Zadania maturalne z Biologii

Tematyka: anatomia i fizjologia kręgowców oraz strunowców.

Zadania pochodzą z oficjalnych arkuszy maturalnych CKE, które służyły przeprowadzaniu majowych egzaminów. Czteroznakowy kod zapisany przy każdym zadaniu wskazuje na jego pochodzenie: S/N – „stara”/”nowa” formuła; P/R – poziom podstawowy/rozszerzony; np. 08 – rok 2008.

.

Zbiór zadań maturalnych w formie arkuszy, możesz pobrać >> TUTAJ <<.

Zadanie 1. (SP08)
Poniżej podano opisy różnych sposobów rozmieszczenia osobników danej populacji w obrębie zajmowanego przez nią siedliska.
Wśród podanych niżej opisów (A-C) zaznacz ten, który dotyczy rozmieszczenia skupiskowego.
A. Spowodowane jest nierównomiernym rozmieszczeniem zasobów (np. pokarmu) lub komfortem takiego trybu życia (np. łatwiejsza obrona przed drapieżnikami).
B. Drzewa w sadzie sadzone są w równych odległościach od siebie.
C. Zwykły przypadek może sprawić, że w jednym miejscu żyje dużo osobników danej populacji, a w innym mało.

Zadanie 2. (SP10)
Zdolność do używania narzędzi spotyka się czasem w świecie zwierząt. Niektóre zwierzęta potrafią znaleziony w otoczeniu przedmiot przystosować do swoich potrzeb, np. szympansy przygotowują gałązkę do wydobycia termitów z termitiery, odrywając z niej liście. Cechą wyróżniającą hominidy, z których  wyewoluował człowiek, jest nie tylko to, że używają narzędzi, ale również to, że potrafią użyć ich do wytworzenia lub ulepszenia innych narzędzi.
Podaj dwie cechy budowy, które umożliwiły hominidom tworzenie coraz lepszych narzędzi. Uzasadnij przydatność każdej z tych cech.

  • Rozwój mózgu (kory mózgowej) warunkujący zdolności analityczne hominidów, pozwalające projektować i wytwarzać narzędzia.
  • Manualno-chwytna budowa dłoni (ręki) pozwalająca na precyzyjne wykonywanie czynności z użyciem innego narzędzia lub przedmiotu podczas wytwarzania albo udoskonalania narzędzi.

Zadanie 3. (SP10)
Jaja i larwy pasożytów, takich jak tasiemce (np. uzbrojony i nieuzbrojony), glisty, owsiki, włośnie, dostają się do organizmu człowieka drogą pokarmową.
Zaproponuj po jednym przykładzie działań, które pozwolą Ci uniknąć zarażenia:
a) glistą ludzką
b)włośniem spiralnym

a) Aby uniknąć zarażenia się glistą ludzką należy: przestrzegać podstawowych zasad higieny, np. mycie owoców i warzyw przed spożyciem, picie przegotowanej wody, mycie rąk przed jedzeniem.

b) • Aby uchronić się przed zarażeniem włośniem spiralnym, należy jeść mięso przebadane laboratoryjnie na obecność larw tego pasożyta.

  • Aby uchronić się przed zarażeniem włośniem spiralnym, należy spożywać mięso dobrze ugotowane lub wysmażone.

Zadanie 4. (SP11)
Na schemacie przedstawiono piramidę pokarmową z biocenozy lasu oraz fragment przykładowej sieci pokarmowej.


a) Wpisz w wyznaczone miejsca obok schematu nazwy kolejnych poziomów troficznych przedstawionych w piramidzie.
b) Na podstawie analizy przedstawionej powyżej sieci pokarmowej wymień:
– 1. gatunek, który nie konkuruje z żadnym innym o pokarm
– 2. dwa gatunki najsilniej konkurujące o pokarm

a) Konsumenci II-rzędu, konsumenci I-rzędu, producenci

b) 1-królik, 2-mysz i nornica lub sowa i żmija

Zadanie 5. (SP12)
DDD to środek chemiczny stosowany do zwalczania larw niektórych gatunków komarów.  Na poniższym schemacie przedstawiono zmiany stężenia DDD w organizmach tworzących fragment sieci pokarmowej jeziora, w którym środek ten był zastosowany.

a) Określ zależność między stężeniem DDD w organizmach a ich miejscem  we fragmencie sieci pokarmowej przedstawionej na schemacie.
b) Wyjaśnij, dlaczego w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej stężenie DDD  w organizmie ryby drapieżnej jest porównywalne ze stężeniem DDD w organizmie ptaka rybożernego.
c) Spośród podanych określeń wybierz i podkreśl dwa, które mogą poprawnie charakteryzować zależność międzygatunkową między rybą drapieżną i ptakiem rybożernym w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej.
antagonistyczna,    nieantagonistyczna,    drapieżnictwo,    konkurencja,    pasożytnictwo

a) Im organizm stanowi dalsze ogniwo sieci pokarmowej, tym większe jest stężenie DDD w jego organizmie.

b) Ryba drapieżna i ptak rybożerny zajmują ten sam poziom troficzny w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej i żywią się rybami planktonożernymi.

c) antagonistyczna, konkurencja lub antagonistyczna, drapieżnictwo (w przypadku narybku)

Zadanie 6. (SP12)
Kowalik to ptak z rzędu wróblowych, który żywi się przede wszystkim larwami i poczwarkami owadów, wydobywanymi z pęknięć kory drzew. W okresie zimowym głównym jego pokarmem są nasiona roślin. Krogulec należy do ptaków drapieżnych i poluje  m.in. na kowaliki. Oba ptaki występują w całej Europie w lasach, parkach i sadach.
a) Na podstawie powyższego tekstu podaj wszystkie poziomy troficzne, które może zajmować kowalik w łańcuchach pokarmowych.
b) Korzystając z powyższych informacji, zapisz prawdopodobny łańcuch pokarmowy z udziałem kowalika i krogulca.

a) • konsument I rzędu / roślinożerca / poziom troficzny II

  • konsument II (i III rzędu) / drapieżnik / poziom troficzny III (i IV)

b) • nasiona -> kowalik -> krogulec

  • liście drzewa / drzewo -> larwa owada / owad -> kowalik –> krogulec

Zadanie 7. (SP13)
W skórze nosorożca białego żerują larwy muchówek oraz kleszcze czerpiące od niego potrzebny pokarm. Są one głównym pokarmem bąkojada czerwonodziobego, którego często obserwuje się na grzbietach nosorożców. Nosorożec ma bardzo słaby wzrok. Gdy zbliża się wróg, ptaki przebywające na grzbiecie zwierzęcia wzlatują z piskiem, ostrzegając go o niebezpieczeństwie.
Podaj nazwy zależności międzygatunkowych, które występują pomiędzy larwami muchówek a nosorożcem  nosorożcem a bąkojadem czerwonodziobym.

 

  • larwami muchówek a nosorożcem – pasożytnictwo
  • nosorożcem a bąkojadem – protokooperacja / symbioza / mutualizm


Zadanie 8. (SP14)
Słodkowodna drapieżna ryba bass słoneczny (Lepomis gibbosus) zamieszkuje wody Ameryki Północnej. Do Europy gatunek ten został sprowadzony w 1887 roku z przeznaczeniem  do hodowli w stawach parkowych i akwariach, lecz szybko wymknął się spod kontroli  i opanował wody otwarte. Obecnie gatunek ten występuje już na całym kontynencie europejskim, nie omija również wód Polski. Na podstawie: Ryby słodkowodne wód Polski, pod red. M. Brylińskiej, Warszawa 2000.
Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Zwiększenie zasięgu występowania bassa słonecznego na świecie jest wynikiem
A. restytucji.             B. introdukcji.                      C. reintrodukcji.       D. eksterminacji.

 

Zadanie 9. (SP15)
Uporządkuj wymienione w tabeli poziomy organizacji ponadorganizmalnej w sposób rosnący (od najprostszego do najbardziej złożonego) – wpisz w tabeli numery 1–4.

 

Od góry: 2, 4,3, 1


Zadanie 10. (SP15)
Bóbr, gatunek przez wiele lat objęty ścisłą ochroną, został reintrodukowany po II wojnie światowej w kilku miejscach Polski. Bobry zwiększały swoją liczebność i część z nich została również przesiedlona w kolejne miejsca, gdzie dawniej występowały, ale wyginęły. Dzięki staraniom ludzi gatunek ten przestał być zagrożony i jest teraz objęty ochroną częściową.
Na podstawie tekstu określ, jakim sposobem ochrony przyrody (czynnym czy biernym) było przesiedlanie bobrów na stanowiska, na których te ssaki wyginęły. Odpowiedź uzasadnij.

Jest to ochrona czynna, ponieważ jest związana z ingerencją człowieka w naturalne ekosystemy/ponieważ bobry były na niektóre stanowiska przesiedlane przez ludzi, a nie tylko rozprzestrzeniły się w sposób naturalny.

Zadanie 11. (SP16)
Na schemacie przedstawiono fragment sieci pokarmowej w biocenozie zbiornika wodnego


Na podstawie analizy schematu oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.

 

1-F, 2-P, 3-P

Zadanie 12. (SP18)
Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) to chrząszcz, który do przetrwania potrzebuje starych pni buków, w których samica składa jaja. Według danych monitoringowych nawet 75% osobników lokalnej populacji wybiera na siedlisko życia składowane drewno bukowe, pozyskane z wycinki lasu. Drewno z larwami jest wywożone z lasu i wykorzystywane np. do produkcji węgla drzewnego. Rozwój larw żerujących w martwym drewnie trwa od 2 do 4 lat. Dorosłe osobniki pojawiają się od czerwca do początków września i żyją krótko, żywiąc się sporadycznie, np. sokiem wyciekającym ze zranionych drzew. Larwy nadobnicy są zjadane m.in. przez dzięcioły.
a) Określ zmianę, jakiej uległa populacja nadobnicy alpejskiej w Polsce w ostatnim czasie. Uwzględnij liczebność i zasięg występowania tego owada.
b) Określ, czy nieskładowanie uzyskanego drewna bukowego w lesie w okresie letnim mogłoby wpłynąć na populację nadobnicy alpejskiej korzystnie, czy – niekorzystnie.   Odpowiedź uzasadnij, odnosząc się do jej cyklu rozwojowego
c) Podaj nazwę poziomu troficznego, do którego należy zaliczyć nadobnicę alpejską.
d) Podaj nazwę zależności międzygatunkowej między dzięciołem a nadobnicą alpejską

a) Liczebność populacji nadobnicy alpejskiej i zasięg jej występowania w Polsce zmniejszyły się.

b) Korzystnie, bo samice nie składałyby jaj w składowanym drewnie, które z jajami / larwami nadobnicy jest wywożone z lasu.

c) konsument I rzędu / konsument / konsumenci.

d) Drapieżnictwo

Zadanie 13. (SP18)
DDT (dichlorodifenylotrichloroetan), który stosowano w walce z owadami w latach  40.–60. ubiegłego wieku, jest substancją bardzo trwałą, a produkty jego rozpadu, które mają podobne właściwości, np. DDD (dichlorodifenylodichloroetan), są jeszcze bardziej trwałe. Te substancje odkładają się w tkance tłuszczowej zwierząt. Obecnie DDT stosowane jest głównie na terenie występowania malarii. DDT nie jest szkodliwy dla człowieka w dawkach stosowanych przy opryskach przeciw owadom. Jednak długotrwałe jego działanie na organizm ludzki może skutkować obniżoną p łodnością, np. mniejszą żywotnością plemników albo większą częstością poronień. Na schemacie przedstawiono piramidę biomasy w jeziorze, w którym w latach 50.  XX wieku do zwalczania larw komarów stosowano DDD.


a) Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. Stężenie DDD było największe w ciałach
roślin wodnych.
B. ryb drapieżnych.
C. ptaków drapieżnych.
D. ryb roślinożernych.

b) Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego stosowanie DDT  do zwalczania malarii, oprócz korzyści wynikających ze zmniejszenia śmiertelności z powodu tej choroby, może być groźne dla zdrowia człowieka.

a) C

b) • Stosowanie DDT może stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka, ponieważ: człowiek zajmuje najwyższy poziom piramidy troficznej i w jego organizmie kumuluje się DDT zgromadzony w tkankach organizmów z niższych poziomów troficznych.

  • DDT jest substancją o wysokiej trwałości i długotrwała ekspozycja na ten związek powoduje kumulowanie się go w organizmie, co może powodować choroby człowieka.

Zadanie 14. (SR06)
Schemat budowy przewodu pokarmowego pijawki lekarskiej. Pijawka ta odżywia się krwią kręgowców.

Wyjaśnij, jakie znaczenie w odżywianiu się tej pijawki mają uchodzące do jamy gębowej gruczoły ślinowe i duże wole.

  • Gruczoły ślinowe produkują ślinę zawierającą substancję, która przeciwdziała krzepnięciu krwi / Gruczoły ślinowe produkują ślinę zawierającą hirudinę.
  • Duże kieszeniowate wole ułatwia magazynowanie krwi (zmieszana z hirudiną długo zachowuje świeżość – nie krzepnie).

Zadanie 15. (SR06)
Schemat przedstawia podział ciała ukwiała płaszczyznami symetrii.

Podaj nazwę tego rodzaju symetrii ciała i uzasadnij jednym argumentem, że jest ona bardzo korzystna dla tego zwierzęcia.

symetria promienista

  • Ukwiał jest zwierzęciem osiadłym, które musi odbierać bodźce ze wszystkich kierunków (nie może zmienić swojego położenia).
  • Symetria promienista ułatwia ukwiałowi (jako zwierzęciu osiadłemu) zdobywanie pokarmu i obronę.

Zadanie 16. (SR06)
Charakterystyczne cechy ptaków wiążą się z ich zdolnością do aktywnego lotu.
Wymień trzy cechy budowy szkieletu ptaków, będące przystosowaniem do lotu oraz określ, jakie znaczenie adaptacyjne ma każda z wymienionych cech.

Odpowiedzi do zadań znajdują się >>TUTAJ<<

  • Przekształcenie kończyny przedniej w skrzydło – stworzenie powierzchni lotnej,
  • Pneumatyczne kości – zmniejszenie ciężaru ciała,
  • Grzebień kostny na mostku – miejsce przyczepu mięśni poruszających skrzydłami.

Zadanie 17. (SR06)
Przeczytaj uważnie poniższy tekst. W rozwoju owadów o przeobrażeniu zupełnym występuje charakterystyczna postać poczwarki. Wyróżnia się trzy typy poczwarek. Poczwarka wolna np. u chrząszcza przypomina kształtem owada dorosłego. Ma ona wyraźne zawiązki skrzydeł i odnóży, które swobodnie wystają nad powierzchnię ciała. U poczwarki osłoniętej występującej u motyli zawiązki skrzydeł i odnóży tak ściśle przylegają do ciała, że ich obecność zaznacza się jedynie w postaci niewyraźnych konturów, a kształt samej poczwarki jest obły. Poczwarki tych dwu typów są w pewnym stopniu ruchliwe. Do trzeciego typu zalicza się zupełnie nieruchomą poczwarkę baryłkowatą, charakterystyczną dla części muchówek. Ciało tej poczwarki jest nieforemne i baryłkowate. Zawiązki skrzydeł i odnóży są zupełnie niewidoczne.
Skonstruuj tabelę, w której porównasz trzy cechy wymienionych typów poczwarek owadów, wpisując informacje podane w tekście.

Zadanie 18. (SR06)
Osobliwością płazów jest ich gospodarka wodna. Zwierzęta te nigdy nie piją wody, lecz pobierają ją przez skórę. Na brzusznej stronie tułowia i ud mają one okolice szczególnie obficie unaczynione, których funkcją jest absorpcja wody – do jej pobrania wystarcza wilgotna gleba. Gatunki żyjące w okolicach suchych gromadzą, przy braku wody, duże ilości mocznika w płynach ustrojowych.
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla sposobu pobierania wody przez płazy żyjące w suchym klimacie ma fakt gromadzenia znacznych ilości mocznika w płynach ustrojowych.

Mocznik podwyższa stężenie płynów ustrojowych, dzięki czemu zwiększa się różnica stężeń między płynami ustrojowymi płazów a środowiskiem zewnętrznym i wtedy następuje szybsze wchłanianie wody do ciała płazów.

Zadanie 19. (SR07)
Samice większości gatunków komarów atakują duże ssaki, w tym również człowieka, aby pobrać porcję krwi. Na wykresach przedstawiono wyniki pomiarów wilgotności powietrza i aktywności samic komarów atakujących grupę ludzi mierzone co 3 godziny od godziny 6.00 do 21.00 w ciągu jednej doby

Sformułuj hipotezę badawczą dotyczącą aktywności samic komarów potwierdzoną przedstawionymi wynikami badań

Aktywność samic komarów zależy od wilgotności powietrza.

Zadanie 20. (SR07)
W tabeli podano proporcje długości jelita w stosunku do długości ciała u różnych zwierząt.

Sformułuj wniosek o zależności między długością jelita w stosunku do długości ciała zwierzęcia, a rodzajem pobieranego przez to zwierzę pokarmu.

Najkrótsze jelito w stosunku do długości ciała mają zwierzęta pobierające pokarm łatwy do trawienia (pokarm pochodzenia zwierzęcego), natomiast najdłuższe mają zwierzęta pobierające pokarm trudny do trawienia (pokarm pochodzenia roślinnego).

Zadanie 21. (SR09)
Podkreśl cechy charakterystyczne dla budowy pierścienic.
A. Ciało pokryte cienką chitynową kutykulą.
B. Obecność wora powłokowo-mięśniowego.
C. Oddychanie tchawkami.
D. Otwarty układ krwionośny.
E. Metamerycznie ułożone narządy wydalnicze.

Zadanie 22. (SR10)
Na schematach (A–C) przedstawiono uproszczone cykle życiowe robaków pasożytniczych.
a) Spośród schematów B i C wybierz ten, który przedstawia cykl życiowy tasiemca uzbrojonego. Uzasadnij wybór.
b) Wybierz z poniższych i podkreśl dwa przykłady pasożytów, dla których charakterystyczny jest cykl rozwojowy przedstawiony na schemacie A.

a) schemat B – ponieważ w cyklu rozwojowym tego pasożyta występuje dwóch żywicieli

b) owsik, glista ludzka

Zadanie 23. (SR10)
Na schemacie przedstawiono budowę wewnętrzną ślimaka winniczka z oznaczeniem układu krążenia.
a) Jaki jest układ krążenia tego ślimaka: otwarty czy zamknięty? Zaznacz właściwą odpowiedź.
                                                                         A.otwarty                 B. zamknięty

b) Do kreski umieszczonej na schemacie dorysuj grot strzałki wskazujący kierunek przepływu krwi. Wybierz właściwe zakończenie zdania. Zaznaczone na schemacie naczynia hemolimfatyczne są
A. żyłami. B. tętnicami.

Zadanie 24. (SR11)
Na rysunkach poniżej przedstawiono przedstawicieli różnych grup systematycznych stawonogów.

                                                                                    Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości stawonogów.

 

Przyporządkuj poszczególne stawonogi do wymienionych grup, wpisując poniżej ich oznaczenia literowe.

Owady ………………………. Pajęczaki ………………………

 

Owady: A, E, G

Pajęczaki: C, F, H

Zadanie 25. (SR11)
Wymień dwie cechy budowy morfologicznej, które są wspólne dla wszystkich stawonogów.

  • obecność odnóży członowanych
  • ciało podzielone na tagmy
  • obecność zewnętrznego pancerza lub chitynowego oskórka

Zadanie 26. (SR11)
Tlenek węgla(II) – czad jest gazem śmiertelnie trującym dla człowieka, natomiast owady mogą prawidłowo funkcjonować także wówczas, gdy w otaczającym je powietrzu znajduje się aż 50% czadu, o ile zawiera ono odpowiednią ilość tlenu.
Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest gazem trującym dla owadów.
Na wykresie przedstawiono wyniki badań zużycia tlenu przez papużkę falistą w zależności od prędkości lotu.

Podaj optymalną, pod względem kosztów energetycznych, prędkość lotu badanego ptaka. Odpowiedź uzasadnij.

  • Owady nie mają barwnika oddechowego – hemoglobiny transportującej tlen, którą mógłby blokować tlenek węgla(II).
  • Ponieważ u owadów tlen nie jest transportowany przez barwniki oddechowe, które mógłby blokować czad, tak jak hemoglobinę.
  • Ponieważ tlen jest transportowany bezpośrednio do komórek systemem tchawek, a nie przez hemolimfę, która u owadów nie pełni funkcji transportującej gazy oddechowe.
  • Optymalna prędkość lotu papużki falistej to 30–35 km/h, ponieważ przy tej prędkości jest najmniejsze zużycie tlenu przez tego ptaka, co świadczy o najmniejszych kosztach energetycznych lotu.
  • Optymalna prędkość lotu papużki falistej to 35 km/h, ponieważ przy tej prędkości są najniższe koszty energetyczne lotu.

Zadanie 27. (SR11)
Na rysunku przedstawiono cykl życiowy jednego z krążkopławów.



Korzystając z rysunku, dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w każdym z nich określenie nieprawdziwe.
1. Meduzy rozmnażają się płciowo / bezpłciowo.m
2. Zapłodnienie u przedstawionego krążkopława jest zewnętrzne / wewnętrzne.
3. W cyklu życiowym krążkopławów oba pokolenia – meduza i polip – są haploidalne / diploidalne

 

Skreślić: bezpłciowo, wewnętrzne, haploidalne

Zadanie 28. (SR11)
Płuca ssaków mają budowę pęcherzykowatą, a płuca ptaków charakteryzują się budową kapilarną (rurkowatą). Ponadto w układzie oddechowym ptaków występują worki powietrzne.
Wyjaśnij, w jaki sposób są wentylowane płuca tych zwierząt.
Ptaki
Ssaki

  • Przez płuca ptaków zarówno podczas wdechu jak i wydechu przepływa jednokierunkowo powietrze bogate w tlen lub jest ciągły przepływ powietrza bogatego w tlen.
  • Do płuc ssaków powietrze bogate w tlen napływa podczas wdechu, a podczas wydechu usuwane jest powietrze zużyte lub ich płuca wentylowane są na zasadzie „miecha”.

albo

  • Wentylacja płuc ptaków podczas lotu zachodzi przy udziale worków powietrznych oraz ruchów skrzydeł.
  • Wentylacja płuc ssaków zachodzi przy udziale przepony i mięśni międzyżebrowych lub mięśni oddechowych.

Zadanie 29. (SR11)
Poniżej przedstawiono cechy dotyczące budowy i fizjologii ryb.
1. opływowy kształt ciała  2. oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie
3. wydzielanie śluzu przez gruczoły śluzowe skóry  4. krótkowzroczność oczu  5. obecność linii nabocznej  6. obecność pęcherza pławnego
Podaj oznaczenia cyfrowe
a) dwóch cech, które stanowią przystosowanie ryb do pokonywania dużego oporu wody
b) cechy, która ułatwia rybom regulowanie głębokości ich zanurzenia.

Odpowiedzi do zadań znajdują się >>TUTAJ<<

a) 1,3

b) 6

Zadanie 30. (SR12)
Cechą budowy szkieletu ptaka jest obecność grzebienia na mostku. Na drodze ewolucji niektóre z ptaków grzebień ten wtórnie utraciły. Na rysunkach przedstawiono przykłady różnych ptaków: A – kazuar, B – pingwin, C – myszołów. Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości ptaków.

Podaj, które z przedstawionych ptaków mają grzebień na mostku i jaką rolę odgrywa ta struktura w sposobie poruszania się każdego z nich.

Grzebień na mostku zachowały:

  • pingwin – grzebień służy jako miejsce przyczepu mięśni skrzydeł, których pingwiny używają do pływania w wodzie
  • myszołów – grzebień służy jako miejsce przyczepu mięśni skrzydeł, których myszołowy używają do latania.

Zadanie 31. (SR12)
Na rysunku przedstawiono dziobaka i kolczatkę, które należą do ssaków.

a) Podaj nazwę kontynentu, na którym żyją dziobak i kolczatka.
b) Podaj jedną cechę występującą u dziobaka i kolczatki, która odróżnia te zwierzęta od wszystkich pozostałych ssaków.

a) Australia (i Tasmania)

b) jajorodność / jajożyworodność, obecność steku, obecność kości kruczej

Zadanie 32. (SR12)
Pchła ludzka jest pasożytem zewnętrznym człowieka. Całkowity rozwój tego owada trwa zależnie od warunków zewnętrznych od 18 do 332 dni. Zapłodnione samice po napiciu się krwi człowieka składają jaja, z których rozwijają się beznogie, ruchliwe i robakowate larwy, żywiące się resztkami organicznymi. Po dwukrotnym linieniu następuje przeobrażenie larwy w poczwarkę, z której powstaje imago. Imago żyje od 3 do 4 miesięcy i żywi się krwią
a) Podaj nazwę typu przeobrażenia występującego w cyklu rozwojowym pchły ludzkiej.
b) Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego pchły ludzkiej, wpisując wszystkie stadia rozwojowe wymienione w tekście.

Zadanie 33. (SR13)
Na wykresie przedstawiono stężenie hemoglobiny we krwi (hemolimfie) rozwielitek (Daphnia) hodowanych w wodzie o różnej zawartości tlenu.


a) Sformułuj zależność wynikającą z tego wykresu.
b) Określ znaczenie adaptacyjne tego zjawiska dla przeżywania rozwielitek w różnych warunkach środowiska.

 

a) Im mniej tlenu jest w wodzie, tym większe jest stężenie hemoglobiny w hemolimfie / krwi rozwielitek.

b) Zjawisko to / zwiększanie się stężenia hemoglobiny w hemolimfie rozwielitek wraz ze spadkiem zawartości tlenu w ich środowisku, pomaga rozwielitkom przeżyć w wodach o różnej / bardzo niskiej / niskiej zawartości tlenu.

Zadanie 34. (SR13)
W wymianie gazowej u płazów istotne znaczenie ma skóra. U większości gatunków tą drogą odbywa się 30 – 50% całkowitej wymiany gazowej. Istnieją nawet gatunki nieposiadające płuc, np. rodzina salamander bezpłucnych (Plethodontidae). Przedstawiciele tej rodziny mają niewielkie rozmiary – najczęściej kilka centymetrów długości, największe osiagają niewiele ponad 20 cm.
a) Na przykładzie dwóch cech budowy skóry płazów wykaż jej przystosowanie do wymiany gazowej.
b) Wyjaśnij związek niewielkich rozmiarów ciała salamander bezpłucnych ze sposobem wymiany gazowej u tych płazów.

a) • Skóra płazów ma cienki naskórek / nabłonek, który umożliwia / ułatwia dyfuzję gazów.

  • W skórze płazów występują liczne gruczoły śluzowe, których wydzielina zapewnia jej wilgotność umożliwiającą wymianę gazową.
  • Skóra jest silnie ukrwiona, co zwiększa efektywność wymiany gazowej.

b) Ponieważ wymiana gazowa u salamander bezpłucnych odbywa się tylko przez skórę, musi ona mieć odpowiednio dużą powierzchnię w stosunku do jego masy / objętości, aby zapewnić zaopatrzenie w tlen.

Zadanie 35. (SR13)
W tabeli przedstawiono rodzaje oraz procentowy udział związków azotowych, wydalanych przez trzy gatunki kręgowców (A, B i C), które żyją w różnych środowiskach.

Określ, który gatunek kręgowca (A, B czy C) żyje w środowisku słodkowodnym. Uzasadnij odpowiedź, wykazując związek wydalanych produktów azotowej przemiany materii ze środowiskiem życia.

 

Gatunek A, ponieważ amoniak musi być wydalany w postaci silnie rozcieńczonej (jest toksyczny), a tylko

  • w środowisku słodkowodnym zwierzęta mogą wydalać tak silnie rozcieńczony mocz.
  • u zwierząt żyjących w wodach słodkich może być usuwany razem z nadmiarem wody, która osmotycznie napływa do jego organizmu.

Zadanie 36. (SR14)
Człowiek jest przedstawicielem strunowców (Chordata), lecz większość cech świadczących o przynależności do tego typu zwierząt występuje u człowieka jedynie w okresie zarodkowym. Wymień dwie cechy charakterystyczne dla budowy strunowców, pojawiające się podczas rozwoju zarodkowego człowieka.

  • struna grzbietowa
  • szczeliny skrzelowe/łuki skrzelowe/kieszonki skrzelowe/gardziel ze szczelinami skrzelowymi
  • układ nerwowy o budowie cewy/cewa nerwowa/cewka nerwowa
  • obecność ogona

Zadanie 37. (SR14)
Na rysunkach przedstawiono przedstawicieli różnych gromad kręgowców. Uwaga: Nie zachowano proporcji wielkości zwierząt.

Wpisz poniżej wszystkie numery, którymi na rysunkach oznaczono kręgowce
a) należące do owodniowców:
b) stałocieplne:

a) owodniowce: 1, 4, 6, 7

b) stałocieplne: 4, 6

Zadanie 38. (SR14)
W tabeli przedstawiono dane dotyczące średniej zawartości mioglobiny w mięśniach szkieletowych wybranych ssaków lądowych oraz tych ssaków wodnych, które całe życie lub jego większość spędzają w toni wodnej, aktywnie pływając i nurkując.

Wyjaśnij, uwzględniając rolę mioglobiny, związek dużej zawartości mioglobiny w mięśniach wymienionych ssaków wodnych ze środowiskiem i trybem ich życia.

  • Duża ilość mioglobiny, której funkcją jest magazynowanie tlenu, umożliwia ssakom wodnym, okresowo pobierającym powietrze, długotrwałe pływanie i nurkowanie.
  • Większa ilość mioglobiny w mięśniach ssaków wodnych umożliwia zmagazynowanie rezerwy tlenu potrzebnego do aktywnego pływania i nurkowania (w okresach pomiędzy wypływaniem na powierzchnię wody w celu pobrania powietrza).

Zadanie 39. (SR15)
Stadium larwalne występuje w rozwoju osobniczym zwierząt, które składają jaja o ilości żółtka niewystarczającej do pełnego rozwoju od zarodka do imago, czyli postaci dojrzałej płciowo. Jednym z czynników ograniczających wzrost roślinożernych owadów jest dostępność azotu zawartego w pokarmie roślinnym. Stwierdzono, że zawartość azotu w liściach babki lancetowatej spada, gdy zwiększa się zawartość CO2 w powietrzu. Na wykresie przedstawiono wzrost larw motyla Junonia coenia żerujących na babce lancetowatej, rosnącej w warunkach normalnego i podwyższonego stężenia CO2 w powietrzu. Na podstawie: C.J. Krebs, Ekologia, Warszawa 1997.

a) Wyjaśnij, uwzględniając podane informacje, dlaczego przy różnym stężeniu CO2 w powietrzu masy ciała larwy Junonia coenia się różnią.
b) Przedstaw rolę stadium larwalnego w cyklu rozwojowym owada.

  • Masa ciała/przyrosty masy ciała larw Junonia coenia są mniejsze przy zwiększonym stężeniu CO2 (w porównaniu z normalnym), ponieważ zwiększona zawartość CO2 w powietrzu wpływa na spadek zawartości azotu w liściach, którymi żywi się larwa. Azot jest czynnikiem ograniczającym produkcję białka wykorzystywanego do budowy ciała larwy.
  • Zwiększona zawartość CO2 w powietrzu wpływa na spadek zawartości azotu w liściach, którymi żywi się Junonia coenia, a więc jest to pokarm z mniejszą zawartością białka, co jest przyczyną ograniczonego przyrostu masy ciała larw.

Zadanie 40. (SR15)
Parzydełkowce są wodnymi dwuwarstwowymi zwierzętami tkankowymi. Dorosłe postaci (polip i meduza) mają zróżnicowane rozmiary – od rozmiarów kilkumilimetrowych do kilkumetrowych. Zwierzęta te nie mają układu krwionośnego, wydalniczego ani oddechowego. Poniżej przedstawiono schemat budowy mikroskopowej fragmentu ściany ciała stułbi – przedstawiciela parzydełkowców.

a) Określ, którą cyfrą – 1 czy 2 – oznaczono na schemacie epidermę (ektodermę). Odpowiedź uzasadnij.
b) Podaj nazwy dwóch etapów trawienia pokarmu i określ ich lokalizację w organizmie parzydełkowców
c) Wyjaśnij, dlaczego parzydełkowce, nawet te o dużych rozmiarach ciała, nie mają narządów służących do wymiany gazowej.

a) Cyfra 2, ponieważ:

  • w tej warstwie znajdują się komórki parzydełkowe służące do ataku/obrony/do obezwładniania ofiar.
  • w tej warstwie są komórki zmysłowe, które odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego/ z otoczenia.
  • tylko w warstwie oznaczonej cyfrą 1 znajdują się komórki gruczołowe/komórki zawierające wodniczki pokarmowe odpowiedzialne za trawienie.

b) Nazwa etapu I: trawienie zewnątrzkomórkowe/zewnętrzne/pozakomórkowe. Lokalizacja: jama gastralna/chłonąco-trawiąca

  • Nazwa etapu II: trawienie wewnątrzkomórkowe/wewnętrzne. Lokalizacja: komórki gastrodermy/wodniczki pokarmowe (komórek gastrodermy)/ komórki endodermy/komórki nabłonkowo-mięśniowe endodermy

c) Nie posiadają narządów służących do wymiany gazowej, ponieważ:

  • prawie każda komórka ich ciała ma kontakt z wodą, w której jest rozpuszczony tlen.
  • tlen może swobodnie dyfundować z wody bezpośrednio do komórek jednowarstwowej ektodermy i endodermy/do komórek dwuwarstwowego ciała.

Zadanie 41. (SR15)
Pęcherz pławny to cienkościenny, błoniasty narząd występujący u wielu ryb, pełniący funkcję narządu hydrostatycznego. W rozwoju zarodkowym pęcherz pławny ryb, jak i płuca płazów, rozwijają się z uchyłka gardzieli.
a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Pęcherz pławny ryb i płuca płazów są przykładem
A. dryfu genetycznego. B. konwergencji. C. dywergencji. D. koewolucji.

b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1–4. Pęcherz pławny ryb i płuca płazów to narządy

a) C

b) B, 4.

Zadanie 42. (SR15)
Na małej bezludnej wyspie Hirta, na której brak dużych drapieżników, ekolodzy od wielu lat prowadzili badania populacji zdziczałych owiec rasy Soay. Zajmowali się m.in. monitorowaniem liczebności całej populacji oraz określaniem, ile spośród wszystkich młodych owiec wydaje na świat potomstwo. Wyniki badań przedstawiono w tabeli.



A) Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy przedstawiający odsetek młodych owiec wydających na świat potomstwo w zależności od liczebności populacji owiec na wyspie Hirta.
B) Sformułuj zależność wynikającą z przedstawionych danych oraz wyjaśnij jej przyczynę. W odpowiedzi uwzględnij jeden czynnik wewnątrz populacyjny.

Zadanie 43. (SR15)
Prawdopodobnie pierwotne ssaki mogły odbierać promieniowanie ultrafioletowe za pomocą specjalnych receptorów, jednak większość zwierząt utraciła tę zdolność. Zespół naukowców University College w Londynie, badający arktyczne renifery, dowiódł, że zwierzęta te widzą niedostrzegalne dla ludzkiego oka promieniowanie ultrafioletowe (UV). Dzięki temu mają możliwość dostrzeżenia struktur, które pochłaniają ultrafiolet, np. porostów, moczu wilków.
Na podstawie: A.M. Hodge, Oczy Rudolfa, „Świat Nauki”, nr 10, 2011.
a) Podaj nazwę rodzaju doboru, który doprowadził do utrwalenia się zdolności widzenia ultrafioletu przez renifery.
b) Określ znaczenie przystosowawcze utrwalenia się zdolności widzenia ultrafioletu przez renifery.

a) dobór naturalny/selekcja naturalna

b)

  • Cecha ta pozwala reniferom odnaleźć pożywienie/unikać terenu, na którym bytują drapieżniki (wilki).
  • Renifery, które mają zdolność do widzenia ultrafioletu są lepiej przystosowane do dostrzegania porostów, które stanowią ich pożywienie i dzięki temu mają większą szansę na przeżycie.
  • Renifery, które mają zdolność do widzenia ultrafioletu widzą mocz wilków i mają większą szansę, aby uniknąć zagrożenia z ich strony, co z kolei zwiększa ich szanse na przeżycie.

Zadanie 44. (SR16)
W cyklu życiowym owadów, które przechodzą rozwój złożony, wyróżnia się dwa typy przeobrażenia. Na rysunku przedstawiono etapy przeobrażenia pasikonika.

Na podstawie rysunku i własnej wiedzy uzupełnij poniższe zdania opisujące przeobrażenie u pasikonika. Podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie.
U pasikonika występuje przeobrażenie (zupełne / niezupełne). Stadium larwalne jest zewnętrznie bardzo podobne do imago (kształt, narządy gębowe, odnóża), ale różni się od niego w budowie wewnętrznej niewykształceniem narządów układu (rozrodczego / pokarmowego / wydalniczego).

Zadanie 45. (SR16)
Zwierzęta, w zależności od wielkości i środowiska, w jakim żyją, przeprowadzają wymianę gazową całą powierzchnią ciała lub przez wyspecjalizowane narządy wymiany gazowej. Na rysunku przedstawiono w uproszczeniu fragment układu oddechowego owada.


                                                                                    Na podstawie. Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012.

a) Podaj nazwy elementów przedstawionego narządu wymiany gazowej, oznaczonych na rysunku cyframi 1 i 2.
b) Wykaż związek między budową i funkcjonowaniem układu oddechowego owadów a brakiem barwników oddechowych w ich hemolimfie.

Odpowiedzi do zadań znajdują się >>TUTAJ<<

a) 1 – tchawka, 2 – przetchlinka

b)

  • W hemolimfie owadów nie są potrzebne barwniki oddechowe, ponieważ transport gazów oddechowych bezpośrednio do komórek (i z komórek) odbywa się systemem rozgałęzionych tchawek / rurek.
  • Układ oddechowy owadów zbudowany jest z systemu rozgałęziających się w ciele rurek, dlatego za ich pośrednictwem możliwy jest transport gazów oddechowych bezpośrednio do komórek (i z komórek) ciała (a więc nie musi tej funkcji pełnić układ krwionośny).

Masz problem z niektórymi zadaniami? Sprawdź Zoologia.

Zadanie 46. (SR16)
Podczas metamorfozy kijanki do postaci dorosłej płaza zachodzi wiele zmian fizjologicznych. W procesie tym ważną rolę odgrywa układ hormonalny. Na schemacie przedstawiono wpływ układu hormonalnego na proces metamorfozy kijanki.


Na podstawie: http://www.amphibia.org.pl/index.php/biologia/od_czego_zalezy_metamorfoza.html

Na podstawie schematu przedstaw, na czym polega współdziałanie nadnerczy i tarczycy w procesie metamorfozy kijanki.

 

  • Nadnercza produkują kortykosteroidy, które stymulują przemianę wydzielanej przez tarczycę tyroksyny w trójjodotyroninę, niezbędną do indukcji metamorfozy kijanki.
  • Tarczyca wydziela tyroksynę, która pod wpływem enzymów stymulowanych przez kortykosteroidy wydzielane przez korę nadnerczy, przekształca się w trójjodotyroninę, która pobudza metamorfozę kijanki.

Zadanie 47. (SR16)
Płyny ustrojowe ryb kostnoszkieletowych żyjących w morzach są hipoosmotyczne w stosunku do otaczającej je wody, natomiast płyny ustrojowe ryb kostnoszkieletowych żyjących w wodach słodkich są hiperosmotyczne w stosunku do otaczającej je wody.
Na podstawie tekstu uzasadnij konieczność uzupełniania
1. wody przez ryby morskie
2. elektrolitów (jonów) przez ryby słodkowodne

  1. Uzupełnianie wody u ryb morskich kostnoszkieletowych jest konieczne, ponieważ, ryby tracą wodę na drodze osmozy (przez skrzela).
  2. Uzupełnienie elektrolitów u ryb słodkowodnych jest konieczne, ponieważ są one tracone z dużą ilością moczu / elektrolity są wypłukiwane w związku z koniecznością usuwania nadmiaru wody, która osmotycznie napływa do organizmu.

Zadanie 48. (SR17)
Turkuć podjadek (Gryllotalpa gryllotalpa) jest owadem z rzędu prostoskrzydłych. Ryje w ziemi korytarze, którymi dociera do podziemnych części rośliny, będących jego głównym pokarmem. Na rysunku przedstawiono stadia rozwojowe turkucia podjadka.


Na podstawie: Zoologia, pod red. J. Hempel-Zawitkowskiej, Warszawa 1996.

a) Określ, jaki rodzaj przeobrażenia występuje w rozwoju turkucia podjadka. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do tych cech jego larw, które są widoczne na rysunku.
b) Wykaż związek budowy pierwszej pary odnóży krocznych tego owada z trybem jego życia.

 

a)

  • Jest to rozwój z przeobrażeniem niezupełnym, ponieważ budowa larwy jest podobna do imago.
  • Przeobrażenie niezupełne, ponieważ larwy przypominają wyglądem postać dorosłą, ale są mniejsze.
  • Jest to hemimetabolia, ponieważ larwa przedstawiona na rysunku jest podobna do imago, ale nie ma skrzydeł.

b)

  • Odnóża pierwszej pary turkucia są duże i szerokie, co ułatwia kopanie tuneli w glebie.
  • Są masywne i mają kolce, co umożliwia turkuciowi drążenie korytarzy w ziemi.
  • Odnóża pierwszej pary turkucia są łopatkowate, co ułatwia rycie w podłożu.
  • Okazałe i spłaszczone odnóża grzebne pomagają w kopaniu tuneli.

Zadanie 49. (SR17)
U zwierząt bezkręgowych dość często spotyka się obojnactwo (hermafrodytyzm) – zjawisko występowania w ciele jednego osobnika jednocześnie żeńskich i męskich gruczołów rozrodczych. Obojnactwo szczególnie często występuje u bezkręgowców będących pasożytami wewnętrznymi. U zwierząt hermafrodytycznych najczęściej zachodzi zapłodnienie krzyżowe, rzadziej – samozapłodnienie (np. u tasiemca). Obupłciowość bardzo często występuje też u roślin, np. gametofity większości paproci mają zarówno plemnie, jak i rodnie.
Określ, czy potomstwo podanych poniżej organizmów powstałe w wyniku samozapłodnienia będzie zróżnicowane genetycznie. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do procesu powstawania gamet u tych gatunków.
1. Potomstwo tasiemca uzbrojonego
2. Potomstwo paproci narecznicy samczej

  • 1. Potomstwo tasiemca uzbrojonego będzie zróżnicowane genetycznie, ponieważ gamety powstają w procesie mejozy, (a więc zmienność powstanie na skutek losowej segregacji chromosomów do gamet / procesu crossing-over).
  1. Potomstwo paproci narecznicy samczej nie będzie zróżnicowane genetycznie, ponieważ gamety powstają w procesie mitozy, (a zatem są identyczne).
  • 1. Potomstwo tasiemca uzbrojonego będzie zróżnicowane genetycznie, ponieważ haploidalne gamety będą zawierać różne kombinacje alleli diploidalnego osobnika.
  1. Potomstwo paproci narecznicy samczej będzie identyczne genetycznie, ponieważ gametofity są haploidalne i wytwarzają identyczne gamety.

Zadanie 50. (SR17)
Na rysunku przedstawiono budowę skóry płazów, która u tych zwierząt pełni istotną funkcję w wymianie gazowej. Na podstawie:

                                                           Hickman, L. Roberts, A. Larson, Integrated principles of zoology, New York 2001.

a) Na podstawie informacji przedstawionych na rysunku oceń, czy poniższe zdania opisujące budowę skóry płazów są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.


b) Wyjaśnij, w jaki sposób występujące w skórze płazów liczne gruczoły śluzowe i liczne naczynia krwionośne umożliwiają płazom sprawną wymianę gazową.

 

a) 1. F, 2. P, 3. P

b)

  • 1. Gruczoły śluzowe – w śluzie rozpuszcza się tlen, co ułatwia jego dyfuzję.
  1. Naczynia krwionośne – krew transportuje dwutlenek węgla do skóry, a tlen transportuje – ze skóry.

lub

  • 1. Gruczoły śluzowe – wytwarzany przez nie śluz utrzymuje wilgotność naskórka, co ułatwia dyfuzję tlenu z powietrza w głąb skóry.
  1. Naczynia krwionośne – ich gęsta sieć zwiększa powierzchnię dyfuzji tlenu do krwi i CO2 z krwi, co zwiększa intensywność wymiany gazowej.

lub

  • 1. Gruczoły śluzowe – wytwarzany przez nie śluz ułatwia przenikanie gazów przez skórę dzięki rozpuszczaniu się ich w wodzie.
  1. Naczynia krwionośne – płynąca nimi krew odbiera tlen i oddaje dwutlenek węgla, co zwiększa intensywność wymiany gazowej.

Zadanie 51. (SR17)
Stawonogi i większość mięczaków to bezkręgowce wytwarzające szkielet zewnętrzny.
Wyjaśnij, odwołując się do budowy szkieletu, dlaczego u stawonogów występuje wzrost skokowy, a mięczaki rosną w sposób ciągły aż do osiągnięcia stadium dojrzałości.

 

  • U stawonogów szkielet otacza całe ciało i dlatego mogą rosnąć dopiero wtedy, gdy linieją, natomiast u mięczaków muszla nie ogranicza całego ciała.
  • U stawonogów występuje wzrost skokowy, gdyż cała powierzchnia ich ciała jest okryta sztywnym szkieletem zewnętrznym, który jest zrzucany okresowo, natomiast mięczaki mają wolny brzeg muszli, wzdłuż którego odkładają się kolejne warstwy budujących ją substancji.


Zadanie 52. (SR18)
Na schematach przedstawiono układ krwionośny dżdżownicy (I) i układ krwionośny ryby (II).

I. Uzupełnij tabelę, w której porównasz budowę obu układów przedstawionych na schematach – wpisz właściwe określenia wybrane spośród podanych w nawiasach.

 

II. Podaj nazwy części serca ryby oznaczone na schemacie II literami A i B.
III. Określ, jaką funkcję pełnią naczynia włosowate występujące w powłoce ciała dżdżownicy.

II. A. komora, B. przedsionek.
III. Naczynia włosowate w powłoce ciała dżdżownicy:
• pobierają tlen dyfundujący z powietrza i oddają do otoczenia CO2.
• uczestniczą w dostarczaniu substancji odżywczych do mięśni w powłokach ciała.
• umożliwiają wymianę gazową.

Zadanie 53. (SR18)
Na poniższym zdjęciu przedstawiono budowę skóry typową dla wielu przedstawicieli pewnej gromady kręgowców lądowych.

a) Określ przynależność systematyczną – gromadę – zwierzęcia, od którego pobrano tkankę, a następnie wykonano przedstawiony preparat. Odpowiedź uzasadnij, wskazując jedną cechę budowy skóry charakterystyczną dla wszystkich zwierząt zaliczanych do tej gromad
b) Dla każdej z wymienionych warstw skóry podaj nazwę listka zarodkowego, z którego ta warstwa się rozwija.
c) Wykaż, że gruczoły jadowe spełniają istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu, którego budowę skóry przedstawiono na zdjęciu.

a) Płazy, ponieważ (w skórze) są obecne liczne gruczoły śluzowe.

b) Skóra właściwa: mezoderma.

Naskórek: ektoderma.

c) • Wydzielają one na powierzchnię skóry substancje toksyczne, które służą do obrony przed drapieżnikami.

  • Gruczoły jadowe chronią przed pożarciem przez drapieżnika.
  • Jad może być trujący dla drapieżnika, który chciałby zjeść takiego płaza, dlatego chroni go przed pożarciem.

Zadanie 54. (SR18)
Wybierz i zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania. Cechą odróżniającą wszystkie ssaki od innych kręgowców jest
A. stałocieplność.
B. obecność gruczołów mlekowych.
C. żyworodność.
D. wykształcenie łożyska.

Zadanie 55. (SR18)
Zwierzęta stałocieplne, w celu utrzymania stałej temperatury ciała w warunkach, gdy jest zbyt chłodno, muszą zatrzymywać ciepło w organizmie i chronić się przed jego utratą.
a) Zaznacz prawidłowe dokończenie poniższego zdania. Futro pokrywające ciało ssaków jest dobrym izolatorem ciepła, ponieważ
A. warstwy zewnętrzne włosa zbudowane są z płaskich, zrogowaciałych komórek, które pochłaniają ciepło.
B. włosy zawierają barwnik pochłaniający promieniowanie UV, które dodatkowo ogrzewa organizm.
C. włosy faliście powyginane, tzw. wełniste, ogrzewają najbardziej zewnętrzną część skóry.
D. między włosami znajduje się warstwa powietrza, które jest izolatorem ciepła.
b) Opisz, w jaki sposób reakcja naczyń krwionośnych ogranicza utratę ciepła przez skórę w sytuacji, gdy jest zbyt chłodno.

a) D

b) Gdy jest chłodno, naczynia krwionośne kurczą się, przez co ograniczona jest utrata ciepła poprzez skórę, ponieważ dopływa do niej mniej krwi.

Zadanie 56. (SR18)
Spośród wielu substancji chemicznych, które przedostają się do środowiska morskiego, wysoką toksycznością i trwałością cechują się polichlorowane bifenyle (PCB). Wchłanianie PCB przez organizmy następuje w różny sposób, ale najwięcej PCB przyjmują one wraz ze spożywanym pokarmem. Na schemacie przedstawiono fragment sieci pokarmowej ekosystemu Bałtyku oraz stężenie PCB [µg/kg] w różnych organizmach tworzących tę sieć.

a) Na podstawie przedstawionych danych sformułuj wniosek dotyczący zależności między poziomem troficznym zajmowanym przez gatunek a stężeniem PCB w organizmie.
b) Wypisz ze schematu dwa przykłady organizmów, między którymi występuje konkurencja międzygatunkowa.

  1. a)
  • Im wyższy poziom troficzny organizmu w łańcuchu pokarmowym, tym wyższe stężenie PCB.
  • PCB kumulują się w kolejnych ogniwach łańcucha pokarmowego.
  • Poziom PCB wzrasta przy przejściu z niższego na wyższy poziom troficzny.
  • Organizmy z wyższych poziomów troficznych zawierają większe stężenia PCB niż organizmy z niższych poziomów troficznych.

b)

  • mewa i perkoz
  • chełbia i śledź
  • alka i mewa
  • edredon i okoń

Zadanie 57. (NR15)
W tabeli cyfrą 1 zaznaczono obecność, a cyfrą 0 − brak niektórych cech u przedstawicieli wybranych gatunków strunowców. Obok tabeli zamieszczono drzewo filogenetyczne, na którym literami A–F oznaczono pewne grupy systematyczne strunowców oraz zaznaczono na gałęziach (liniach filogenetycznych) cechy, które w rozwoju ewolucyjnym u przodków tych grup pojawiły się po raz pierwszy.

I. Wybierz z tabeli i zapisz poniżej nazwy wszystkich przedstawicieli strunowców należących do grup oznaczonych na drzewie filogenetycznym literami C i E.
II. Podaj wszystkie widoczne na drzewie filogenetycznym grupy kręgowców, których wspólny przodek miał cztery kończyny kroczne. Zapisz oznaczenia literowe tych grup.
III. Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Przedstawione drzewo filogenetyczne
A. dostarcza bezpośrednich dowodów ewolucji strunowców.
B. jest źródłem informacji o konwergencji strunowców.
C. ukazuje tempo zmian ewolucyjnych u strunowców.
D. przedstawia pokrewieństwa grup strunowców.

I. Grupa C – rekin, tuńczyk (kolejność nie ma znaczenia)

Grupa E – żółw

II. D, E, F (kolejność nie ma znaczenia)

III. D

Zadanie 57. (NR16)
Poniżej wymieniono niektóre właściwości fizykochemiczne wody.
A. duże napięcie powierzchniowe;
B. duże ciepło parowania;
C. maksymalna gęstość w temperaturze 4 °C.
Uzupełnij zdania (1.–3.) tak, aby były prawdziwe – wpisz na początku zdania oznaczenie literowe wybranej właściwości wody (A–C), a następnie dokończ zdanie: wyjaśnij, w jaki sposób dana właściwość warunkuje funkcjonowanie wymienionych organizmów.

1. …………. umożliwia poruszanie się niektórych gatunków owadów po powierzchni wody, ponieważ …………………..…………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………..
2. ………… umożliwia przetrwanie ryb słodkowodnych podczas zimy przy dnie zamarzających zbiorników, ponieważ …………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………..
3. …………. umożliwia pozbywanie się nadmiaru ciepła z organizmu człowieka podczas pocenia się, ponieważ ………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………..

  1. A – umożliwia poruszanie się niektórych gatunków owadów po powierzchni wody, ponieważ:
  • powierzchnia wody tworzy błonkę, na której utrzymuje się owad.
  • dzięki siłom kohezji tworzy się warstwa, po której porusza się lekki owad.
  • cząsteczki wody na jej powierzchni przyciągają się na tyle mocno, że ciężar owada nie jest w stanie ich rozdzielić.
  • na powierzchni wody tworzy się warstwa, która nie jest rozrywana przez owada.
  • tworzy się błonka powierzchniowa, której oddziaływanie równoważy siłę ciężkości owada.
  1. C – umożliwia przetrwanie ryb słodkowodnych podczas zimy przy dnie zamarzających zbiorników, ponieważ:
  • lód ma mniejszą gęstość niż woda, dlatego utrzymuje się na powierzchni, a położone głębiej warstwy wody (odizolowane są od powietrza atmosferycznego i dzięki temu) nie zamarzają.
  • lód znajdujący się na powierzchni wody izoluje głębsze, cieplejsze warstwy wody od zimnego powietrza.
  • woda o największej gęstości opada na dno zbiornika i nie wychładza się.
  1. B – umożliwia pozbywanie się nadmiaru ciepła z organizmu człowieka podczas pocenia się, ponieważ:
  • w trakcie parowania woda zawarta w pocie pochłania ciepło (z organizmu), co pozwala na obniżenie temperatury ciała.
  • aby rozerwać wiązania wodorowe, potrzebna jest duża ilość ciepła odbieranego z organizmu.

Zadanie 58. (NR16)
W rozwoju owadów o przeobrażeniu zupełnym występuje seria stadiów larwalnych oddzielonych od siebie kolejnymi linieniami. W czasie linienia po ostatnim stadium larwalnym powstaje poczwarka, po czym następuje przeobrażenie w imago. Cały proces rozwoju pozostaje pod kontrolą hormonalną, w której ważną funkcję pełnią m.in. hormon juwenilny i ekdyzon. Hormon juwenilny podtrzymuje młodociane stadium larw i wpływa na aktywność ekdyzonu. Przy względnie wysokim stężeniu hormonu juwenilnego linienie stymulowane ekdyzonem skutkuje pojawieniem się kolejnych stadiów larwalnych. Jeżeli jednak stężenie hormonu juwenilnego spadnie poniżej określonego poziomu, w wyniku kolejnego linienia powstaje poczwarka. W stadium poczwarki hormon juwenilny nie jest wydzielany. Niektóre rośliny produkują substancje o działaniu zbliżonym do działania hormonów owadów, np. igły cisa produkują substancję o aktywności podobnej do ekdyzonu.
Na podstawie: Biologia, pod red. N.A. Campbella, Poznań 2012.

I. Określ, na podstawie tekstu, czym w rozwoju owada o przeobrażeniu zupełnym skutkuje spadek produkcji hormonu juwenilnego podczas ostatniego stadium larwalnego.
II. Wyjaśnij, jakie znaczenie dla rośliny ma produkcja przez nią substancji o aktywności podobnej do ekdyzonu. W odpowiedzi uwzględnij działanie tych substancji na owady.

I. • Obniżenie produkcji hormonu juwenilnego umożliwia przekształcenie się larwy w poczwarkę / przepoczwarczenie.

  • Obniżenie poziomu hormonu juwenilnego (w hemolimfie) rozpoczyna przeobrażenie.

II. Substancje podobne do ekdyzonu produkowane przez rośliny:

  • zaburzają metamorfozę żerujących na niej owadów, co zmniejsza ich liczebność.
  • powodują wcześniejsze przepoczwarczenie się, co ogranicza żerowanie larw na roślinach.
  • powodują, że larwy zjadających je owadów zbyt wcześnie rozpoczynają metamorfozę i nie są w stanie przeobrazić się w imago, co ogranicza straty rośliny.

Zadanie 59. (NR16)
Łuski są charakterystyczną cechą budowy skóry ryb i gadów, występują także u ptaków i niektórych płazów. Łuska ryby, np. karasia, rośnie w miarę zwiększania się rozmiarów ciała ryby, a na powierzchni łuski zaznaczają się równoległe linie – pasma przyrostu, podobnie jak na przekroju pnia drzewa. Przy słabym wzroście pasma te się zagęszczają, co odznacza się na łusce jako ciemniejsza linia. Dzieje się tak np. zimą, kiedy ryba obniża intensywność żerowania lub przestaje pobierać pokarm. Ciemne pasma tworzą pierścienie roczne, które są podstawą określania wieku ryby. Na rysunku przedstawiono budowę łuski karasia, a na schematach A i B – przekrój poprzeczny przez skórę przedstawicieli dwóch gromad kręgowców.


I. Wyjaśnij, dlaczego na podstawie budowy łuski karasia hodowanego w stawie na terenie Polski można określić przybliżony wiek tej ryby, ale znacznie trudniej tego dokonać, analizując budowę łuski karasia hodowanego w domowym akwarium.
II. Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono budowę skóry ryb. Odpowiedź uzasadnij, uwzględniając pochodzenie łusek.
III. Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.

Łuski występujące na nogach ptaków oraz łuski pokrywające skórę gadów to struktury

I.• Karaś żyjący w stawie rośnie wolniej zimą, więc linie przyrostu na jego łuskach są w tym okresie bardziej zagęszczone, co ułatwia identyfikację przyrostów rocznych i obliczenie wieku, natomiast w akwarium ryby mają przez cały czas takie same warunki i linie przyrostu są równomierne, co uniemożliwia obliczenie wieku ryby.

  • Można określić przybliżony wiek karasia żyjącego w stawie, gdyż zimą obniża się tempo jego metabolizmu i na łuskach zagęszczają się pierścienie przyrostu, natomiast karaś żyjący w akwarium ma stałe warunki i na jego łuskach nie ma takich zagęszczeń pierścieni, umożliwiających obliczenie jego wieku.

II. Budowę skóry ryb przedstawiono na rysunku A, ponieważ łuski ryb są wytworem skóry właściwej.

III. B 3

Zadanie 60. (NR16)
Na rysunkach przedstawiono sylwetkę ryby i ptaka. Przedstawiciele obu gromad żyją w różnych środowiskach, ale wykazują szereg podobnych przystosowań w budowie ciała, pozwalających na zmniejszanie oporu ośrodka podczas poruszania się w swoim środowisku. Zarówno ryby, jak i ptaki nie widzą przezroczystych przeszkód na swojej drodze, np. szklanych szyb czy ekranów. Jednak ryby zatrzymują się przed takimi przeszkodami, a ptaki bardzo często się o nie rozbijają.

I. Określ jedno wspólne przystosowanie w budowie ciała ptaka i ryby, widoczne na rysunkach, które służy zmniejszaniu oporu ośrodka podczas poruszania się tych zwierząt.
II. Wyjaśnij, uwzględniając nazwę i funkcję specyficznego dla ryb narządu zmysłu, dlaczego ryby w akwarium zatrzymują się przed jego szklanymi ścianami.

Odpowiedzi do zadań znajdują się >>TUTAJ<<

I)

  • opływowy kształt ciała (dopuszczalne: obły kształt ciała lub hydrodynamiczny u ryby a aerodynamiczny u ptaka)
  • wrzecionowaty kształt ciała
  • dachówkowato ułożone łuski i pióra
  • zaostrzony przód ciała

II)

  • Ryby mają linię naboczną, która odbiera informacje ze środowiska dotyczące ruchów wody i pozwala im wyczuć niewidzialną przeszkodę ze względu na odbitą od niej falę.
  • Linia naboczna ryb odbiera informacje o zmieniającym się w pobliżu szyby ciśnieniu wody, dlatego ryby ją omijają.

Zadanie 61. (NR18)
Głowonogi wyróżniają się spośród pozostałych mięczaków m.in. układem krążenia zbudowanym z systemu naczyń krwionośnych, z których krew prawie nigdzie nie wylewa się do jamy ciała. W układzie tym występują serce oraz dwa tzw. serca skrzelowe, będące kurczliwymi odcinkami naczyń krwionośnych. Poniżej przedstawiono budowę zewnętrzną jednego z przedstawicieli głowonogów oraz budowę układu krwionośnego głowonogów, gdzie jasnym i ciemnym kolorem oznaczono krew różniącą się stopniem utlenowania.

I. Zaznacz właściwe dokończenie zdania wybrane spośród A–B oraz jego poprawne uzasadnienie wybrane spośród 1.–3.
Pod względem funkcji pełnionej w układzie krążenia serca skrzelowe głowonogów można uznać za analogiczne do

II. Podaj jedną cechę budowy zewnętrznej głowonogów, która odróżnia je od pozostałych mięczaków.

I. B1.

II. • noga przekształcona w ramiona i lejek

  • obecność ramion
  • obecny lejek
  • duże oczy / dobrze rozwinięte oczy / oczy przypominające oczy kręgowców

Zadanie 62. (NR18)
Żebra ptaków są połączone z mostkiem i składają się z dwóch części: kręgowej i mostkowej. Obie części żeber są połączone ruchomo. Część kręgowa żeber zaopatrzona jest w haczyki. Na rysunku A przedstawiono budowę fragmentu klatki piersiowej, a na rysunku B – zmiany w położeniu szkieletu klatki piersiowej podczas wentylacji płuc ptaka. Obszar zacieniony na rysunku B przedstawia położenie klatki piersiowej na koniec wydechu, natomiast obszar niezacieniony – pozycję klatki piersiowej pod koniec wdechu.
Wyjaśnij, w jaki sposób dwuczęściowa budowa żeber ptaków umożliwia im wentylację płuc podczas spoczynku.

  • Dwuczęściowa budowa żeber umożliwia zmiany objętości klatki piersiowej, co powoduje zmiany objętości worków powietrznych i w konsekwencji wentylację płuc.
  • Połączenie obu części żeber za pomocą ruchomego stawu umożliwia zmiany objętości klatki piersiowej, wywołując zmiany objętości worków powietrznych, co powoduje naprzemienne powstawanie podciśnienia i nadciśnienia wymuszających wentylację płuc.
  • Dzięki temu, że żebra mostkowe ptaków składają się z dwóch części, mogą następować zmiany w położeniu mostka i kręgosłupa względem siebie, co wywołuje zmiany objętości worków powietrznych, skutkiem czego jest przepływ powietrza przez płuca.