz literą A astenosferę, literą B ‒ warstwę bazaltową, literą C ‒ warstwę granitową.

b) Na rysunku oznaczono literą X strefę graniczną pomiędzy dwiema płytami tektonicznymi. Podaj nazwy dwóch procesów wewnętrznych (endogenicznych), które zachodzą w litosferze w strefie granicznej oznaczonej na rysunku literą X.

c) Opisz, jak powstaje grzbiet śródoceaniczny w strefie granicznej oznaczonej na rysunku literą X.

Zadanie 170. (SR15)
Jedna z orogenez trwała w paleozoiku. Rozpoczęła się w dewonie, ale jej główne fazy wystąpiły w karbonie.Zaznacz zestawienie, w którym znajdują się nazwy pasm górskich położonych na obszarze fałdowań spowodowanych ruchami górotwórczymi opisanej orogenezy.
A. Apeniny, Karakorum, Góry Skandynawskie
B. Kordyliery, Bałkany, Góry Kaledońskie
C. Pireneje, Alpy, Karpaty
D. Sudety, Harz, Góry Świętokrzyskie

Zadanie 171. (SR15)
Na rysunku przedstawiono układ warstw skalnych i rzeźbę terenu. Wybrany obszar oznaczono literą A.

a) Uzupełnij rysunek. Wpisz – w odpowiednie prostokąty – określenia wybrane spośród podanych poniżej.

Antyklina, fałd monoklina, synklina, płyta

b) Uzasadnij, że obszar A jest przykładem inwersji rzeźby.

Zadanie 172. (SR15)
Na rysunku przedstawiono jeden z rodzajów źródeł.

Wyjaśnij, dlaczego woda podziemna wydostaje się na powierzchnię ziemi źródłem przedstawionym na rysunku.

Zadanie 173. (SR15)
Jednym ze sposobów pozyskiwania użytków rolnych jest wycinanie lasów równikowych. Podaj dwie przyczyny przyrodnicze lub antropogeniczne, które ograniczają prowadzenie upraw na terenach zajmowanych wcześniej przez lasy równikowe.

Zadanie 174. (SR16)
Na rysunku przedstawiono granicę tektoniczną między dwoma płytami litosfery.

Zaznacz trzy skutki, które wystąpią w wyniku rozwoju sytuacji tektonicznej przedstawionej na rysunku.
A. Trzęsienia ziemi.
B. Powstanie doliny ryftowej.
C. Powstanie rowu oceanicznego.
D. Formowanie się gór zrębowych.
E. Wzmożona aktywność wulkaniczna.

Zadanie 175. (SR16)
Na rysunkach przedstawiono wybrane typy źródeł.

W dwóch źródłach spośród przedstawionych na rysunkach woda wypływa na powierzchnię pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego.
Podaj litery, którymi oznaczono rysunki przedstawiające te źródła.

Zadanie 176. (SR16)
Na rysunku przedstawiono wybrany typ ułożenia warstw skalnych.

Zadanie 177. (SR16)
Uzupełnij tabelę nazwami form rzeźby eolicznej według kryterium podanego w tabeli. Nazwy form wybierz spośród wymienionych poniżej.

Barchan, delta, graniak, grzyb skalny, kem, ripplemarki, sandr

Zadanie 178. (SR16)
Klimatogramy A i B sporządzono dla dwóch wybranych stacji meteorologicznych.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Obie stacje meteorologiczne położone są w strefie klimatów
A. umiarkowanych.
B. podzwrotnikowych.
C. zwrotnikowych.
D. równikowych.

b) Dobierz do klimatogramów A i B po jednym regionie, w którym występują warunki klimatyczne przedstawione na klimatogramach. Nazwy regionów dobierz z podanych poniżej.

Irlandia, Półwysep Apeniński, Nizina Amazonki, Nizina Chińska, Nizina Turańska

Stacja A ……………………………………………… Stacja B ………………………………………………

Zadanie 179. (SR16)
Przedstaw skutek występowania monsunów, który jest niekorzystny dla działalności gospodarczej człowieka.

Zadanie 180. (SR16)
Na mapie przedstawiono sytuację synoptyczną w Europie w maju w wybranym dniu.

a) Wpisz w trzy wyznaczone prostokąty na mapie, zgodnie z legendą, skróty nazw napływających mas powietrza.

b) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F ‒ jeśli jest fałszywa.

Zadanie 182. (SR16)
Na mapie świata oznaczono numerami od 1 do 6 wybrane miejsca.

Jeden spośród poniższych opisów poprawnie przedstawia powstawanie gejzerów.

A. Gejzer to źródło wody, która w strefie aeracji jest ogrzewana przez magmę przemieszczającą się z głębszych warstw Ziemi.

B. Gejzer to źródło wody, która jest wyrzucana na powierzchnię ziemi na skutek ogrzania do temperatury wrzenia przez ciepło z wnętrza Ziemi.

C. Gejzer to źródło wody, która wypływa ze studni artezyjskiej na skutek ciśnienia hydrostatycznego.

Wpisz określenia spośród podanych w nawiasach tak, aby zdanie prawidłowo opisywało powstawanie i występowanie gejzerów.

Sposób powstania gejzerów oznaczono (literą A / literą B / literą C) ……………………………….., a ich miejsca występowania wskazano na mapie (numerami 1, 3 i 5 / numerami 2, 4 i 6) ………………………………. .

Zadanie 183. (SR16)
Zaznacz zestawienie, które najlepiej odzwierciedla następstwo występowania formacji roślinnych na półkuli północnej od sawanny po pustynię lodową na biegunie.

A. Sawanna, step, półpustynie i pustynie, las mieszany, zarośla twardolistne, tajga, tundra, pustynia lodowa.

B. Sawanna, półpustynie i pustynie, zarośla twardolistne, step, las mieszany, tundra, tajga, pustynia lodowa.

C. Sawanna, półpustynie i pustynie, zarośla twardolistne, step, lasy liściaste i mieszane, tajga, tundra, pustynia lodowa.

D. Sawanna, zarośla twardolistne, pustynie i półpustynie, stepy, lasy liściaste, tajga, tundra, pustynia lodowa.

Zadanie 184. (SR17)
Uzupełnij schemat, tak aby przedstawiał kolejne etapy cyrkulacji powietrza w strefie międzyzwrotnikowej na półkuli południowej. W odpowiednie komórki wpisz litery, którymi oznaczono właściwe informacje wybrane z podanych.
A. Występowanie stałych wiatrów południowo-zachodnich.
B. Występowanie stałych wiatrów południowo-wschodnich.
C. Osiadanie powietrza i suchoadiabatyczny wzrost jego temperatury.
D. Osiadanie powietrza i suchoadiabatyczny spadek jego temperatury.
E. Unoszenie się powietrza, wzrost jego temperatury i kondensacja pary wodnej.
F. Unoszenie się powietrza, spadek jego temperatury i kondensacja pary wodnej.
G. Przemieszczanie się mas powietrza w górnej troposferze z kierunku północno-zachodniego.

Zadanie 185. (SR17)
Na mapie oznaczono literami A–E miejsca różniące się warunkami klimatycznymi.

Wpisz do tabeli po jednym geograficznym czynniku klimatotwórczym, który w głównym stopniu wpływa na zróżnicowanie warunków termicznych lub opadowych między miejscami podanymi w opisie i zaznaczonymi na mapie.

Zadanie 186. (SR17)
Na rysunku przedstawiono zjawisko, którego występowanie jest związanez obszarami aktywnymi wulkanicznie.

Opisz proces regularnego wydobywania się wody z gejzeru przedstawionego na rysunku. Sformułuj opis w postaci dwóch etapów.

Zadanie 187. (SR17)
Na poniższych rysunkach przedstawiono etapy kaptażu. Na rysunku oznaczonym numerem 2 zilustrowano zmiany, które zaszły w dorzeczach rzek A i B w wyniku tego zjawiska.

Na podstawie rysunków wyjaśnij zjawisko kaptażu.

Zadanie 188. (SR17)
Na rysunkach oznaczonych numerami od 1 do 4 przedstawiono kierunki ruchu płyt litosfery w obrębie różnych typów granic pomiędzy tymi płytami.

a) Podaj przyczynę, która powoduje, że płyta oceaniczna podsuwa się pod płytę kontynentalną w obrębie granicy przedstawionej na rysunku 1.

b) Na mapie przedstawiono położenie wybranych miejsc, które oznaczono literami A−F. Niektóre z tych miejsc znajdują się w strefach granicznych płyt litosfery.

W tabeli przedstawiono opisy trzech miejsc spośród zaznaczonych na mapie.
Uzupełnij tabelę. Przyporządkuj każdemu opisowi:
– literę oznaczającą położenie opisanego miejsca na mapie;
− numer rysunku przedstawiającego odpowiedni dla tego miejsca typ granicy płyt litosfery.

Zadanie 189. (SR17)
Na schemacie przedstawiono rozwój niektórych zwierząt bezkręgowychi kręgowców w wybranych okresach geologicznych.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
W erze mezozoicznej na Ziemi wśród kręgowców pojawiły się:
A. gady i płazy.
B. ptaki i ssaki.
C. ryby pancerne i dwudyszne.
D. ryby chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe.

Zadanie 190. (SR17)
Na rysunku przedstawiono roślinność sawanny suchej w Afryce.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Numerami 1. i 2. oznaczono na rysunku
A. cedr i agawę.
B. baobab i akację.
C. mahoniowiec i cyprys.
D. hebanowiec i modrzew

Zadanie 192. (SR18)
Na rysunku przedstawiono plan batymetryczny północnego fragmentu jeziora Narie, położonego w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Izobaty poprowadzono co 5 metrów.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Misa jeziora przedstawionego na rysunku powstała w wyniku:
A. erozyjnej działalności wód płynących pod lądolodem.
B. Zatarasowania odpływu wód przez materiał morenowy.
C. działalności lodu lodowcowego w cyrku lodowcowym.
D. wytopienia się bryły martwego lodu pozostawionego przez lodowiec.

b) Zaznacz nazwę jeziora, którego misa ma genezę podobną do genezy misy jeziora przedstawionego na rysunku.
A. Druzno
B. Gopło
C. Łebsko
D. Włocławskie

Zadanie 193. (SR18)
Na wykresach przedstawiono przebieg średniej miesięcznej temperatury powietrza w ciągu roku dla stacji meteorologicznych A, B, C, D położonych w różnych strefach klimatycznych.

a) Podaj literę oznaczającą stację meteorologiczną, której klimat charakteryzuje się największym kontynentalizmem. Uzasadnij wybór, uwzględniając dane przedstawione na wykresie.

b) Przyporządkuj każdej strefie roślinnej wymienionej w tabeli wykres rocznego przebiegu temperatury powietrza, sprzyjającej rozwojowi roślin typowych dla tej strefy. Wpisz do tabeli właściwe litery.

Zadanie 194. (SR18)
a) Przyporządkuj do opisów typy wezbrań występujących w Polsce. Wpisz do tabeli odpowiednie nazwy wezbrań, wybrane z podanych poniżej.

opadowe nawalne, opadowe rozlewne, roztopowe, sztormowe, zatorowe

b) Zaznacz dwa typy wezbrań charakterystyczne dla półrocza chłodnego i największych rzek w pasie nizin środkowopolskich.
A. zatorowe
B. sztormowe
C. roztopowe
D. opadowe nawalne
E. opadowe rozlewne

Zadanie 195. (SR18)
Na rysunku przedstawiono profile podłużne trzech rzek, których źródła położone są na takiej samej wysokości n.p.m. Literami A, B, C zaznaczono punkty położone w takiej samej odległości od źródeł tych rzek.

Podaj odcinek rzeki (od źródła do punktu A, B albo C), na którym siła erozyjna wody jest największa. Uzasadnij odpowiedź wyłącznie na podstawie rysunku.
Największa siła erozyjna wody jest na odcinku rzeki od źródła do punktu ……….. .
Uzasadnienie:
……………………………………………………………………………………………………………………………………

Zadanie 196. (SR18)
Na mapie oznaczono numerami od 1 do 4 obszary występowania czterech wybranych typów gleb.

a) Podaj numer, którym oznaczono na mapie obszar występowania gleby o zawartości próchnicy większej niż w glebach występujących na pozostałych zaznaczonych obszarach.

Poniżej przedstawiono profil jednego z typów gleb strefowych.

b) Podaj numer oznaczający na mapie obszar występowania typu gleby, której profil przedstawiono na rysunku.

Zadanie 197. (SR18)
Na mapie oznaczono numerami od 1 do 4 wybrane strefy roślinne w Afryce, z których trzy przedstawiono na fotografiach A−C.

Uzupełnij tabelę. Wpisz obok każdego opisu:
– numer, którym oznaczono na mapie zasięg występowania strefy roślinnej
− literę oznaczającą fotografię, na której przedstawiono strefę roślinną
− nazwę strefy roślinnej wybraną spośród podanych.

Makia, pustynia, sawanna, wilgotny las równikowy

Zadanie 198. (SR18)
W tekście przedstawiono informacje o działalności człowieka w zlewni Jeziora Rudolfa.

Bezodpływowe Jezioro Rudolfa (zwane też Jeziorem Turkana) znajduje się na skraju afrykańskiego Wielkiego Rowu Wschodniego. Około 90 proc. wody słodkiej znajdującej się w jeziorze dostarcza rzeka Omo. Na obszarze dorzecza tej rzeki rząd Etiopii zamierza znacząco zwiększyć wielkość zbiorów trzciny cukrowej oraz bawełny. Dlatego powierzchnia upraw na tym obszarze znacznie się zwiększy.
Na podstawie: Jezioro Rudolfa, „National Geographic”, sierpień 2015.

Podaj przykład negatywnej zmiany, jaka może nastąpić w środowisku przyrodniczym Jeziora Rudolfa w wyniku opisanego w tekście planowanego działania człowieka. Wyjaśnij, uwzględniając związek przyczynowo-skutkowy, w jaki sposób do tej zmiany może dojść.

Zadanie 199. (NR15)
Na rysunku przedstawiono klimatogramy dla wybranych stacji meteorologicznych na świecie. Trzy z nich są położone na wyspach na różnych oceanach.

Zadanie 200. (NR15)
Na mapie literami A i B zaznaczono wybrane obszary oceanów. Numerami od 1. do 4. oznaczono wybrane prądy morskie.

a) Przyporządkuj każdemu z obszarów A i B po jednej z cech ruchu wód morskich. Dobierz cechy z wymienionych poniżej. Wpisz obok obszarów numer właściwej cechy.
1. Kierunek prądów morskich zmienia się sezonowo – latem jest inny niż zimą.
2. W centralnej części tego obszaru występuje wynoszenie zimnych głębinowych wód oceanicznych na powierzchnię.
3. Zimne prądy morskie płyną tu przez cały rok w kierunku północnym.
4. Prądy morskie tworzą tu wielką komórkę cyrkulacyjną, w której woda porusza się przez cały rok w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara.

Obszar A. ……… Obszar B. ………

b) Jeden z prądów przedstawionych na mapie jest prądem kompensacyjnym, gdyż odprowadza w przeciwnym kierunku nadmiar wód nagromadzonych przez prądy na półkuli północnej i południowej wywołane pasatami. Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Prąd kompensacyjny oznaczono na mapie numerem:
A. 1.
B. 2.
C. 3.
D. 4.

Zadanie 201. (NR15)
Zadanie wykonaj na podstawie barwnej mapy, na której przedstawiono podniesienie się obszaru Skandynawii (w metrach) po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia (strona II barwnego materiału źródłowego).

Poniżej przedstawiono wybrane informacje o zlodowaceniach plejstoceńskich w Europie.

Na podstawie mapy, którą zamieszczono powyżej, oraz barwnej mapy wyjaśnij zróżnicowanie podniesienia się Skandynawii po ustąpieniu lądolodu.

Zadanie 202. (NR15)
Zadanie wykonaj na podstawie barwnych fotografii przedstawiających wybrane skamieniałości (strona III barwnego materiału źródłowego).

a) Przyporządkuj nazwom zwierząt podanych w tabeli numery fotografii, na których przedstawiono ich skamieniałości, oraz nazwy okresów lub epok geologicznych, w których te zwierzęta żyły. Uzupełnij tabelę.

Kambr, kreda, paleocen, plejstocen

b) Na rysunku przedstawiono uproszczony przekrój geologiczny.

Przyjmij, że na obszarze, którego budowę geologiczną zilustrowano na przekroju geologicznym, znaleziono skamieniałości przedstawione na fotografiach.
Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

Zadanie 203. (NR15)
Zadanie rozwiąż na podstawie barwnych zdjęć satelitarnych wykonanych w różnych skalach i przedstawiających ujściowe odcinki wybranych rzek na świecie (strona III barwnego materiału źródłowego).

a) Podaj nazwę rodzaju ujścia rzeki przedstawionego na fotografii 1. oraz wyjaśnij, uwzględniając związek przyczynowo-skutkowy, w jaki sposób taki rodzaj ujścia powstaje.

b) Uzasadnij, że obszary, które powstały w wyniku działalności rzeki w jej ujściowym odcinku (fotografia 2.), mają korzystne warunki przyrodnicze dla życia i działalności gospodarczej człowieka.

Zadanie 204. (NR15)
Na mapie przedstawiono fragment terenu, którego zagospodarowanie jest planowane zgodnie ze strategią zrównoważonego rozwoju. Planuje się tu lokalizację użytków rolnych przeznaczonych pod uprawę buraków cukrowych oraz budowę centrum magazynowo-produkcyjnego.

Przyporządkuj planowanym formom zagospodarowania oznaczenia skorowidzowe najbardziej odpowiadających im obszarów na mapie. Oznaczenia wybierz z podanych poniżej. Uzasadnij swój wybór, podając po dwa argumenty.

Oznaczenia skorowidzowe pól mapy: A1, A2, C2, D3

Użytki rolne (uprawa buraków cukrowych) – pole mapy ……………………………
1. …………………………………………………………..
2. …………………………………………………………..

Centrum magazynowo-produkcyjne – pole mapy ……………………………
1. …………………………………………………………..
2. …………………………………………………………..

Zadanie 205. (NR16)
Zadanie wykonaj na podstawie mapy, na której przedstawiono zasięg stałego lodu morskiego w Arktyce w marcu 2014 r. na tle średniego zasięgu stałego lodu w marcu z lat 1981–2010 (strona I barwnego materiału źródłowego).

Dokończ zdanie – wybierz i zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–3.
Gdy porównuje się występowanie lodu stałego na Morzu Beringa i na Morzu Barentsa, można zauważyć, że granica zasięgu lodu stałego w wieloleciu przebiega bardziej na północ na

Zadanie 206. (NR16)
Zadanie wykonaj na podstawie mapy, na której przedstawiono rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych w Ameryce Południowej. Na mapie literami A–C oznaczono trzy obszary o skrajnych sumach opadów atmosferycznych na tym kontynencie (strona I barwnego materiału źródłowego).

Poniżej podano wybrane czynniki, które wpływają na wielkość rocznej sumy opadów atmosferycznych na kuli ziemskiej.
1. Stały niż baryczny.
2. Stały dynamiczny wyż baryczny.
3. Oddziaływanie zimnego prądu morskiego.
4. Orograficzne wznoszenie się mas powietrza.
5. Intensywna konwekcja wilgotnych mas powietrza.
6. Oddziaływanie wiatrów niosących morskie masy powietrza.
7. Zwiększenie wilgotności mas powietrza nad ciepłym prądem morskim.

Przyporządkuj do każdego z obszarów A–C po dwa czynniki, które w największym stopniu wpływają na roczną sumę opadów atmosferycznych na danym obszarze. Wpisz obok liter numery, którymi oznaczono właściwe czynniki.

Zadanie 207. (NR16)
Poniżej przedstawiono klimatogram wykonany dla stacji meteorologicznej położonej na obszarze delty Gangesu i Brahmaputry.

Wyjaśnij, uwzględniając zmienność ośrodków barycznych w ciągu roku, dlaczego występują różnice w wielkości opadów atmosferycznych w ciągu roku na stacji meteorologicznej, dla której wykonano klimatogram.

Zadanie 208. (NR16)
Na mapie przedstawiono izosejsty linie łączące punkty o tym samym natężeniu trzęsienia ziemi naniesione na obszar położony w regionie Morza Marmara, po zarejestrowaniu jednego ze wstrząsów sejsmicznych. Literą E oznaczono epicentrum trzęsienia ziemi.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Zasięg izosejst przedstawionych na mapie wskazuje, że najsilniejsze wstrząsy sejsmiczne miały miejsce na obszarze:
A. Chorwacji.
B. Gruzji.
C. Rumunii.
D. Turcji.

b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Aktywność sejsmiczna regionu przedstawionego na mapie jest skutkiem:
A. izostatycznych ruchów w południowej Europie.
B. występowania strefy ryftu na przedstawionym obszarze.
C. występowania gorącego punktu w głębi litosfery na tym obszarze.
D. uwolnienia naprężeń w skorupie ziemskiej występujących na granicy płyt litosfery.

Zadanie 209. (NR16)
Zadanie wykonaj na podstawie rysunku, na którym przedstawiono fragment terenu wraz z budową geologiczną. Numerami od 1 do 4 oznaczono zakłady produkcyjne różniące sięprofilem produkcji (strona III barwnego materiału źródłowego).

a) Uzupełnij schemat tak, aby ilustrował wydarzenia geologiczne, w kolejności od najstarszego do najmłodszego, które zaszły na obszarze przedstawionym na rysunku. Wpisz we właściwe miejsca odpowiednie litery.
A. Denudacja wypiętrzonych warstw skał osadowych.
B. Powstanie intruzji magmowych.
C. Fałdowanie warstw skalnych.
D. Sedymentacja skał osadowych.
E. Powstanie dyslokacji nieciągłych.

b) Lokalizacja zakładów produkcyjnych oznaczonych na rysunku numerami od 1 do 4 jest ściśle związana z podłożem skalnym. Trzy z nich w procesie produkcyjnym wykorzystują wydobywane na miejscu, metodą odkrywkową, skały warstwy przypowierzchniowej.

Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednie komórki numery, którymi oznaczono na rysunku miejsca lokalizacji poniżej wymienionych zakładów produkcyjnych.

c) Lokalizacja zakładów produkcyjnych oznaczonych na rysunku numerami od 1 do 4 jest ściśle związana z podłożem skalnym. Trzy z nich w procesie produkcyjnym wykorzystują wydobywane na miejscu, metodą odkrywkową, skały warstwy przypowierzchniowej.

Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednie komórki numery, którymi oznaczono na rysunku miejsca lokalizacji poniżej wymienionych zakładów produkcyjnych.

Zadanie 210. (NR16)
Na mapie numerami od 1 do 5 oznaczono wybrane obszary.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Obszary, na których dominują gleby astrefowe, oznaczono na mapie numerami:
A. 1 i 3.
B. 2 i 4.
C. 3 i 4.
D. 2 i 5.

Zadanie 211. (NR16)
Zadanie wykonaj, korzystając z mapy, na której przedstawiono masyw Kilimandżaro (strona IV barwnego materiału źródłowego).

a) Uzasadnij, że warunki przyrodnicze u podnóża Kilimandżaro sprzyjają gospodarce rolnej na tym obszarze.

b) Zadanie wykonaj na podstawie poniższej fotografii, na której przedstawiono podnóża masywu wulkanicznego Kilimandżaro.

Dokończ zdanie – wybierz i zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.-3.

Podnóża masywu Kilimandżaro porasta przedstawiona na fotografii formacji roślinn złożona z:

Zadanie 212. (NR16)
Poniższą fotografię wykonano w Uzbekistanie w pobliżu miasta Mujnak, położonego około 100 km na południe od obecnej linii brzegowej Jeziora Aralskiego. Przedstawiony teren to fragment jednego z największych na świecie obszarów klęski ekologicznej, która została spowodowana poborem wody z rzek wpadających do tego jeziora.

Podaj dwie negatywne konsekwencje przyrodnicze i/lub gospodarcze dla obszaru przedstawionego na fotografii, spowodowane poborem wody z rzek wpadających do Jeziora Aralskiego.

Zadanie 213. (NR16)
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) około 90%światowych zasobów ryb jest nadmiernie eksploatowanych lub zagrożonych przełowieniem. Na podstawie: www.msc.org

Zaznacz dwa czynniki, które sprzyjają ograniczeniu nadmiernej eksploatacji łowisk morskich i służą zrównoważonej światowej gospodarce morskiej.
A. Rozwój akwakultury.
B. Zwiększenie połowów ryb głębinowych.
C. Wzrost zatrudnienia we flocie trawlerów.
D. Wzrost przemysłowych połowów ssaków morskich.
E. Dostosowywanie limitów połowów do zasobności łowisk

Zadanie 214. (NR17)
Poniżej przedstawiono fragment mapy geologicznej Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. W obrębie pasm zaznaczono przeważające skały. Ukośnie zakreskowano wybrane obszary obniżeń terenu.

Spośród wymienionych poniżej pasm górskich wybierz pasmo, które zostało wyrzeźbione w skałach najstarszych, i pasmo, które zostało wyrzeźbione w skałach najmłodszych. Wpisz we właściwe miejsca litery, którymi te pasma oznaczono.
A. Góry Sowie
B. Góry Krucze
C. Góry Stołowe
D. Góry Bardzkie
E. Góry Kamienne
Pasmo górskie o skałach najstarszych ………..,pasmo górskie o skałach najmłodszych ………..

Zadanie 215. (NR17)
Zadanie wykonaj na podstawie fotografii przedstawiających trzy skały (strona II barwnego materiału źródłowego).

a) Na fotografiach przedstawiono trzy skały spośród wymienionych: glina, granit, łupek krystaliczny, piaskowiec i wapień (kolejność nazw skał nie ma związku z kolejnością fotografii). Skały poddano działaniu kwasu solnego, co zaprezentowano na fotografiach.

Rozpoznaj skały przedstawione opisem i uzupełnij tabelę. Wpisz obok opisów skał ich nazwy oraz numery fotografii, na których te skały zostały przedstawione.

b) Skała magmowa przedstawiona na jednej z fotografii, występująca m.in. w Sudetach, ma strukturę świadczącą o jej genezie.

Wpisz nazwę właściwego rodzaju struktury tej skały. Wyjaśnij powstawanie skały magmowej o strukturze widocznej na fotografii.

Struktura (jawnokrystaliczna / skrytokrystaliczna) ………………………………………………………. Wyjaśnienie: …………………………………………………………………………………………………………..

Zadanie 216. (NR17)
Zadanie wykonaj na podstawie mapy, na której przedstawiono zróżnicowanie wieku geologicznego skał budujących dno basenów oceanicznych (strona II barwnego materiału źródłowego).

Sformułuj prawidłowość dotyczącą zróżnicowania wieku skał budujących dno basenu oceanicznego Atlantyku na przykładzie tej części oceanu, przez którą przechodzi równoleżnik 30°S.

Zadanie 217. (NR17)

W tekście i na rysunkach przedstawiono powstawanie Hawajów.

Hawaje są dziełem plamy gorąca usytuowanej w płaszczu ziemskim i jednoczesnego ruchu płyt litosfery. Gdy płyta przemieszcza się ponad plamą gorąca, litosfera pęka, a na powierzchni tworzą się wulkany. Łańcuch wulkanów tworzy się równolegle do kierunku ruchu płyty, a rozciągnięte wyspy wulkaniczne są świadectwem przesuwania się płyty.
Na podstawie: T. H. van Andel, Najnowsze spojrzenie na naszą planetę, Warszawa 1977.

Na poniższych rysunkach literą X oznaczono najmłodszy
− spośród przedstawionych
−wulkan powstający nad plamą gorąca.
Na rysunku 2. podano wiek wulkanów w milionach lat. Na każdym z rysunków tylko jedna strzałka (1−4) wskazuje poprawny kierunek przemieszczania się płyty litosfery.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na rysunkach kierunek przemieszczania się płyty, na której położony jest łańcuch wulkanów na Hawajach, wyznaczają strzałki oznaczone numerami:
A. 1 i 4.
B. 1 i 3.
C. 2 i 3.
D. 2 i 4.

Zadanie 218. (NR17)
Zadanie wykonaj na podstawie zdjęcia satelitarnego, na którym przedstawiono fragment północnej Europy, oraz fotografii dwóch typów wybrzeży. Literą X oznaczono wybrany obszar (strona II barwnego materiału źródłowego).

Dokończ zdanie – wybierz i zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1–4.
Dla obszaru oznaczonego literą X charakterystyczne jest wybrzeże

Zadanie 219. (NR17)
Na rysunkach oznaczonych numerami od 1. do 3. przedstawiono sytuacje, w których powstają różne typy opadów atmosferycznych.

a) Oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub F – jeśli jest fałszywa.

b) Na podstawie rysunku 3. i własnej wiedzy wyjaśnij powstawanie chmur tworzących opady orograficzne.

Zadanie 220. (NR17)
Na mapie Australii przedstawiono położenie wybranych stacji meteorologicznych, dla których wykonano klimatogramy oznaczone literami A−D.

Podanym stacjom meteorologicznym przyporządkuj klimatogramy, wybrane spośród oznaczonych literami A−D.
Alice Springs …………. Gove …………. Sydney ………….

Zadanie 221. (NR17)
Na rysunku przedstawiono wartości średniej rocznej temperatury powietrza, sumy opadów rocznych i średniego czasu trwania okresu wegetacyjnego w Azji wzdłuż odcinka wybranego południka.

Uzupełnij rysunek. Wpisz w wykropkowanych miejscach nazwy czterech formacji roślinnych, wybrane z podanych poniżej, tak aby rysunek poprawnie przedstawiał zależność formacji roślinnych od warunków klimatycznych.

las mieszany, lasotundra, makia, tajga, tundra

Zadanie 222. (NR17)
Utwórz model przyczynowo – skutkowy, przedstawiający powstawanie u wybrzeży Peru zjawiska El Niño i jego skutek. Wpisz w wyznaczonych miejscach litery, którymi oznaczono odpowiednie sformułowania, wybrane z podanych poniżej.

A. Zahamowanie upwellingu u wybrzeży Peru.
B. Wzrost temperatury wód oceanu na wybrzeżu Peru.
C. Intensywne, często katastrofalne opady w Andach Peruwiańskich.
D. Zwiększenie oddziaływania siły Coriolisa na półkuli południowej.
E. Osłabienie pasatów na Pacyfiku u wybrzeży Ameryki Południowej.

Zadanie 223. (NR18)
Na mapie oznaczono numerami od I do V strefy klimatyczne na Ziemi.

a) Zaznacz dwie prawidłowości klimatyczne występujące na Ziemi.
A. Najwyższe wartości temperatury powietrza, które odnotowano na Ziemi, wystąpiły na niektórych obszarach lądowych w strefie klimatycznej oznaczonej numerem I.
B. Region o najniższych opadach w Ameryce Południowej jest położony w strefie klimatycznej oznaczonej numerem I.
C. W ciągu roku w Afryce na obszarach położonych w strefie klimatycznej oznaczonej numerem I zachmurzenie nieba jest większe niż na obszarach położonych na tym kontynencie w strefie klimatycznej oznaczonej numerem II.
D. W strefie klimatycznej oznaczonej numerem IV na obszarach położonych w głębi kontynentów roczne amplitudy temperatury powietrza są mniejsze niż na obszarach nadmorskich.
E. Obszary nadmorskie położone w strefie klimatycznej oznaczonej numerem V charakteryzują się mniejszymi rocznymi sumami opadów atmosferycznych niż obszary nadmorskie położone w strefie klimatycznej oznaczonej numerem IV.

b) Zadanie wykonaj na podstawie fotografii, na której przedstawiono fragment pustyni Namib (strona I barwnego materiału źródłowego).

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
W momencie wykonywania fotografii na pustyni Namib obiektyw aparatu skierowano na:
A. północ.
B. wschód.
C. południe.
D. zachód.

c) Wpisz w wyznaczonych miejscach właściwe określenia dobrane z podanych w nawiasach, odnoszące się do procesów związanych z powstaniem pustyni Namib.

Masy powietrza napływające nad pustynię znad Atlantyku przemieszczają się nad prądem morskim (zimnym / ciepłym) ……………………………………….. .Kiedy te masy przedostaną się nad ląd, często tworzą się nad nim (chmury konwekcyjne / mgły) ……………………………………….. .

Suchość klimatu pustyni Namib jest potęgowana przez stałe oddziaływanie w tych szerokościach geograficznych (wstępujących / zstępujących) ……………………………………….. mas powietrza.

Zadanie 224. (NR18)
Zadanie wykonaj na podstawie własnej wiedzy i rysunku, na którym przedstawiono schemat występowania wód artezyjskich i subartezyjskich (strona I barwnego materiału źródłowego).

Podaj wspólną cechę hydrogeologiczną wód artezyjskich i subartezyjskich.
Wyjaśnij, dlaczego wody w studni artezyjskiej są dogodniejsze w pozyskiwaniu niż wody w studni subartezyjskiej.

Zadanie 225. (NR18)
Na rysunku przedstawiono przekrój przez wieloletnią zmarzlinę, której występowanie na dużym obszarze ma charakter ciągły.

Na Ziemi wieloletnia zmarzlina zajmuje powierzchnię około 10 mln km². Występuje w sposób ciągły na obszarach, na których średnia roczna temperatura powietrza jest niższa niż −5 °C, a miejscowo, gdy średnia roczna temperatura powietrza wynosi od −4 °C do −1 °C. Pomimo występowania wieloletniej zmarzliny jest prowadzona eksploatacja surowców mineralnych, istnieją osadnictwo, przemysł przetwórczy i transport.
Na podstawie: Z. Podgórski, W. Marszelewski, K. Becmer, Geografia. Część 1. Zarys wiedzy o Ziemi, Warszawa 2002.

Na mapie zaznaczono położenie pięciu wybranych stacji meteorologicznych.

a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Na obszarze występowania wieloletniej zmarzliny o charakterze ciągłym są położone:
dokładnie trzy miejscowości: Dikson, Krasnojarsk, Wierchojańsk.
B. Dokładnie trzy miejscowości: Bergen, Dikson,Wierchojańsk.
C. dokładnie dwie miejscowości: Dikson, Wierchojańsk.
D. dokładnie dwie miejscowości: Bergen, Dikson

b) Poniższe klimatogramy wykonano dla czterech spośród pięciu stacji meteorologicznych zaznaczonych na mapie.

Podanym stacjom meteorologicznym przyporządkuj klimatogramy, wybrane spośród oznaczonych literami A−D.
Dikson ………….
Saratów ………….
Wierchojańsk ………….

Zadanie 226. (NR18)
Zadanie wykonaj na podstawie rysunku, na którym przedstawiono tzw. pacyficzny pierścień ognia – strefę występowania czynnych wulkanów na obrzeżach Oceanu Spokojnego (strona I barwnego materiału źródłowego).

Wyjaśnij, uwzględniając mechanizm ruchu płyt litosfery, dlaczego na obrzeżach Oceanu Spokojnego występuje czynny wulkanizm.

Zadanie 227. (NR18)
Zadanie wykonaj na podstawie fotografii (strona III barwnego materiału źródłowego), na której przedstawiono strukturę porfiru z widocznymi prakryształami w cieście skalnym.

Wyjaśnij, jak doszło do wytworzenia kryształów widocznych w budowie wewnętrznej porfiru oraz do powstania ciasta skalnego otaczającego kryształy.

Zadanie 228. (NR18)
Na rysunkach oznaczonych numerami od 1 do 4 przedstawiono piętrowy układ roślinności na czterech największych wyspach Japonii.

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Piętrowy układ roślinności na wyspie wysuniętej najbardziej na północ przedstawiono na rysunku oznaczonym numerem:
A. 1.
B. 2.
C. 3.
D. 4.